Tezhip Sanatında Emevi Dönemi Sürebaşı Bezemelerinin Yeri

Mushaflarda, sûrenin adı, ayet sayısı ve nerede indirildiği bilgilerini içeren sûrebaşı yazılarının etrafına yapılan, yatay dikdörtgen bezemelere sûrebaşı tezyînatı adı verilir. Görevi bir sûrenin bitip diğer bir sûrenin başladığını okuyucuya haber vermektir. Sûrebaşı bezeme geleneği, İslam sanatının kuruluş aşamasında olduğu Emevî Dönemi'nde başlamış ve kendinden sonraki dönemlerde etkili olmuştur. Bu etkilenmenin ne şekilde olduğu, Türk ve İslam Eserleri Müzesi Şam Evrakı 87, Şam Evrakı 80, Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi 44/32 ve “San'a Mushafı” üzerinde yapılan araştırmalarda tespit edilmeye çalışılmıştır. İnceleme sonucunda, sûrebaşı bezemelerinin yatay dikdörtgen formda, yarım, bir, bir buçuk satırlık alana yerleşmiş olduğu görüldü. Bezemelerde sütun ve kubbe gibi mimarî elemanların resmedilmesinin yanı sıra bitkisel kaynaklı motifler, basit geometrik unsurlar ve ağaç motifi kullanılmıştır. En gelişmiş örneklerinin Memluk mushaflarında bulunduğu sûrebaşı gülünün ilk örnekleri bu döneme aittir. Her sûrebaşına farklı tasarım yapılması, bezemelerde kullanılan üslup, desen ve renk uyumunun mushaf boyunca devam etmesi sûrebaşlarında Emevî dönemine ait özelliklerdendir. Bu özellikler yüzyıllar boyu devam ederek mushaf bezeme geleneğinin bir parçası olmuştur.

THE PLACE OF SUREBAŞI ILLUMINATIONS OF UMAYYAD PERIOD IN THE ART OF ILLUMINATION

The horizontal rectangular decorations in Qurans that have been made around of surebaşı writings, which include informations like name of sura, number of verses and the apocalypse place, have been named as “surebaşı illumination”. They function as an indication of the ending point of sura and the starting point of one another sura. The tradition of quran illumination art had begun in the Umayyad period which had been the establishment stage of Islamic art and it had been effective on the following period. Dimensions of these effects were tried to be determined through studies on,Turkish and Islamic Art Museum Şam Evrakı 80 and Şam Evrakı 87; Library of Topkapı Palace Museum 44/32, and the “San’a Quran”. In the conlusion of research it was seen that the surebaşı illuminations had been replaced in a rectangular, “half”, * Öğr. Gör., Süleyman Demirel Üniversitesi, Güzel Sanatlar Fakültesi, Geleneksel Türk Sanatları Bölümü. “one”, “one and a half” line area. In the illuminations besides the depiction of architectural elements like column and dome, plant originated motifs, simple geometric elements and tree motif had been used. The prototypes of surebaşı roses, of which the most improved samples can be seen in the Memluk qurans, belonge to that period. Making different projections for every “surebaşı”, continuous harmony of stylistic specialities in ornamentations, the design and color that had been used through all quran are the specialities of “surebaşı”s of Umayyad period. These specialities have been a part of Quran illumination tradition for centuries.

Keywords:

Quran, illumination, surebaşı, surebaşı rose umayyads.,

PDF

___

ALTIKULAÇ T., (2007). Hz. Osman’a İzafe Edilen Mushaf-ı Şerif (Topkapı Sarayı Müzesi Nüshası), Research Centre for Islamic History, Art and Culture, İstanbul.
ALTIKULAÇ T., (2011). Hz. Ali’ye Nisbet Edilen mushaf-ı Şerif (San’a Nüshası), Research Centre for Islamic History, Art and Culture , İstanbul.
AYVERDİ İ., (2007). Misalli Büyük Türkçe Sözlük, Kubbealtı Yayınları, İstanbul.
BEDİR A., (1992). “Sûrelerin İsimleri”, Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, c.5, Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, Şanlıurfa, s.167-216.
BEKSAÇ E., (1995). “Emevîler. Sanat”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, c. 11, TDV Yayınları, Ankara, s. 106–107.
BİRIŞIK A., (2009). “Sûre” Diyanet İslam Ansiklopedisi, c.37, TDV Yayınları, Ankara, s.538-539.
CAN Y. - GÜN R.,(2006). Türk İslam Sanatları ve Estetiği, Kayıhan Yayınları, İstanbul.
DEMİRCİ M. ,(1997). Kur’an Tarihi, Marmara Üniversitesi İlahiyat Vakfı Yayınları, İstanbul.
DERMAN Ç., (2010). “Tarihimizde Mushafların Bezenmesi”, Diyanet İlmi Dergi, c.46, Diyanet İşleri Başkanlığı Süreli Yayınlar, Ankara, s.137-144.
DEVELLİOĞLU F. ,(2012). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lugat, Aydın Kitabevi, Ankara.
DURAN, G., (2012). “Tezhip Sanatının Kullanım Alanları”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, TDV Yayınları, İstanbul, c. 41, s. 61-68.
SARI M.,(ty.). el-Mevârid Littüllâb: Arapça- Türkçe Talebe Lugatı, Bahar Yayınları, İstanbul. SERİN M., (2010). Hat Sanatı ve Meşhur Hattatlar, Kubbealtı Yayınları, İstanbul.
YETKİN S. K., (1954). İslam Sanatı Tarihi, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, Ankara.
LİNGS M., (2012). Kur’an Hat ve Tezhibinden Parıltılar, İstanbul Ticaret Odası Yayınları, İstanbul.
TANINDI Z.,(2009). “Başlangıcından Osmanlıya Tezhip Sanatı”, Hat ve Tezhip Sanatı, ed. Ali Rıza Özcan, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, s.243-281.
TANINDI Z., (2010). “Kur’an-ı Kerim Ciltleri ve Tezhipleri”, 1400. Yılında Kur’an-ı Kerim, ed. Müjde Unustası, Antik Aş, s.90-121.
TANRIVER A., (2007). Türk Tezhip Sanatında XIV-XVI. Yüzyıl Mushaf Gülleri, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul, Marmara Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü, Geleneksel Türk El Sanatları Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi., UNUSTASI M., ed. (2010). 1400. Yılında Kur’an-ı Kerim, Antik AŞ Kültür Yayınları, İstanbul.
YİĞİT İ., (1995). “Emeviler: Siyasi Tarih”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, c.11, TDV Yayınları, İstanbul, s.87-104.