Geç Osmanlı–Erken Cumhuriyet Matbuatında Kadınlar ve Sabiha Sertel’in Sanat Yönetmenliği

Gazeteci, yayıncı ve yazar Sabiha Sertel’in kariyerinde dikkate değer bir unsur olan, görselliği öne çıkaran çalışmaları, grafik tasarım ve basılı kültür tarihi açısından önemli bir konuma sahiptir. Öte yandan, Sabiha ve Zekeriya Sertel çiftinin görsel dilin çarpıcılığını kullanan yayıncılığı, mesleki tarihyazımı içerisinde kapsamlı biçimde incelenmemiştir. Araştırma, tasarım tarihi perspektifinden, Sabiha Sertel’in görsel okur-yazarlığını iki ana bölüm üzerinden incelemektedir. İlk bölümde, kadınların Osmanlı dönemindeki yayıncılık faaliyetleri, arka plandaki dinamikleriyle birlikte sunulmaktadır. Bibliyografik verilere dayanarak kadın yayınlarının oluşturduğu etkileşim ağı görselleştirmekte ve Sabiha Sertel’in bu ağ dinamikleri içerisindeki kişisel konumu tanıtılmaktadır. İkinci bölüm, Sabiha Sertel’in sanat yönetmenliğiyle tanışmasına, mesleki yaklaşım ve deneyimlerine yoğunlaşmaktadır. Gerek Sertel’in kendi dilinden aktardığı deneyimler, gerekse üretiminde rol aldığı kapak ve sayfa tasarımlarından örnekler analiz edilmiş ve sanat yönetmenliği olarak nitelendirilebilecek özellikleri açıklanmıştır. Son kısımda ise Sertellerin yazınsal içeriği görsel unsurlarla buluşturmaya yönelik bilinçli bir tavır sergilemeleri, birlikte çalıştıkları resimlemeciler ve uyguladıkları görsel yenilik üzerinden irdelenmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Sabiha Sertel, Sanat Yönetmenliği, Basılı Kültür, Tasarım Tarihi, Zekeriya Sertel

WOMEN in LATE OTTOMAN–EARLY REPUBLIC PRINT CULTURE and the ART DIRECTION of SABİHA SERTEL

Keywords:

Sabiha Sertel, Sanat Yönetmenliği, Basılı Kültür, Tasarım Tarihi, Zekeriya Sertel,

PDF

___

Anonim (1924). “Kapak Ressamımız Cevad Bey”, Resimli Ay, İstanbul: Resimli Ay Matbaası, Sayı 4, cilt 1, s. 26.
Anonim (1993). İstanbul Kütüphanelerindeki Eski Harfli Türkçe Kadın Dergileri Bibliyografyası (1869-1927), ed. Kadın Eserleri Kütüphanesi Bibliyografya Oluşturma Komisyonu, İstanbul: Metis Yayınları.
Belkıs, M. (1918). “Mürettiblerimiz”, Kadınlar Dünyası, 29 Haziran 1918, s.3-4.
Çakır, S. (2013). Osmanlı Kadın Hareketi, 4. Baskı, İstanbul: Metis Yayınları, s.23.
Durmaz, Ö. (2018). “Sabiha Bozcalı ve Türkiye Grafik Tasarım Tarihi”, Sanatın Gölgedeki Kadınları, ed. Özlem Belkıs ve Duygu Kankaytsın, İstanbul: Ayrıntı Yayınları, s.404-419.
Göksel, A. N. (1952). “Alfred Fouillée’nin görüşünü aktaran Ziya Gökalp”, Ziya Gökalp: Hayatı, Sanatı, Eserleri, İstanbul: Varlık Yayınevi, s.109.
İşli, E. N.; Durmaz, Ö. (2013), “Babıâli’nin Ressamları: Zanaat’tan Tasarım’a Geçişin Aktörleri”, 1453 dergisi, İstanbul: İBB Kültür A.Ş. Sayı 18, s.10-16.
Karakışla, Y. S. (2014). Osmanlı Hanımları ve Kadın Terzileri (1869-1923), İstanbul: Akıl Fikir Yayınları, s. 21.
Karakışla, Y. S. (2015). “Osmanlı İmparatorluğu’nda Kadın Fotoğrafçılar”, Eski Zamanlar Eski İnsanlar: Osmanlı Toplumsal Tarihi Üzerine Yazılar (1876-1926), İstanbul: Doğan Kitap, s.251– 259.
Öztuna, H. Y. (2009) “Dergi Tasarımında Büyük Dönüşümün İlk Sanat Yönetmeni: Mehmet Fehmi Ağa”, Grafik Tasarım Dergisi, ed. Ömer Durmaz, Sayı 29, Şubat, s.42–47.
Sertel, S. (2015). Roman Gibi, İstanbul: Can Yayınları, s.97.
Sertel, Z. (2001). Hatırladıklarım, 5. Basım, İstanbul: Remzi Kitabevi, s.85–97.
Ünlü, M. (2001). Şinasi: Kişiliği, Yapıtları, Şair Evlenmesi, İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
Wasserman, W.; Katherine, F. (1994). “Social Network Analysis: Methods and Applications”, Structural Analysis in the Social Sciences, Cambridge: Cambridge University Press, s.4.
Zekeriya [Sertel], S. (1936). “Projektör Niçin Çıkıyor?”, Projektör, İstanbul: Yeni Kitapçı, Sayı 1, Mart, s.1-3.
http 1: Anonim (2011), “Early Advertising”, Graphic Design History, http:// www. designhistory.org/ Advertising_pages/FirstAd.html, Erişim tarihi: 10.12.2018.
http 2: Çeviker, T. (2013), “Güldiken Günlüğü: İlk Kadın Karikatürcü ve Türkiye’de Kadınlar İçin İlk Mizah Dergisi”, Turgut Çeviker Blog, http:// turgutceviker.blogspot.com/ 2013/03/guldiken-gunlugu_11.html, Erişim tarihi: 9.9.2019.
http 3: İşli, E. N.; Durmaz, Ö. (2016), “Ben Türkiye’nin İlk Kadın İllüstratörüydüm”, SALT-txt. https://blog.saltonline.org/post/138545501329/ben-turkiyenin-ilk-kadin-illustratoruydum, Erişim tarihi: 14.10.2019.
Görsel 1. Sabiha Sertel’in arasında bulunduğu 1880–1899 yıllarında doğan kuşağın veri görselleştirmesi.
Görsel 2. Türk Gazetecileri Albümü, Tasvir Neşriyat, Tan Gazetesi ekibi.
Görsel 3. Büyük Mecmua, Mâtem Kapak, Sayı 8, 1919.
Görsel 4. Büyük Mecmua, Sayı 1, 6 Mart 1919. Kapak resimlemesi Sedat Simavi.
Görsel 5. Büyük Mecmua, Sayı 1, 6 Mart 1919, s.19. İç sayfa resimlemesi Sedat Simavi.
Görsel 6. Resimli Ay, Sayı 1, 1924. Avni Lifij imzalı kapak resimlemesi.
Görsel 7. Resimli Ay, Sayı 4, Mayıs 1924, s.26, “Kapak Ressamımız Cevad Bey”.
Görsel 8. Resimli Ay, Sayı 1, 31 Ocak 1924, s.6–7. “Ölen Çocuklar, Kalan Çocuklar” bilgi-grafiği.
Görsel 9. Sevimli Ay, Cilt 1, Sayı 1, 1926, Hayri imzalı gelinli kapak.
Görsel 10. Tan Gazetesi, 1 Eylül 1936, s.3. “Resimli Makale” örneği.