Renk ve boya insanlığın estetik arayışları ile ilişkilendirilebilir. Boyama 1856 yılında kimyasal boyaların elde edilmesine kadar çeşitli bitki, böcek ve deniz kabukluları ile yapılmaktaydı. Doğal boyalar ve boyarmaddeler ülkemizde uzun yıllar önemli ihraç ürünleri arasında yer almıştır. Bu boyarmaddelerin satışı ile ilgili kayıtlar arşivlerimizde mevcuttur. Arşivler milletlerin geçmiş kültürel ve sanatsal birikimlerinin tespit edilmesi, onların değerlendirilmesi ve geleceğe taşınması noktasında önemli bir yere sahiptir. Özellikle geleneksel sanatlarda bu birikimin değerlendirilmesi ayrıca önem taşır. Modern güçlü bir gelenek sayesinde oluşturulabilir. Başbakanlık İstanbul Osmanlı arşivlerinde 2008-2012 yılları arasında yaptığımız çalışmalarda dokuma, doğal boyarmaddeler ve boyahanelerle ilgili birçok belgeye rastladık. Bu belgelerde genellikle verilen siparişler, satışı yapılan boyarmadde kaynakları ve birçoğu bazı renklerde uzmanlaşmış olan boyahanelerdi. Bu kayıtlardan yola çıkılarak kökboya, cehri ve mazı boyarmaddesinin üretim yerleri, ihraç edildiği ülkeler ve miktarları gibi konular hakkında bilgi sahibi olabiliyoruz. Kimyasal boyaların sentezlenmesine kadar yaygın olarak kullanımına dek halı, kilim ve kumaşların boyanması doğal boyarmaddelerle yapıldığından bunların ne kadar önemli olduğunu anlayabiliyoruz. Anahtar Kelimeler: Kökboya, Cehri, boya, arşiv, Osmanlı. ABSTRACT Color and dye can be associated with humanity's quest for aesthetics. Coloring in 1856 to obtain chemical dyes of various plants , insects and snails were done with. Natural dyes and dyestuffs in our country for many years has been among the major export products. These dyes are available for sale in our archive records . Archives of artistic and cultural wealth of the nations history, detection, evaluation and their future transport has an important place in the points . In particular, the evaluation of this knowledge in traditional arts are also important. With a strong tradition of modern can be created. When we studied Archives of Prime Ministry of Ottoman in Istanbul between 2008-2012, found to related documents of weaving, natural dyes and dyestuffs. These documents are usually issued orders, sales resources , and many of the dyes that are specialized in certain colors were dyeing house. These records starting from the madder , dyer, dyestuff production of buckthorn and places, the country exported and the amount of knowledge about issues such as can be. The availability to the widespread use of chemical dyes in carpets, rugs and fabrics are made with natural dyes for coloring how well they are able to understand what is important Key Words: Kökboya, Cehri, dye, archive, Ottoman.

   Color  and  dye  can  be  associated  with  humanity's  quest  for  aesthetics.  Coloring  in  1856  to  obtain  chemical  dyes  of  various  plants  ,  insects  and  snails  were  done  with.  Natural  dyes  and  dyestuffs  in  our  country  for  many  years  has  been  among  the  major  export  products.  These  dyes  are  available  for  sale  in  our  archive  records  .  Archives  of  artistic  and  cultural  wealth  of  the  nations  history,  detection,  evaluation  and  their  future  transport  has  an  important  place  in   the   points   .   In   particular,   the   evaluation   of   this   knowledge   in   traditional   arts   are   also  important  .  With  a  strong  tradition  of  modern  can  be  created.  When   we   studied   Archives   of   Prime   Ministry   of   Ottoman   in   Istanbul   between   2008-­‐2012,  found  to  related  documents  of  weaving,  natural  dyes  and  dyestuffs.  These  documents  are  usually  issued  orders,  sales  resources  ,  and  many  of  the  dyes  that  are  specialized  in  certain  colors   were   dyeing   house.   These   records   starting   from   the   madder   ,   dyer,   dyestuff  production   of   buckthorn   and   places,   the   country   exported   and   the   amount   of   knowledge  about   issues   such   as   can   be.   The   availability   to   the   widespread   use   of   chemical   dyes   in  carpets,  rugs  and  fabrics  are  made  with  natural  dyes  for  coloring  how  well  they  are  able  to  understand  what  is  important  Key  Words:  Kökboya,  Cehri,  dye,  archive,  Ottoman.  1.  GİRİŞ  İnsanoğlu   yaşamı   boyunca   doğada   bulunan   bitkileri   tanımış,   ondan   yararlanmış   ve  değişik   alanlarda   kullanmaya   başlamıştır.   Renklendirme   işlemi   de   bu   evrelerde   gelişmiştir.  Bitkileri   incelerken   sürterek,   ezerek   ya   da   kaynatarak   boyarmadde   olup   olmadığını  araştırmaya  başlamışlardır.  Renk,  ışığın  bir  fonksiyonudur.  Psikolojik  renk  geçmiş  ve  günümüzde  önemli  simgesel  değerler  yüklenmiş,  çeşitli  duygu  ve  düşüncelerin  iletilmesine  yardımcı  olmuştur.  Estetik  öğe  olmasının   yanı   sıra   evrensel   bir   simgeselliği   açığa   vurur.   Bu   evrensellik   dinsel,   büyüsel,  toplum  bilimsel,  evren  bilimsel,  tasavvufi,  astrolojik  olmak  üzere  birçok  boyutta  açığa  çıkar.  İlk  olarak  M.Ö.  13.500’e  ait  olan  İspanya’daki  Altamira  mağarasının  duvarında  bulunan  bizon  resminde  renkle  karşılaşırız  (Gegenfurtner,  2005:37).  Çevremizdeki  tüm  nesneler  bir  renkle  ortaya  çıkar.  Nesne  ile  rengi  arasında  yapısal  bir  bağ  vardır.  Nesnenin  rengi,  görsel  algı  olarak  içinde   bulunduğu   mekânın   ışıklılığına   göre   değişse   de   nesnenin   renginin   yapısal   özelliği  değişmez.   Bu   renklendirme   de   ise   kimyasal   boyaların   sentezine   kadar   doğal   boyarmadde  kaynakları  ve  inorganik  pigment  ile  yapılmıştır.  İ.Ö.   5000’lerde   dokumanın   bulunmasıyla,   dokunan   kumaşların   boyanması   isteği  ortaya  çıkmış,  büyük  olasılıkla  bu  amaçla  pigmentler  denenmiş  fakat  elyaf  yüzeyine  mekanik  olarak   tutunan   pigmentler   sürtünme   ve   yıkama   ile   kolaylıkla   çıktığından   başarılı  olunamamıştır.  Bitkilerdeki  boyarmaddelerin  kullanımı  Tunç  Çağı  başlarında  ortaya  çıkmıştır.  Bu   dönemden   başlayarak   300   civarında   bitkisel   ve   hayvansal   doğal   boyarmadde  kullanılmıştır.   Başlangıçta   renkli   çiçeklerden   su   ile   ekstrakte   edilen   boyarmaddelerin   elyafa  aktarıldığı  düşünülmektedir.  Ancak  bu  tür  doğrudan  boyarmaddeler  yıkamaya  ve  gün  ışığına  karşı  dayanaksızdırlar.    İ.Ö.  3000’lere  ait  Çin  kaynağında  doğal  boyalardan  söz  edildiği,  buna  dayanarak   boyacılıkla   ilgili   bilgilerin   eski   tarihlerde   doğuda   geliştirilmiş   olduğu   kabul  edilmektedir  (Öztürk,  1997:91).  İ.Ö.  2000  yıl  önce  Çinlilerin,  İndigo  ve  Çin  Yeşili  denilen  özel  boyalarla  ipek  dokumaları  boyadıkları,  Mordanlı  boyamanın  bir  rastlantı  sonucu  bulunduğu,  İ.Ö.  4000-­‐3500  yıllarında  Hindistan  ve  Mezopotamya’da  ortaya  çıktığı  sanılmaktadır  (Dölen,  1992:86).