Prusias ad Hypium Tiyatrosu - Tonoz Örtülü Galerilere Bakış

Düzce ilindeki Prusias ad Hypium kenti, Bithynia Bölgesi’nin 12 kentinden biridir. Günümüzde modern Düzce’nin 8km kuzeyindeki Konuralp Mahallesi sınırları içinde kalmaktadır. Herakleia Pontika tarafından kurulduğu bilinen kent, Hellenistik Bithynia Krallığı zamanında krallığın topraklarına dâhil edilmiş ancak en parlak günlerini Roma İmparatorluk Döneminde yaşamıştır. Özellikle 19. yüzyıl gezginlerince, kent hakkında verilen bilgiler önemlidir. Günümüze kadar yerleşim gören alanda kentten geriye kalan en görkemli yapı tiyatrodur. Halk arasında “kırk basamaklar” olarak bilinen bu yapıda 2013 yılından bu yana devam eden kazılar, yapının mimarisi ve kronolojisi ile ilgili değerli verileri gün yüzüne çıkarmıştır. Anadolu’da inşa edilmiş tiyatrolar arasında kendine has özellikleri ile ön plana çıkar. Üç cavealı koilon ve her bir caveaya giriş sağlayan tonozlu galeriler, bu yapıyı Anadolu’daki diğer tiyatrolar içinde özgün bir konuma getirmektedir. Bu makale, yapının tonozlu galerini baz alarak tiyatronun mimarisine yönelik yeni verileri çağdaşı tiyatrolar ile kıyaslayıp, mimari detaylar ile tiyatronun inşa evrelerine yeni ve farklı bir bakışı getirmeyi amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Düzce, Prusias ad Hypium, Tiyatro, Tonoz, Galeri, Roma, Hellenistik

THE THEATRE OF PRUSIAS AD HYPIUM-OVERVIEW OF VAULTED GALLERIES

The ancient city of Prusias ad Hypium in Düzce was one of the 12 Bithynian cities. Today, it remains within the borders of Konuralp disctrict which is located 8 km North of Modern Düzce. The city which was known to have been founded by Herakleia Pontica was included in the territory of the Bithynia Kingdom during Hellenistic Period, but it lived its heyday in Roman Imperial Period. The information about the city which especially given by the travelers in 19th century is important. The most significant building remaining from the ancient city which has been inhabited until today is the theatre. In this building, which is known as “kırk basamaklar/fourty steps”among the people, the excavations that have been going on since 2013 have brought to light valuable data about the architecture and chronology of the building. It has unique features among the contempoprary theatres built in Anatolia. The cavea with three section (ima, media and summa) and vaulted galleries that allow it to the enter each cavea make this structure unique. In this theater, which is understood to have a magnificent past with its architecture unearthed as a result of recent excavations, the vaulted galleries, which are the subject of the article, emerge as important elements in determining the usage phases of the theater. This article, which covers the results obtained from these excavations (2013-2020), aims to bring a new and different perspective to the architectural details and the construction phases of the theater by comparing the new data on the architecture of the theater with the contemporary theaters based on the vaulted gallery of the building.

Keywords:

Düzce, Prusias ad Hypium, Theatre, Vault, Gallery, Roman, Hellenistic.,

PDF

___

Memnon: (=Memnon) Peri Herakleias / Herakleia Pontike Tarihi, (Çev. Murat Arslan), İstanbul, 2007.
Plin. Ep.: (=Plinius, Epistulae) Genç Plinius’un Anadolu Mektupları, (Çev. Ç. Dürüşken, E. Özbayoğlu), İstanbul, 2001.
Adak 2021: M. Adak, “Das Bühnengebäude Von Prusias Ad Hypium Und Seine Bauinschrift”, Asia Minor 1, 95-100.
Alp 2006: A. O. Alp, Pisidia Bölgesi Roma Dönemi Bezemeli Mimari Elemanları, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
Ataç 1999: İ. Ataç, "Das Antike Theater von Ephesos. Grundlagen des Projektes Raum forshung und Restaurierung", H. Friesinger - F. Krinzinger (Ed.), 100 Jahre Österreichische Forschungen in Ephesos - Akten Des Symposions Wien 1995, Viyana, 429-434.
Badie vd. 2004: A. Badie, S. Le Maitre, J-C, Moretti, "Le Theatre du Letoon de Xanthos. Etat des Recherches", Anatolia Antiqua 12, 145-182.
Bingöl 2007: O. Bingöl, Magnesia on the Meander, Çev. A. Çalık Ross, J. Ross, İstanbul.
Borchhardt 1975: J. Borchhardt, "Das griechisch-römische Theater von Myra", J. Borchhardt (Ed.), Myra - Eine Lykische Metropole in antiker und byzantinischer Zeit, Berlin, 57-59.
Can 2005: B. Can, "Antoninler dönemi baroğu ışığında Aspendos tiyatrosu bezemeleri", ADALYA 8, 89-119.
Courtils 2003: J. des Courtils, Ksanthos ve Letoon Gezi Rehberi, İstanbul.
Çevik ve Bulut 2010: N, Çevik, S. Bulut, “İkinci Kazı Sezonunda Myra ve Limanı Andriake”, N. Çevik (Ed.), Arkeolojisinden Doğasına Myra / Demre ve Çevresi, Antalya, 25-118.
Dinstl 1986-87: A. Dinstl, “Bauornamentik am Theater von Limyra”, Jahreshefte Des Österreichischen Archäologıschen Institutes In Wien 57, 141-220.
Dinstl ve Knoblauch 1999: A. Dinstl, P. Knoblauch, “Limyra Tiyatrosu - Kültürel Yaşamın Merkezi”, J. Borchhardt (Ed.), Limyra - Zemuri Taşları, Çev. G. Yüner, İstanbul, 100-104.
Ferrero 1966-1969-1970: D. De Bernardí Ferrero; Teatri Classici in Asia Minore, Cilt. 1-2-3, Roma.
Ferrero 1990: D. de Bernardi Ferrero, Batı Anadolu’nun Eski Çağ Tiyatroları, Çev. E. Özbayoğlu, Ankara.
Ferrero vd. 2007: D. De Bernardì Ferrero, G. Ciotta, P. Pensabene, II teatro di Hierapolis di Frigia, Cenova.
Frézouls 1982: E. Frézouls "Aspects de l'histoire architecturale du théâtre romain", Aufstieg und Niedergang der römischen Welt 2/12-1, 343-441.
Heberdey vd. 1912: R. Heberdey, G. Niemann, W. Wilberg, Das Theater in Ephesus, Viyana.
Isler 2017: H. P. Isler, Antike Theaterbauten, 3 Cilt, Viyana.
İdil ve Kadıoğlu 2008: V. İdil, M. Kadıoğlu"2006 Yılı Nysa Kazı ve Restorasyon Çalışmaları", XXIX. KST (28 Mayıs-1 Haziran 2007, Kocaeli), Cilt II, Ankara, 197-226.
İzmirligil 2012: Ü. İzmirligil, "The Theatre at Side", F. Masino, P. Mighetto, G. Sobrà, Galatina (Ed.), Restoration and Management of Ancient Theatres in Turkey, 89-102.
Kadıoğlu 2002: M. Kadıoğlu, Die Scaenae frons des Theaters von Nysa am Mäander, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Albert-Ludwigs Üniversitesi, Freiburg.
Karakuş 2020: O. S. Karakuş, “Severus Hanedanı Dönemindeki Parth Seferleri Sırasında Prusias Ad Hypium Kenti”, A. Ertuğrul, F. Yaşa (Ed.), Konur Alp Gazi ve Düzce Tarihi Sempozyumu, 23-24 Kasım 2018, Düzce, Bildiriler, Ankara, 15-37.
Kınacı 2016: M. Kınacı, “Kral I. Prusias’ın Yayılmacı Politikası“, SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi 39, 27-43.
Knoblauch 1993: P. Knoblauch, "Betrachtungen Zu Den Theatern Von Limyra und Arykanda", Akten Des II. Internationalen Lykien-Symposions Wien, 6.-12. Mai 1990, Band. II, Viyana, 137-148. Krauss 1973: F. Krauss, Das Theater von Milet, Berlin.
Le Roy 1994: C. Le Roy, "Activites de la Mission Archéologique Française de Xanthos-Letoon en 1991 et 1992", XV. KST (24-28 Mayıs 1993, Ankara), Cilt II, Ankara, 303-323.
Machatschek 1977: A. Machatschek, "Baugeschichtliche Forschungen in Selge (Pisidien)", Forschungen und Berichte, 18, 177-185.
Machatschek ve Schwarz 1981: A. Machatschek, M. Schwarz, Bauforschungen in Selge, Viyana.
Mansel 1962: A. M. Mansel, "Side Tiyatrosu", Belleten 26/101, 45-56.
Mansel 1978: A. M. Mansel, Side - 1947-1966 Yılları Kazıları ve Araştırmalarının Sonuçları, Ankara.
Masino ve Sobrà 2012: F. Masino, G. Sobrà, "Ricerche e interventi nel Teatro", F. D'Andria, M. P. Caggia, T. Ismaelli (Ed.), Hierapolis di Frigia - Le Attivitá Delle Campagne di Scavo e Restauro 2004-2006, İstanbul, 207-234.
Okan 2022: E. Okan, “Prusias Ad Hypium Antik Tiyatrosu: Yeni Kazılar, İlk Veriler”, Höyük (Yayın aşamasında).
Özbek 1993: H. Y. Özbek, “Die Bühnenhäuser Der Theater in Lykien”, Akten Des II. Internationalen Lykien - Symposions Wien, 6.-12. Mai 1990, Band. II, Viyana, 55-58.
Özlü 2008: Z. Özlü, Batı Karadeniz’de Antik Bir Osmanlı Kenti: Prusias Ad Hypium, Üskübü (Konuralp), İstanbul.
Perrot ve Guillaume 1872: G. Perrot, E. Guillaume, Exploration Archéologique de La Galatie et de Bithynie, d’une partie de la Mysie, de la Phrygie, de la Cappadoice et du Pont, Paris.
Robertson 1943: D. S. Robertson, A Handbook of Greek and Roman Architecture, Cambridge.
Sağnak 2017: E. R. Sağnak, Anadolu Tiyatrolarında Tonoz, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Small 1983: D. B. Small, “Studies in Roman Theater Design”, AJA 87/1, 55-68.
Sear 2006: F. Sear, Roman Theatres. An Architectural Study, Oxford.
Spanu 2001: M. Spanu, “Teatri ed Edifici da Spettacolo in Cilicia”, Varia Anatolica 13, 445-477.
Styhler 2012: G. Styhler, "Building Research and New Paths for Use by Visitors at the Theatre of Ephesus", F. Masino, P. Mighetto, G. Sobrà (Ed.), Restoration and Management of Ancient Theatres in Turkey, Galatina, 41-55.
Şimşek 2012: C. Şimşek, "Laodikeia Batı Tiyatrosu", B. Söğüt (Ed.), Stratonikeia’dan Lagina’ya - Ahmet Adil Tırpan Armağanı, İstanbul, 597-612.
Şimşek 2013: C. Şimşek, Laodikeia, İstanbul.
Texier 2002: C. Texier, Küçük Asya. Coğrafyası, Tarihi ve Arkeolojisi, 3 Cilt, Çev. Ali Suat, Ankara.
Yalman 2000: B. Yalman, İznik - Nikaia, İstanbul.
Yılmaz 2010: Y. Yılmaz, Anadolu Antik Tiyatroları, İstanbul.
Yorulmaz ve İzmirligil 1993: M. Yorulmaz, Ü. İzmirligil, “The Antique Theatre of Side”, Public Assembly Structures From Antiquity to Present, İstanbul, 87-94.
Zeyrek ve Gülbahar 2005: T. H. Zeyrek, B. Ç. Gülbahar; Prusias ad Hypium (Kieros), İstanbul.
https://www.aigai.info/a_tiyatro, (Çevrimiçi) 01.06.2021.