Metropolis Tiyatrosu Sahne Binasının (Skene) Mimari Evreleri Üzerine Bir Değerlendirme

ÖZET Metropolis Antik Kenti’nde 1990-2001, 2003 ve 2007 yıllarında gerçekleştirilen kazı çalışmalarıyla açığa çıkarılan tiyatronun koilon, orkestra ve sahne binası tanımlanabilir durumdadır. Ancak sahne binasının Hellenistik Dönem’deki ilk inşa sürecinde ne şekilde planlandığı konusunda herhangi bir veri bulunmamaktaydı. Bunun yanında mevcut skene’nin Roma Dönemi’nde inşa edildiği bilinmektedir. Skene’nin Hellenistik ve Roma Dönemi’ndeki planlama süreçlerinin ve bu süreçlerde uygulanan inşa tekniği, işçilik özellikleri ve kullanılan malzemenin niteliğinin daha iyi anlaşılabilmesi adına 2018-2019 yıllarında arkeolojik kazılar gerçekleştirilmiştir. Elde edilen bulgularla sahne binasının mimari evrelerine yönelik daha kesin verilere ulaşılmıştır. Özellikle skene’nin Hellenistik Dönem’deki temel duvarlarının anlaşılmasına yönelik yapılan kazılar sonucunda iki farklı yapılaşmanın olduğu görülmüştür. Roma Dönemi sahne binasının da odalarında gerçekleştirilen çalışmalarla altyapıya dair detaylı bilgiler edinilmiştir. Ayrıca sahne binasının içindeki beş odanın ölçüleri, tarihsel süreçte sahne binasının geçirdiği değişiklikler ve bunların sebeplerine yönelik araştırmalar da çalışmaya dahil edilmiştir. Skene dışındaki diğer iki ana bölüm olan koilon ve orkestra ile sahne binasının kronolojisi karşılaştırılmış ve bunların birbiri ile olan tutarlılığı kontrol edilmiştir

Anahtar Kelimeler:

Metropolis, İonia, Tiyatro, Sahne Binası, Skene

A Considiration on Architectural Phases of the Stage Building (Skene) of Metropolis Theatre

The koilon, orchestra and stage building of the Metropolis theatre is identifiable, which was uncovered by excavations in 1990-2001, 2003 and 2007. However, there was no data on how the stage building was planned during the initial construction process in the Hellenistic Period. In addition, it is known that the existing skene was built during the Roman Period. Archaeological excavations were carried out in 2018-2019 in order to understand planning processes of the skene building in the Hellenistic and Roman periods, and also the construction technique, workmanship characteristics and the nature of the material used in these processes. With the findings, more precise data on the architectural phases of the skene were obtained. In particular, as a result of excavations to understand the foundation walls of skene in the Hellenistic Period, it was seen that there were two different constructions. Detailed information about the infrastructure was obtained through the works carried out in the rooms of the Roman stage building. In addition, the dimensions of the five rooms inside the stage building, the changes in the stage building in the historical process and the reasons for them were included in the study. The chronology of the stage building was compared with the koilon and the orchestra. Their consistency was checked with each other.

Keywords:

Metropolis, Ionia, Theatre, Stage Building, Skene.,

PDF

___

Akkuş-Koçak 2021: E. Akkuş-Koçak, “Glass Workshops and Glass Production in Metropolis (Ionia)”, In: Orhan Sevindik (Ed.) Annales du 21 Congrés de 1’Association Internationale pour 1’Historie du Verre, 3-7 September, 2018. İstanbul, Efe Glass, İstanbul, 245-254.
Aybek vd. 2009: S. Aybek, A. Ekin-Meriç, A. K. Öz, İonia’da Bir Ana Tanrıça Kenti Metropolis, Homer Kitabevi, İstanbul.
Aybek 2016: S. Aybek, “Metropolis’te Bulunan Üç Roma Hamamı, Şehir Planlama, Mimari Özellikler ve Sosyal Kontekst Bakımından Kısa Bir Değerlendirme”, Arkeoloji ve Sanat Dergisi, 153, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul, 109-124.
Aybek vd. 2017: S. Aybek, O. Gülbay, B. Arslan, Y. Balım, “Metropolis Arkeolojik Araştırmaları, 2015”, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü, 38. Kazı Sonuçları Toplantısı, 1. Cilt, Ankara, 439-456.
Aybek vd. 2021: S. Aybek, B. Arslan, O. Gülbay, The Peristyle House of Metropolis, Ege Yayınları, İstanbul.
Başaran 1999: C. Başaran, Anadolu Kompozit Başlıkları, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul.
Beacham: R. Beacham, “Playing places: the temporary and the permanent”, In: M. McDonald ve M. Walton (Eds.) The Cambridge Companion to Greek and Roman Theatre, Cambridge University Press, Cambridge.
Bieber 1961: M. Bieber, The History of the Greek and Roman Theater, 2nd ed. Princeton, Princeton University Press, Princeton, New Jersey.
Bier 2008: L. Bier, “The Bouleuterion”, In: C. Ratté ve R.R.R. Smith (Eds.) Aphrodisias Papers, 4. New Research on the City and its Monuments, JRA Suppl. 70, Journal of Roman Archaeology, Portsmouth RI, 144-168.
Bier 2011: L. Bier, The Bouleuterion at Ephesos, Ephesos 9.5, Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften, Vienna.
Chaisemartin ve Theodorescu 2017: N. de Chaisemartin ve D. Theodorescu, Aphrodisias 8, Le Théâtre d’Aphrodisias: Les structures scéniques, Reichert Verlag, Wiesbaden, 2017.
Di Napoli 2015: V. Di Napoli, “Architecture and Romanization: The Transition to Roman Forms in Greek Theatres of the Augustan Age” In: R. Frederiksen, E.R. Gebhard ve A. Sokolicek (Eds.) The Architecture of the Ancient Greek Theatre, Acts of an International Conference at the Danish Institute at Athens 27-30 January 2012, Monographs of the Danish Institute at Athens, Vol. 17, Aarhus University Press, Aarhus, 365-380.
Dörpfeld ve Reisch 1896: W. Dörpfeld ve E. Reisch, Das griechische Theater, Beiträge zur Geschichte des Dionysos-Theaters in Athen und anderer griechischer Theater, Verlag Barth & von Hirst Verlag, Athens.
Dreyer ve Engelmann 2003: B. Dreyer ve H. Engelmann, Die Inschriften von Metropolis, Die Derkete für Apollonios: Städtische Politik unter den Attaliden und im Konflikt zwischen Aristonikos und Rom, Teil 1, Dr. Rudolf Halbert GMBH, Bonn.
Ferrero 1990: D. De Bernardi Ferrero, Batı Anadolu’nun Eski Çağ Tiyatroları, Çev. Erendiz Özbayoğlu, İtalyan Kültür Heyeti Arkeoloji Bölümü, Ankara, 1990.
Fiechter 1914: von Ernst R. Fiechter, Die Baugeschichtliche Entwicklung Des Antiken Theaters, C. H. Becksche Verlagsbuchhandlung, München.
Gerkan 1921: A. von Gerkan, Das Theater von Priene, als Einzelanlage und in seiner Bedeutung für das hellenistische Bühnenwesen, Verlag für praktische Kunstwissenschaft, Munich / Leipzig.
Gider-Büyüközer 2013: Z. Gider-Büyüközer, Karia Bölgesi Dor Mimarisi, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Konya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
Güzel 2007: E. Güzel, Side Müzesi'nde Bulunan Korinth Başlıkları, Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
Heberdey vd. 1912: R. Heberdey, G. Niemann, W. Wilberg, Das Theater in Ephesos, Ephesos 2, Verlag der Alfred Hölder, Vienna.
Hofbauer 2017: M. Hofbauer, “Bühnen des Thaeters” In: F. Krinzinger ve P. Ruggendorfer (Eds.) Das Theater von Ephesos Archäologischer Befund, Funde und Chronologie, Ephesos 2.1, Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften, Vienna, 39-56.
Hofbauer 2017: M. Hofbauer, “Hellenistisches Bühnengebäude”, In: F. Krinzinger ve P. Ruggendorfer (Eds.) Das Theater von Ephesos Archäologischer Befund, Funde und Chronologie, Ephesos 2.1, Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften, Vienna, 26-29.
Hofbauer vd. 2017: M. Hofbauer - A. Öztürk - G. Styhler-Aydın, “Zusammenfassung und chronologischer Überblick”, In: F. Krinzinger ve P. Ruggendorfer (Eds.) Çev. C. Leisser, Das Theater von Ephesos Archäologischer Befund, Funde und Chronologie, Ephesos 2.1, Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften, Vienna, 513-522.
Hofbauer ve Öztürk 2017: M. Hofbauer ve A. Öztürk, “Skene”, In: F. Krinzinger ve P. Ruggendorfer (Eds.) Das Theater von Ephesos Archäologischer Befund, Funde und Chronologie, Ephesos 2.1, Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften, Vienna, 17-19.
Isler 2015: H. P. Isler, “Traditional Hellenistic Elements in the Architecture of Ancient Theatres in Roman Asia Minor”, In: R. Frederiksen, E.R. Gebhard ve A. Sokolicek (Eds.) The Architecture of the Ancient Greek Theatre, Acts of an International Conference at the Danish Institute at Athens 27-30 January 2012, Monographs of the Danish Institute at Athens, Vol. 17, Aarhus University Press, Aarhus, 2015: 433-447.
Isler 2017: H. P. Isler, Antike Theaterbauten. Ein Handbuck, Textband, Denkschriften der philosophisch-historischen Klasse 490. Archäologische Forschungen 27, Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften, Vienna.
Kadıoğlu 2006: M. Kadıoğlu, Die Scaenae Frons des Theaters von Nysa am Mäander, Forschungen in Nysa am Mäander, Band 1, Verlag Philipp bon Zabern, Mainz am Rhein.
Krauss 1973: F. Krauss, Das Theater von Milet, Das hellenistische Theater der römische Zuschauerbau. Deutsches Archäologisches Institut, Milet: Ergebnisse der Ausgrabungen und Untersuchungen seit dem Jahre 1899 4.1, Walter de Gruyter&Co, Berlin.
Masino vd. 2011: F. Masino, G. Sobrà, F. Gabellone, M. Limoncelli, “Research on the Theatre at Hierapolis in Phrygia: An Integrated Approach”, In: K. Heine, K. Rheidt, F. Henze (Eds.) Von Handaufmass bis High Tech III. 3D in der historischen Bauforschung, Mainz am Rhein, 75-81.
Meriç 1982: R. Meriç, Metropolis in Ionien, Ergebnisse einer Survey-Unternehmung in den Jahren 1972-1975, Verlag Anton Hain, Königstein.
Meriç 2021: Z. A. Meriç, “Metropolis Buluntuları Işığında Bizans ile Beylikler Arasındaki Etkileşim”, In: İ. Akkaş ve M. Karakoç (Eds.) Anadolu’da Etnoarkeoloji Araştırmaları (Prehistorik Dönemlerden Günümüze Kadar), Doruk Yayınları, İstanbul.
Öz 2006: A. K. Öz, Antik Dönem Meclis Binalarının Metropolis Örneğinde Araştırılması ve Korunması, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Dokuz Eylül Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İzmir.
Özdilek 2012: B. Özdilek, Lykia’da Gün Yüzüne Yeni Çıkartılan Rhodiapolis Tiyatrosu, 4. Boyut Tanıtım Tasarım Matbaacılık Ltd. Şti., Muğla.
Öztürk 2017: A. Öztürk, “Das Theater in der römischen Kaiserzeit; Kaiserzeitliche Theaterfassaden”, In: F. Krinzinger ve P. Ruggendorfer (Eds.) Das Theater von Ephesos Archäologischer Befund, Funde und Chronologie, Ephesos 2.1, Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften, Vienna, 442-447.
Plattner 2010: G. A. Plattner, “Architekturdekoration”, In: F. Krinzinger (Ed.) Das Hanghaus 2 in Ephesos. Die Wohneinheit 1 und 2. Baubefund, Ausstattung, Funde, Reihe: Forschungen in Ephesos, Band: VIII/8, Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften, Wien: 510-519.
Plattner 2010: G. A. Plattner, “Architekturdekoration”, In: Friedrich Krinzinger (Ed.) Das Hanghaus 2 in Ephesos. Die Wohneinheit 1 und 2. Baubefund, Ausstattung, Funde Reihe: Forschungen in Ephesos, Band: VIII/8, Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften, Wien, 510-524.
Powell 2013: L. Powell, Germanicus: The Magnificent Life and Mysterious Death of Rome's Most Popular General, Pen & Sword Books, South Yorkshire, Böl. 5.
Sear 2006: F. Sear, Roman Theatres, An Architectural Study, In: J. Bennet, J. Boardman, J.J. Coulton, D. Kurtz, R.R.R. Smith, M. Steinby (Eds.), Oxford Monographs on Classical Archaeology, Oxford University Press, Oxford / New York.
Styhler-Aydın 2017: G. Styhler-Aydın, “Imperial Era Cavea”, In: F. Krinzinger ve P. Ruggendorfer (Eds.) Çev. C. Leisser, Das Theater von Ephesos Archäologischer Befund, Funde und Chronologie, Ephesos 2.1, Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften, Vienna, 489-506.
Thür 2005: H. Thür, Die Wohneinheit 4: Baubefund, Ausstattung, Funde, Forschungen in Ephesos, Band: VIII/6, Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften, Wien.
Varkıvanç 2008: B. Varkıvanç, “Antik Dönemde Çok Kanatlı Kapılar”, Anadolu/Anatolia, III.-IV. Ulusal Arkeolojik Araştırmalar Sempozyumu, Ek Dizi No. 2, Ankara, 323-339.
Vitr.: Ten Books on Architecture, Çev. M. M. Morgan, Harvard University Press, Cambridge, 1914.