Klaros’tan Bir Dor Başlığı Altına Kazınmış Dokuztaş Oyun Tablası ve Çatallı Haç Motifi Üzerine Düşünceler

Hellenistik Dönem Apollon Klarios tapınağının Dor başlığının alt yüzüne kazınmış dokuztaş oyun tablası ve çatallı haç motifi, tapınağın insan eliyle söküldüğü ve tahrip edilmeye başlandığı dönemde yapılmış olmalıdır. Hristiyanlığın resmi din ilan edilmesi sürecinde Klaros, pagan inanç için önemini yitirmeye başlasa da kutsal alanın tamamen terk edilmediğini son yıllarda yapılan kazılar ortaya koymuştur. Hem Klaros’ta hem de başka merkezlerde bulunan yazıtlar, kültün değişimine rağmen kutsal alanın işlevini sürdürdüğünü göstermektedir. Buna ek olarak özellikle kutsal alanın bir kısmının, olasılıkla sahildeki Kolophon’dan yani ana kentten buraya doğru kayan metal ve tuğla atölyeleri tarafından kullanılmış olduğu da tespit edilmiştir. Sikke, seramik ve mimarisiyle temsil edilen Geç Antik Çağ buluntularının varlığı da bunları desteklemektedir. Makaleye konu olan dokuztaş oyun tablasını ve çatallı haç motifini de yukarıda bahsedilen bu süreçlerin birer kanıtı, pagan inanç sonrasında Klaros’ta yaşanan monoteist inancın ve kültün değişiminin bir parçası olarak değerlendirmek mümkündür.

Anahtar Kelimeler:

Klaros, Kutsal Alan, İonia, Dokuztaş, Çatallı Haç

Reflections on A Nine Men’s Morris Game Board and Forked Cross Motif Engraved on The Lower Face of A Doric Capital From Klaros

The nine men’s morris game board and forked cross motif engraved on the lower face of the Doric capital of the Hellenistic Apollon Klarios temple must have been made in the 6th century AD, after the time when the temple was dismantled and destroyed by human hands. Therefore, the destruction of the temple is an important dating criterion for the nine men’s morris game board and the forked cross motif. Although the dating of the nine men’s morris game boards is highly controversial, the example from Klaros will make a significant contribution to this issue. At the same time, the period of use of the forked cross motif coincides with the destruction date of the temple. Both the reports of older excavations and the data of the new period excavations reveal the existence of coins and ceramics of the 5th-7th centuries AD, also represented with architecture. In this sense, it is obvious that the temple was not completely abandoned during the proclamation of Christianity as an official religion by Theodosius I in 380 AD. During this time, Klaros begins being overshadowed by the settlement and workshops arriving from Kolophon, the main city it was connected to. On the other hand, the existence of the cult of Theos Hypsistos, the prophecies made by Apollon of Klaros, and the interpretations of the Klarian prophecies in a book named Theosophia, which aimed to spread Christianity, indicate that the sanctuary began to fall under the influence of monotheistic movements. Considering the other Late Antique finds recovered from the sanctuary, the nine men’s morris game board and forked cross motif subject to this paper are important in terms of use and transformation of the sanctuary.

Keywords:

Klaros, Sanctuary, Ionia, Nine Men’s Morris, Forked Cross.,

PDF

___

Atalay 1987: E. Atalay, “1986 Notion Kazıları” KST 9/1, 147-164.
Bell vd 1960: R.C. Bell, M.B., F.R.C.S., Board and Table Games. From Many Civilizations, London.
Berger 2004: F. Berger, “From Circle and Square to the mage of the World: A Possible Interpretation or Some Petroglyphs of Merels Boards”, Rock Art Research 21/1, 11-25.
Boardman 2003: J. Boardman, Siyah Figürlü Atina Vazoları, Homer Kitabevi, İstanbul.
Busıne 2005: A. Busine, Paroles d’Apollon. Pratiques et traditions oraculaires dans l’Antiquité tardive (IIeVIe siècle), RGRW 156, H.S. Versnel, D. Frankfurter, J. Hahn (eds), Leiden - Boston. Brill.
Busıne 2014: A. Busine, “Le problème de l’attribution de textes oraculaires au sanctuaire de Claros” in : J.-Ch. Moretti, L. Rabatel, (eds.), Le Sanc tuaire de Claros et son oracle, Colloque international Lyon, Maison de l’Orient et de la Méditerranée 13-14 Janvier 2012, Lyon, 201-210.
Chuvın 2008: P. Chuvin, “Klaros kehanetlerinin Hristiyan dünyasında algılanışı” in: N. Şahin, M. N. Aytaçlar, M. B. Baştürk, F. Dedeoğlu, A. Erdoğan (eds), 1. Uluslararası Antik Dönemde Kehanet ve Apollon’un Anadolu Kültleri Sempozyum Bildirileri, 17-20 Ağustos 2005, Ege Üniversitesi, İzmir, ADerg 2008/2, 37-30.
Darrouzes 1981: J. Darrouzès, Notitiae episcopatuum Ecclesiae Constantinopolitanae [Géographie ecclésiastique de l’empire byzantin 1], Paris.
Ferrary 2014: J. L. Ferrary, Les Mémoriaux de delegations du sanctuaire oraculaire de Claros d’après la documentation concervée dans le Fonds Louis Robert (Académie des Inscriptions et BellesLettres). Vol. I-II. Paris.
Macrıdy 1905: Th. Macridy, “Altertümer von Notion I”, JOAI 8, 155-173.
Maktal-Canko 2014: D. Maktal-Canko, “Bir Arkeoloğun Oyuncak Sevdası: Musa Baran Oyun ve Oyuncak Müzesi”, in: R. Yağcı, S. Gündüz-Küskü (eds), Hazırlayan: D. Maktal-Canko. Oyunlar, Oyuncaklar ve Çocuklar, Dokuz Eylül Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Müzecilik Bölümü, Dokuz Eylül Üniversitesi Yayınları. 317-331.
Mılner 2000: N. P. Milner, “Notes and Inscriptions on the Cult of Apollo at Oinoanda”, AntSt 50, 139-149.
Mıtchell 2007: S. Mitchell, A History of the Later Roman Empire, AD 284-641: The Transformation of the Ancient World. Blackwell Publishing.
Mıtchell 2010: S. Mitchell, “Further Thoughts on the Cult of Theos Hypsistos”. in: S.Mitchell, P. Van Nuffelen (eds.). One God : Pagan Monotheism in the Roman Empire, 167-219. Cambridge University.
Mıtchell 2020: S. Mitchell, Geç Roma İmparatorluk Tarihi, MS 284-641, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
Morettı vd 2015: J.-Ch. Moretti, N. Bresch, I. Bonora, J.J. Malmary, O. Riss, “Claros, le temple d’Apollon: travaux réalisés en 2014”, Anatolia Antiqua/Eski Anadolu XXIII, 291-300.
Morettı vd 2016: J.-Ch. Moretti, N. Bresch, I. Bonora, J.J. Malmary, O. Riss, “Claros, le temple d’Apollon: travaux réalisés en 2015”, Anatolia Antiqua/Eski Anadolu XXIV, 299-310.
Nankov 2013: E. Nankov, “Playful in life and after death: board games in early Hellenistic Thrace”, in: V. Sîrbu and R. Ștefănescu (eds), The Thracians and their Neighbors in the Bronze and Iron Ages. Proceedings of the 12th International Congress of Thracology Târgoviște 10th-14th September 2013, Necropolises, Cult Places, Religion, Mythology, Braşov. 277-288.
Nock 1928: A. D. Nock, “Oracles théologique”, REA 30, 280-290.
Roueche 1989: C. Roueché, “Aphrodisias in Late Antiquity”, Journal of Roman Studies Monograph 5, London.
Rougetet 1992: J. Rougetet, “Note en vue de la présentation et de la restoration du sanctuaire de Claros”, in: J.de La Genière (ed.), Cahiers de Claros I, Paris, 101-115.
Schaedler 2013: U. Schädler, “Games, Greek and Roman”, in: R.S. Bagnall, K. Brodersen, C.B. Champion, A. Erskine and S.R. Huebner (eds), The Encyclopedia of Ancient History, Blackwell Publishing. 2841-2844.
Selvi-Bener 2008: S. Selvi-Bener, Eski Yunan ve Roma’da Oyun ve Oyuncaklar, (Yayınlanmış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
Selvi-Bener 2016: S. Selvi-Bener, Antikçağda Oyun ve Oyuncak, Kitap Yayınevi, İstanbul.
Somolinos 1991: J. R. Somolinos, Los oráculos de Claros y Didima : edición y comentario, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Universidad Complutense de Madrid. Madrid.
Spıtzıng 1989: G. Spitzing, Lexikon byzantinischchristlicher Symbole: Der Bilderwelt Griechenlands und Kleinasiens.
Stoep 2015: A.van der Stoep, “The Origin of Morris and Draughts by Etymology”, Board Game Studies Journal Online 9. 9-15
Şahin 1998: N. Şahin, Klaros, Apollon Klarios Bilicilik Merkezi. Ege Yayınları, İstanbul.
Şahin 2001: N. Şahin, Zeus’un Anadolu Kültleri. Sunaİnan Kıraç Akdeniz Medeniyetleri Araştırma Enstitüsü, İstanbul.
Şahin 2012: N. Şahin, “Apollon Klarios Bilicilik Merkezi”, in: A. Çilingiroğlu, Z. Mercangöz, G. Polat (eds.), Ege Üniversitesi Arkeoloji Kazıları, 248-272.
Şahin vd 2005: N. Şahin, C. Tanrıver, I. Şahin, A. Ersoy, D.S Akar, Y. Sezgin, S. Akat, B. Yolaçan, A.K. Yaldır, E. Doğan, Ö. Ürkmez, B. Ünlüoğlu, “Klaros 2003”, KST 26/1, 291-304, Ankara.
Şahin vd 2007: N. Şahin, C. Tanrıver, D.S. Akar, E. Taştemur, Ö. Ürkmez, İ. Önol, “Klaros 2005”, KST 28/1, 589-608, Ankara.
Şahin vd 2018: N. Şahin, O. Zunal, G. Günata, E. Doğan Gürbüzer, “Klaros 2016”, KST 39/3, 421-438, Ankara.
Şahin vd 2019: N. Şahin, O. Zunal, G. Günata, “Klaros 2017”, KST 40/3, 137-154, Ankara.
Talamo 2003: C. Talamo, “Testimonia”, in: J. de La Genière and V. Jolivet (ed), Cahiers de Claros II. L’aire des sacrifices, Paris, 219-244.
Taş ve Özcan 2015: T. Taş ve F. Özcan, “MS 4.-7. Yüzyıllar Arasında Haç Motiflerinin Gelişimi”, Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 21. 247-275.
Vasıleıdas 2017: P. D. Vasileiadis, “The god Iao and his connection with the Biblical God, with special emphasis on the manuscript 4QpapLXXLevb” Vetus Testamentum et Hellas, 4, 21-51.
Walter vd 2016: C. Walter, A.-E. Dunn-Vaturi, A. de Voogt. “Roman Board Games Crossing the Borders of Egypt.” Ancient Egyptians at Play: Board Games across Borders. London. 125-150.
Wılson 2008: M. Wilson, “The Rise of Christian Oracles in the Shadow of the Apollo Cults”, in: N. Şahin, M. N. Aytaçlar, M. B. Baştürk, F. Dedeoğlu, A. Erdoğan (eds), 1. Uluslararası Antik Dönemde Kehanet ve Apollon’un Anadolu Kültleri Sempozyum Bildirileri, 17-20 Ağustos 2005, Ege Üniversitesi, İzmir, ADerg 2008/2, 239-245.
Young 1955: R.S. Young, “Gordion Preliminary Report: 1953”, AJA 59.1, 1-18.