SAFEVİ DÖNEMİNDE NAKKAŞLARLA DOKUMA SANATÇILARININ İŞ BİRLİĞİ VE RIZA ABBASİ ÜSLUBUNUN ETKİLERİ

Tarihsel değere sahip tüm sanat kolları içerisinde günümüze ulaşabilmiş olan kumaş örnekleri gerek motif gerek ise renk ve teknik açıdan konu hakkında çalışan araştırmacıların dikkatini çekmiştir. Özellikle İslami dönem kumaşları, üzerindeki dekoratif desenlerin içeriği bakımından özel bir öneme sahiptir. Safevi döneminde İran kumaşlarını bezeyen motiflerin başında insan figürleri özel bir öneme sahiptir. 16. ve 17. yüzyıllarda saray kumaşları İran tarihinin en parlak dönemini yaşamış, kumaş dokumacılığında tasarım çeşitliliği açısından özellikle dünya tekstil tarihinde önemli bir rol oynamıştır. Safevi döneminde saray atölyelerinde faaliyet gösteren nakkaşlara verilen destek sayesinde, kumaş dokumacılığı başta olmak üzere tüm sanat kollarının gelişmesine uygun bir ortam oluşmuş, özellikle I. Şah Abbas döneminde İran dokumacılığı en parlak dönemini yaşamıştır. Bu dönemin kumaşlarının en önemli özellikleri ipekten dokunmaları, bunlardan bazılarının dokunmasında altın ve gümüş ipliklerin kullanılması ve kendi içinde eşsiz motiflere özellikle de insan figürlerine sahip olmalarıdır. Dönemin minyatürlerinde kullanılan motifler, özellikle insan figürleri, 16.-17.yüzyılların kumaş desenlerinde eskisinden çok daha fazla sıklıkla görünür olmaya başlamıştır. Bu bağlamda Rıza Abbasi ve talebelerinin minyatürlerindeki insan figürlerinin dönemin kumaş desenlerinde görülen figürlerle ilişkisi ve üslupsal açıdan oluşan etkileşim araştırmamızda bilhassa ele alınmış ve incelenmiş konulardır. Özellikle de Rıza Abbasi’nin tek yapraklı minyatürlerinin bu dönemin kumaş desenleri üzerindeki tesiri araştırmamızın asıl merkezini teşkil etmektedir. Saray nakkaşhânesinde nakkaşların kumaş desenleriyle ilgilenmeleri ve ayrıca dokuma sanatçılarının nakkaşlara vermiş oldukları desen siparişleri üzerinden iki farklı meslek grubunun kurmuş olduğu iş birliği çalışmamızda incelenmiş ve varılan sonuçlar araştırmamızda paylaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

16.-17. yy. Safavi Dokumacılığı, İsfahan Okulu, Kumaş Desenleri, İnsan Figürleri, Rıza Abbasi, Gıyaseddin Ali Nakışbend

COOPERATION OF MİNİATURİST AND WEAVING ARTISTS IN THE SAFAVID PERIOD AND THE EFFECTS OF THE RİZA ABBASI STYLE

Fabric samples with historical value in all branches of art have attracted the attention of researchers working on the subject in terms of motif, color and technique. Especially Islamic period fabrics have a special importance in terms of decorative patterns on them. Human figures are at the forefront of the motifs adorning Iranian fabrics in the Safavid period. In the 16th and 17th centuries, palace fabrics displayed the brightest period of Iranian history and played an important role in the world textile history in terms of design diversity in fabric weaving. Thanks to the support given to the miniaturists working in the palace workshop during the Safavid period, an environment suitable for the development of all branches of art, especially fabric weaving, was created, and Iranian weaving experienced its brightest period, especially during the reign of Shah Abbas I. The most important features of the fabrics of this period are that they are woven from silk, gold and silver threads are used in the weaving of some of them, and they have unique motifs, especially human figures. The motifs used in the miniatures of the period, especially the human figures, started to appear in the fabric patterns of the 16th-17th centuries much more frequently than before. In this context, the relationship between the human figures in the works of Riza Abbasi and his students, with the figures seen in the fabric patterns of the period and the stylistic interaction are the subjects that have been especially discussed and examined in our research. In particular, the effect of Riza Abbasi's single-leaf miniatures on the fabric patterns of this period constitutes the main center of our research. The interest of the miniaturists in the fabric patterns in the palace workshop and also the pattern orders given by the weaving artists to the miniaturists were examined in our cooperation study established by two different professional groups, and the results were shared in our research.

Keywords:

16 th- 17 th century Safavid Weaving, Isfahan School, Fabric Patterns, Human Figures, Rıza Abbasi, Giyaseddin Ali Nakishbend,

PDF

___

- Ajend, Yakup. Mekteb-i Nigargeri-yi İsfahan. Tahran: Ferhengistan-ı Hüner ve Metn Yayınları, H.Ş.1393/M.2014.
- Amir Eskenderi, Solmaz. “Motalie-yı Tatbiki-yi Nuguş-i Parçe ve Kalemkar-ı Dore-yı Şah Abbas-ı Evvel”. Yüksek Lisans Tezi, Elm o Honer Üniversitesi, Yezd, H.Ş.1392/M.2013.
- Cafari Dehkordi, Nahid. “Mazanin-i Bekar refte der Parçeha-yi Zerbaft-i Safevi Monaggaş be Aşkal-i İnsani ba Takid ber Asr-i Şah Abbas-i Safevi”. Negarine-yı Hüner-i İslami. 3, 10, (H.Ş.1395/M.2017): 70-86.
- Ettinghausen, Richard ve Yarshater, Ehsan. Highlights of Persian Art. çev., Ruin Pakbâz, Tahran: Agah Yayınları, H.Ş.1379/M. 2000.
- Ferrier, R.W. The Arts of Persia. çev., Parviz Marzban, Tahran: Ferzan Yayınevi, H.Ş.1374/M.1995.
- Kühnel, Ernst. Die Kunst Des Islam. çev., Huşang Tahiri, Tahran: Meşel-i Azadi Yayınevi, H.Ş.1347/M.1968.
- Mohebbi, Vahide. “Mütalie-yı Tahlili ve Tosifi-yi Baznemud-i Tazinat-i Mimari der Parçeha-yi Dore-yi Safevi”. Yüksek Lisans Tezi, Elm o Ferheng Üniversitesi, Tahran: H.Ş.1396/M.2017.
- Momeni, Tahire. “Berresi-yı Tatbiki-yı Bafteha-yı Dore-ye Safevi ve Elbise der Nigargeri-yı Mekteb-ı Tebriz-ı Dovvom”, Yüksek Lisans Tezi, Alzahra Üniversitesi, Tahran: H.Ş.1389/M.2010.
- Pakbâz, Ruyin. Dayerat-ül Maarifi Hüner. Tahran: Ferheng-ı Müasir Yayınları, H.Ş.1379/M.2000.
- Pope, Arthur Upham. A Survey of Persian Art, from Prehistoric to the Present. çev., Necef Deryabenderi vd., C. 5, Tahran: Elmi ve Ferhengi Yayınları, H.Ş.1387/M. 2008.
- Pope, Arthur Upham. Master Pieces of Persian Art. çev., Parviz Natel Hanleri, Tahran: Elmi ve Ferhengi Yayınları, H.Ş.1384/M.2005.
- Ruhfer, Zohre. Negahi be Parçebafi-yi Doran-i İslami. Tahran: Samt Yayınları, H.Ş.1380/M.2001.
- Savory, Roger. İran under the Safavids. çev., Kambiz Azizi, Tahran: Merkez Yayınları, 6. Baskı, H.Ş.1378/M.1999.
- (https://artgallery.yale.edu/collections/objects/60785, 01. 22.2021)
- (https://blogs.bl.uk/asian-and-african/2013/06/stitched-up-with-silk-naqd-%CA%BBali-begs-journey-to-london-in-1626.html, 25.01. 2021)
- Aşrafi, M.M. From Behzad to Riza Abbasi: The Evolotion of Persian Painting in the 16th and Early 17th Century. çev., Nesteren Zandi, 2. Baskı, Tahran: Matn Yayınları, H.Ş.1396/M.2017.
- Hoşniyyet, Davud. “Barresi-yi Sahtar-i Tarh o Nakş der Mensucat-i Safevi-yi Tolidat-i İsfahan”, Mecmua-ı Makalat-i Hünerha-yi Sana-i, Gerdehamaı-yı Mekteb-ı İsfahan Kasım 2006, Tahran: Ferhengistan-i Hüner Yayınları, H.Ş.1387/M.2008: s. 323-335.
- Hüseyin-i Rad, Abd ul-Mecid Haz. Masterpieces of Persian Painting. çev., Claud Karbasi, Mary Parhizgari vd., Tahran: Müze-yı Hünerha-yı Muasir Yayınları, H.Ş.1390/M.2011.
- Majda, Tadeusz. Masterpices of Persian Art from Polish Collections. çev., Mehdi Mogise, Davud Tabaie, Tahran: Matn yayınları, H.Ş.1392/M.2013.
- Pope, Arthur Upham. A Survey of Persian Art, from Prehistoric to the Present. çev., Nacaf Deryabenderi vd., C.11, Tahran: Elmi ve Ferhengi Yayınları, H.Ş.1387/M.2008.
- Ruhfer, Zohre. Negahi be Parçebafi-yi Doran-i İslami. Tahran: Samt Yayınları, H.Ş.1380/M.2001
- (https://artgallery.yale.edu/collections/objects/60785, 01. 22.2021)
- (https://artgallery.yale.edu/collections/objects/61417, 10.08.2020)
- (https://asia.si.edu/object/F1937.8/, 16/01/2021)
- (https://blogs.bl.uk/asian-and-african/2013/06/stitched-up-with-silk-naqd-%CA%BBali-begs-journey-to-london-in-1626.html, 25.01. 2021)
- (https://chesterbeatty.ie/explore/iran/, 10. 04.2021)
- https://www.artic.edu/artworks/13882/panel, 20.08.2020)
- (https://www.metmuseum.org/art/collection/search/447941, 25.09.2020)
- (https://www.metmuseum.org/art/collection/search/450722, 25.09.2020)
- (https://www.metmuseum.org/art/collection/search/451092?searchField=All&sortBy=Relevance&ft=safavid+art&offset=0&rpp=20&pos=2,10. 08.2020)
- (http://www.nationaltrustcollections.org.uk/object/486169, 25.01.2021)