193130

Kur’ân’da Ticarî Ahlak Kuralları Ve Günümüzdeki Yansımaları

Ahlâk hem bireyin ruh ve beden dengesi hem de toplumun refah ve huzuru için vazgeçilmez kurallar içerir. Zira insan toplumsal bir varlıktır. Ahlâkî değerlere göre hareket eden bireyin toplum içerisinde yaşamını daha sağlıklı yürüttüğü de bilinen bir gerçektir. İnsan bu değerleri oluştururken yalnızca aklına değil aynı zamanda vahyin bilgisine de muhtaçtır. Bu nedenle insanın hayatına anlam veren vahiy mahsulü bir kitap olarak Kur’ân’ın yaşamsal alana ilişkin ahlâkî ilkelerini tespit önem arz etmektedir. Bu yaşamsal alanın en önemli noktalarından birini ekonomik etkinlikler oluşturmaktadır. Çünkü insan ancak bu şekilde temel ihtiyaçlarını giderebilmekte ve yaşamını sürdürebilmektedir. Alış-veriş (ticaret) alanı olarak da adlandırabileceğimiz bu faaliyetler hususunda Kur’ân’da insanın benimsemesi gereken birçok kural, ilke ve öneriler mevcuttur. Ticarî faaliyetlerle ilgili ortaya konulan bu öğretiler, müfessirler ve özellikle fakihler tarafından inceleme konusu yapılmış ve bu hususta birçok fikir ve eser ortaya konulmuştur. Dönemlerine ışık tutan bu eser ve yorumlar çağımızda da ortaya çıkan üretim, reklam, çevre duyarlılığı vb. problemlere çözüm olacak niteliktedir. Kur’ân’ın söz konusu beşerî faaliyetler alanına ilişkin ortaya koyduğu bu öğretilerin muhtevası genel olarak değerlendirildiğinde dünya-ahiret dengesinin gözetildiği, kazancın helal, hak, adalet ve denge esasına göre tanımlandığı görülmektedir. Bu bağlamda yapılacak çalışmada, günümüz ticaret hayatındaki yansımaları da göz ardı edilmeksizin Kasas sûresinin 77. âyetinin muhtevası işaret olunan çerçevede incelenecektir.

Anahtar Kelimeler:

Kasas Sûresi, Ahlâkî Kurallar, Ticaret Ahlâkı, Kulluk, Helal Kazanç

Rules of Commercial Ethics in the Qur’an and its Present Reflections

Morality includes indispensable rules for both the individual's soul and body balance and the welfare and peace of the society. Because human beings are social beings. It is also a known fact that the individual acting according to moral values makes his life in society healthier. In creating these values, man needs not only the mind but also the knowledge of the revelation. Therefore, it is important to determine the moral principles of the Qur’an as a book of revelation which gives meaning to human life. Economic activities constitute one of the most important points of this vital area. This is because man can only meet his basic needs and continue his life. There are many rules, principles and recommendations that people should adopt in the Qur’an regarding these activities, which can also be called the trade area. These teachings, which were put forward about the commercial activities, were examined by the mufassirun and especially the fuqaha and many ideas and works were presented in this regard. These works and interpretations that shed light on their periods, such as production, advertising, environmental sensitivity, etc., emerged in our age. Solutions to problems. When the content of these teachings revealed by the Qur’an regarding the field of human activities is evaluated in general, it is seen that the world-stable balance is observed and the gain is defined on the basis of halal, right, justice and balance. In this study, the content of the 77th verse of the surah al-Qasas will be examined in the framework of which it is pointed out

Keywords:

Surah Al-Qasas, Moral Rules, Commercial Ethics, Servitude, Halal Gain,

PDF

___

Abdussemî el-Mısrî. “İslâm’da Ticaret Adabı”. Trc. Ramazan Şimşek. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 25 (1981): 477-484.
Abdülbâkî, Muhammed Fuâd. el-Mu’cemü’l-müfehres li-elfâzi’l-Kur’âni’l-Kerîm bi-hâşiyeti’l-mushafü’ş-şerîf. 3. Baskı. Kahire: Dârü’l-Hadis, 1991/1411.
Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdullah Ahmed b. Muhammed b. Hanbel b. Hilal b. Esed eş-Şeybâni. Müsnedü Ahmed b. Hanbel. Thk. Şuayb el-Arnâud. Âdil Mürşid vd. B.y.: Müessesetü'r-Risâle, 2001.
Akdemir, Salih. Son Çağrı Kur’ân. 2. Baskı. Ankara: Ankara Okulu, 2009. Âlûsî, Şihâbüddîn Mahmûd. Rûḥu’l-meʿânî fî tefsîri’l-Ḳurʾâni’l-ʿaẓîm ve’s-sebʿi’l-mesâ nî. 4. Baskı. Beyrut: Dâru ihyâi’t-türâsi’l-Arabî, 1985.
Aydar, Hidâyet. “Kur’ân-ı Kerîm’de Ticaret”. Din ve Hayat. Türkiye Diyanet Vakfı İstanbul Müftülüğü 10. ( 2010): 8-10.
Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyn b. Alî. es-Sünenu’l-kübrâ. Thk. Muhammed Abdülkadir Atâ. 3. Baskı.
Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 2003. 96Kutub, Fî zılâli’l-Ḳurʾân, 5: 2711.
Çalışkan – ANTAKİYAT/Journal of Social and Theological Studies, 1(1), 2018, 17-33
_______, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyn b. Alî. Şuabü’l-îmân. thk. 'Abdul'aliy 'Abdulhamîd Hâmid. Riyâd: Mektebetu'r-rüşd li'n- neşr ve't-tevzî', 2003.
Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm Cu’fî. el-Edebü’l-müfred bi’t-ta’likât. Thk. Semîr b. Emin ez-Zührî. Riyad: Mektebetü’l-meârif li’n-neşr ve’t-tevzî’, 1419/1998.
Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmail. Sahîhü’l-Buhârî. Thk. Muhammed Züheyr b. Nâsır. Dâru Tavgi'nNecât, 1422/2002.
Buladı, Kerim. “Kur’ân ve Hadislerde Ticaret”, Diyanet İlmi Dergi 40. (Ocak-Şubat-Mart 2004): 63-90.
Cevherî, İs mâîl b. Hammâd. Tâcü’l-luġa ve ṣıḥâḥu’l-ʿArabiyye. Thk. Ahmed Abdülğafûr Attâr. Beyrut: Dâru’l-ilim li’l-melâyîn, 1990.
Demir, Rıdvan. “Modern Toplumda Ahlaki Değişim ve Ahlak Eğitimi”, Modernleşme Sürecinde Müslümanlar içinde, ed. Necmettin Çalışkan, Nobel, Ankara 2018, ss. 283-339.
Demirci, Muhsin. Vahiy Gerçeği. İstanbul: MÜİF Vakfı, 1996.
Döndüren, Hamdi. “Gayr-i Müslim Ülkede Din ve Ticaret İlişkileri”. Türkiye’nin Avrupa Birliği’ne Girişinin Din Boyutu, Sempozyum. (17-19 Eylül 2001). 237-252. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2003.
Ebüssuûd Efendi. İrşâdü’l-ʿaḳli’s-selîm ilâ mezâya’l-Kitâbi’l-Kerîm. 2. Baskı. Beyrut: y.y., 1990.
Erdoğan, Mehmet. İslâm Hukukunda Ahkâmın Değişmesi. 9. Baskı. İstanbul: MÜİF Vakfı, 1990.
Ersoy, Arif. “İslâm'da Ticaretin Önemi Ve Ticaret Ahlakı”, Diyanet İşleri Başkanlığı Dergisi, Dini, Ahlakı, Edebi, Mesleki Aylık Dergi 8/889 (1969): 300-308.
Ersoy, Mehmet Akif. Safahat. Haz. Hüseyin Su. Abdürrahim Karadeniz. 2. Baskı. Ankara: Hece Yayınları, 2009.
Erturhan, Sabri. “İslâm Ticaret Hukukuna Vücut Veren Ahlaki Esaslar”. İslâm Hukuku Araştırmaları Dergisi 16 (2010): 213-246.
Hâkim en-Nîsâbûrî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdillâh b. Muhammed en-Nîsâbûrî. el-Müstedrek ʿale’ṣṢahîhayn. Thk. Mustafa Abdülkadir Atâ. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1411/1990.
Hamidullah, Muhammed. “Abd”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 1: 57. İstanbul: TDV Yayınları, 1988.
Heysemî, Ebû'l-Hasan Nureddîn 'Alî b. Ebubekr b. Suleymân. Mecmaʿu’z-zevâʾid ve menbaʿu’l-fevâʾid. Thk.
Husâmuddîn el-Kudsî. Kahire: Mektebetu'l Kudsî, 1994.
İbn Fâris, Ebuʹl-Huseyn Ahmed b. Zekeriyâ. Muʿcemü mekayîsi’l- luġa, Thk. Abdüsselâm Muhammed Hârûn. Beyrût: Dâru’l-cîl, 1991.
İbn Hacer el-Askalânî. el-Metâlibü’l-âliye. Nşr. Hüseyin b. Yûsuf b. Mustafa Ömer Sebâhîteş. Riyad: Dârü'l-âsıme, 1419/1998.
İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ İsmail b. Ömer. Tefsîrü’l-Kur’âni’l-Azîm, Thk. Sâmî b. Muhammed Sellâme. B.y.: Dâru Taybe li’n-neşr ve’t-tevzi‘, 1420/1999.
İbn Mâce, Ebû Abdullah Muhammed b. Yezid er-Rebei el-Kazvînî. Sünenu İbn Mâce. Thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. Kahire: Dâru ihyâi’t-türâsi’l-Arabî, 1975/1395.
Kallek, Cengiz. “Ticaret”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 41: 134-144. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
Kandemir, M. Yaşar. “Müslüman Türklerde İş ve Ticaret Ahlâkı”. Diyanet Dergisi. 18/5 (Eylül Ekim 1979): 300-308.
Keskin, İbrahim. “İslâm’ın Kulluk Bilinci ve Ekolojik Krize Yönelik Sosyolojik Bir Yaklaşım” Çevre ve Ahlâk Sempozyum Bildiri Metinleri. 187-199. Gaziantep, 2014.
Kılıç, Recep. Ahlâkın Dinî Temeli. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 1992.
Köse, Murtaza. “Ticaret Hukuku Tarihi Açısından Mudarebe ve Commenda Ortaklıklarının Etkileşimi Hakkında Bir Deneme”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 17 (2002): 151-177.
Kudâî, Ebu Abdullah Muhammed b. Selâme b. Ca'fer. Müsnedü’ş-Şihâb. Thk. Hamdi Abdülmecid Selefî. Beyrut: Müessesetü'r-risâle, 1405/1985.
Kurtubî, Ebu Abdullah Muhammed b. Ahmed el-Ensârî. el-Câmiu li- ahkâmi’l Kur’ân, ve’l-mübeyyinu limâ tedammenehu mine’s-Sünneti ve âyi’l-Furkân. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1993.
Kutub, Seyyid. fî Ẓılâli’l-Ḳurʾân. 17. Baskı. Kahire: Dâru’ş-şurûk, 1992.
Münâvî, Muhammed Abdürraûf. Feyżü’l-ḳadîr şerḥu’l-Câmiʿi’ṣ-ṣaġīr. Mısır: el-Mektebetü't-ticâriyyetü'l-kübrâ, 1356.
Çalışkan – ANTAKİYAT/Journal of Social and Theological Studies, 1(1), 2018, 17-33
Müslim, Ebü'l-Hüseyin el-Kuşeyrî en- Nîsâbûrî b. Haccâc. Sahîhu Müslim. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. Beyrut: Dâru ihyâi’t-türâsi’l-Arabî, 1956.
Okşar, Yusuf. “İslâm Ahlâkı ve Kapitalizm”, Modernleşme Sürecinde Müslümanlar içinde, ed. Necmettin Çalışkan, Nobel, Ankara 2018, ss. 204-248.
Râzî, Fahreddîn. Mefâtîhu’l-ġayb. 3. Baskı. Beyrut: Dâru ihyâi’t-türâsi’l-Arabî, 1420/1999.
Serinsu, Ahmet Nedim. Kur’ân Nedir. 3. Baskı. İstanbul: Şule Yayınları, 2009.
Taberî, Muhammed b. Cerîr. Câmiʿu’l-beyân ʿan teʾvîli âyi’l-Ḳurʾân (Tefsîru’t-Taberî). Thk. Ahmed Abdurrazık elBekrî.
Muhammed Adil Muhammed. Muhammed Abdullatif Halef. Mahmud Mursî Abdulhamid. 3. Baskı. Kahire: Dâru’s-selam li’t-tıbaa ve’n-neşri ve’t-tevzi ve’t-terceme, 2008.
Tirmizî, Ebû İsa Muhammed b. İsa b. Sevre es-Sülemî. el-Câmiu's-sahîh. Thk. Ahmed Muhammed Şâkir. 2. Baskı. Kahire: Mustafa Bâbi’l-Halebî, 1395/1975.
Yavuz, Erdal. Ekonomi Sözlüğü. İstanbul: Dünya Yayınları, 1984.
Yavuz, Ömer Faruk, “Kur'an Perspektifinde Dünya-Ahiret Bütünlüğü”, Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 6/3 (2006), 159-198.
Yazıcı, Muhammet. “Dünya-Ahiret Kavramlarının Analizi”. Bir Kelam Problemi Olarak Din-Dünya İlişkisi, İlahiyat Fakülteleri Kelam Ana Bilim Dalı VII. Eğitim Öğretim Meseleleri Sempozyumu (Çorum, 06-08 Eylül 2002). 356. Çorum: Gazi Üniversitesi Çorum İlahiyat Fakültesi Yayınları, 2003.
Yazır, Elmalılı M. Hamdi. Hak Dini Kur’an Dili. Sad. İsmail Karaçam. Emin Işık. Nusrettin Bolelli. Abdullah Yücel. İstanbul: Hikmet Neşriyat, 2007.
Zemahşerî, Ebü’l-Kāsım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed el-Hârizmî. el-Keşşâf ʿan ḥaḳāʾiḳı ġavâmiżi’t-tenzîl ve ʿuyûni’l-eḳāvîl fî vücûhi’t-teʾvîl Thk. Adil Ahmed. Abdulmevcud Alî. Muhammed Muavvıd. Riyad: Mektebü’l-ubeykan, 1998.