BATI ANADOLU SAHİL KESİMİNDE KALKOLİTİK ÇAĞ: MİMARİ VE İNŞAAT TEKNİKLERİ

Bu çalışmada Batı Anadolu sahil şeridinde, kazısı yapılan Kalkolitik Çağ merkezlerinin mimarisi kronolojik düzen içerisinde değerlendirilerek, yapıların inşasında kullanılan teknik ve yapı tipleri ortaya çıkarılmaya çalışılmıştır. Kullanılan malzeme, teknik ve yapı tipleri yerleşim yerleri içerisinde küçük farklılıklar olmasına rağmen genel olarak bir bütünlük arz eder. Yapıların inşasında kullanılan malzemeler, taş, ahşap, çamur harç, dal, saz ve otsu bitkilerden oluşmaktadır. Teknik olarak ise dal-örgü ve çamur-harç, taş temel üzeri kerpiç ve kerpiç duvar tekniği kullanılmıştır. Taş temel üzeri kerpiç mimari tekniği tüm Kalkolitik dönem boyunca kullanılmışken, dal-örgü ve çamur-harç tekniği Orta ve Geç Kalkolitik dönemde, kerpiç duvar tekniği ise yalnızsa Geç Kalkolitik dönem içerisinde kullanılmıştır. Bu tekniklerle inşa edilen, dikdörtgen, apsidal, ızgara, çukur ve dairesel planlı yapıların Kalkolitik Çağ merkezleri içerisinde farklı dönemlerde yoğun olarak kullanıldığını görülür. Dikdörtgen planlı yapılar, Kalkolitik Çağ’ın tüm evrelerinde kullanılırken çukur ve dairesel planlı yapılar Orta ve Geç Kalkolitik dönem içerisinde, apsidal ve ızgara planlı yapılar ise Batı Anadolu sahil kesimi içerisinde sadece Geç Kalkolitik dönemde kullanılmıştır.

CHALCOLITHIC PERIOD IN WESTERN ANATOLIA: ARCHITECTURE AND CONSTRUCTION TECHNIQUES

The architecture of the coastal Western Anatolian Chalcolithic settlements form the main focus of this study. Construction techniques details and architectural plans have been evaluated with a chronological order in order to reveal a more general picture. Although there are minor variations, architectural features like construction material, technical details and house types generally reflect a uniform picture during the Chalcolithic period. Wattle - and - daub, stone foundations with mudbrick superstructure and mudbrick construction form the main technical aspects of architecture. Stone foundations with mudbrick superstructure was in use throughout the entire Chalcolithic Period while, Wattle - and - daub walls were used during the Middle and Late Chalcolithic period, pure mudbrick walls are attested only during the Late Chalcolithic. Rectangular, apsidal, grill planned or round structures and pit houses comprise the main architectural forms which were in use in different phases of the Chalcolithic Period. Rectangular plans were in use during the entire Chalcolithic Period while pit houses and round structures date to Middle and Late Chalcolithic. Apsidal and grill planned structures date to the Late Chalcolithic Period in coastal Western Anatolia.

___

D. W. Bailey, Balkan Prehistory: Exclusion, incorporation and identity (Routledge 2000)

L. Bernabò Brea, Poliochni, Citta' Preistorica Nell'isola di Lemnos Vol.1(Roma 1964)

Ö. Çevik, “What follows the Late Neolithic Occupation in CentralWestern Anatolia? A view from Ulucak”, içinde: S. Dietz – F. Mavridis – Z. Tankosic – T. Takaoğlu (ed.), Communites in Transition: The CircumAegean Area During the 5th and 4th Millennia BC (Oxford 2018) 506-512.

Ö. Çevik – E. Abay, “Neolithisation in Aegean Turkey Towards a More Realistic Reading”, içinde: Ü. Yalçın (ed.), Anatolian Metal VII, Anatolien und seine Nachbarn vor 10.000 Jahren 31, (Bochum 2016) 187- 197

A. Çilingiroğlu – E. Abay – Z. Derin – İ. Kayan, Ulucak Höyük: Excavations Conducted Between 1995 and 2002, AncNearEastSt Supplement 15 (Belgium 2004).

A. Çilingiroğlu – Ç. Çilingiroğlu, "Ulucak”, içinde: M. Özdoğan, N. Başgelen (ed.), Anadolu’da Uygarlığın Doğuşu ve Avrupa’ya Yayılımı, Türkiye’de Neolitik Dönem, Yeni Kazılar Yeni Bulgular,. (İstanbul 2007) 361-372.

Z. Derin, “The Neolithic Architecture of Ulucak Höyük”, Byzas 2, 85- 94.

Z. Derin, “İzmir – Yeşilova Höyüğü, (İzmir’in En Eski Yerleşim Alanı)”, içinde: B. Can – M. Işıklı (ed.), Atatürk Üniversitesi 50. Kuruluş Yıldönümü, Arkeoloji Bölümü Armağanı, Doğudan Yükselen Işık, Arkeoloji Yazıları (Erzurum 2007) 217-230.

Z. Derin, “Yeşilova Höyüğü”, içinde: M. Özdoğan - N. Başgelen (ed.), Anadolu’da Uygarlığın Doğuşu ve Avrupa’ya Yayılımı. Türkiye’de Neolitik Dönem, Yeni Kazılar Yeni Bulgular (İstanbul 2007) 377-384.

Z. Derin, “İzmir’in Prehistorik Yerleşim Alanı Yeşilova Höyüğü2010”, KST 33.2, 39-56.

Z. Derin – F. Ay – T. Caymaz, 2009, “İzmir’in Prehistorik Yerleşimi - Yeşilova Höyüğü 2005 – 2006 Yılı Çalışmaları”, Ege Üniversitesi Arkeoloji Dergisi 13, 7-58.

Z. Derin – T. Caymaz, “The Chalcolithic Period at Yeşilova Höyük”, içinde: S. Dietz – F. Mavridis – Z. Tankosic – T. Takaoğlu (ed.), Communites in Transition: The Circum-Aegean Area During the 5th and 4th Millennia BC (Oxford 2018) 499-505.

A. Dova, “Μύρινα Λήµνου: οι αρχαιότερες φάσεις του οικισµού” içinde: C. Doumas – K. Birtacha – V. La Rosa – A. Doumas (ed.), Η Πολιοχηι και η Προιµη Εποχη του Χαλχου στο Βορειο Αιγαιο. Athens: Scuola Archeologica Italiana di Athens (Athens 1997) 282-297.

R. Duru, Kuruçay Höyük (Ankara 1994)

T. Efe, “Orman Fidanlığı’nda 1992 – 1994 Yılları Arasında Yapılan Kurtarma Kazıları”, KST 17.1, 95-107.

T. Efe – D. Ay Efe , "Küllüoba: İç Kuzeybatı Anadolu'da Bir ilk Tunç Çağı Kenti 1996 – 2000 Yılları arasında Yapılan Kazı Çalışmalarının Genel Değerlendirmesi”, TÜBA -AR 4.1, 43-78.

B. Erdoğu, "Uğurlu- Zeytinlik: Gökçeada’da Tarih Öncesi Dönemlere Ait Yeni bir Yerleşme”, Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 2, 1- 16.

B. Erdoğu, “The Neolithic to Chalcolithic Transition on the İsland of Gökçeada (İmbros)” içinde: S. Dietz – F. Mavridis – Z. Tankosic – T. Takaoğlu (ed.), Communites in Transition: The Circum-Aegean Area During the 5th and 4th Millennia BC (Oxford 2018) 367-372.

H. Erkanal – A. Aykurt – K. Büyükulusoy – İ. Tuğcu – R. Tuncel – V. Şahoğlu, “Liman Tepe 2014 Yılı Kara ve Sualtı Kazıları”, KST 37.1, 323-340.

H. Erkanal – T. Özkan, “Bakla Tepe Kazıları”, KST 20.1, 337-355.

H. Erkanal – V. Şahoğlu, “Liman Tepe (1992–)”, içinde: O. Bingöl – A. Öztan – H. Taşkıran (ed.), Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi 75. Yıl Armağanı Arkeoloji Bölümü, Tarihcesi ve Kazilari (1936–2011), Anadolu /Anatolia Ek Dizi III. 2 (Ankara 2012) 219-230.

C. Eslick, Elmalı-Karataş 1: The Neolithic and Chalcolithic Periods – Bağbaşı and Other Sites (Pennsylvania 1992).

E. Fidan, Küllüoba İlk Tunç Çağı Mimarisinin Batı Anadolu ve Ege Dünyası İçerisindeki Yeri, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi (İstanbul 2011).

A. M. Greaves, Miletos: Bir Tarih, çev. H. Ç. Öztürk (İstanbul 2003).

S. Günel, “Çine-Tepecik Höyüğü 2004 Yılı Kazıları”, KST 27.1, 19-28.

S. Günel, “Çine-Tepecik Höyüğü 2005 Yılı Kazıları”, KST 28.1, 231- 246.

S. Günel “Prehistoric Culture at Çine-Tepecik and its Contribution to the Archaeology of the Region”, içinde: S. Dietz – F. Mavridis – Z. Tankosic – T. Takaoğlu (ed.), Communites in Transition: The CircumAegean Area During the 5th and 4th Millennia BC (Oxford 2018) 538-547.

S. Hood, Excavations in Chios 1938 – 1955: Prehistoric Emporio and Ayio Gala vol.1, Supplementary vol. 15 Athens: British School of Archaeology at Athens (Oxford 1981).

B. Horejs – C. Schwall, “New Light on a Nebulous Period - Western Anatolia in the 4th millennium BC: Architecture and Settlement Structures as Cultural Patterns”, içinde: S. Hansen – P. Raczky – A. Anders – A. Reingruber (ed.), Neolithic and Copper Age between the Carpathians and the Aegean Sea. Chronologies and Technologies from the 6th to the 4th Millennium BCE, Archäologie in Eurasien 31 (Bonn 2015) 457-474.

B. Horejs – C. Schwall, “Interaction as a Stimulus? Çukuriçi Höyük and the Transition from the Late Chalcolithic Period to the Early Bronze Age in Western Anatolia” içinde: S. Dietz – F. Mavridis – Z. Tankosic – T. Takaoğlu (ed.), Communites in Transition: The CircumAegean Area During the 5th and 4th Millennia BC (Oxford 2018), 530-537.

D. Kaplan – T. Gürdal – A. Özdemir, “2011 Yılı Gülpınar/Smintheion Kazıları”, KST 34.2, 391 – 402.

M. Korfmann – Ç. Girgin – Ç. Morçöl – S. Kılıç, "Kumtepe 1993. Report on the Rescue Excavation”, StTroica 5, 237-289.

O. Kouka, “Past Stories–Modern Narratives: Cultural Dialogues between East Aegean Islands and the West Anatolian Mainland in the 4th Millennium BC”, içinde: B. Horejs - M. Mehofer (ed.), Western Anatolia before Troy : Proto-urbanisation in the 4th millennium BC?: Proceedings of the International Symposium held at the Kunsthistorisches Museum Wien, Vienna, (Austria, 21-24 November 2012) ( Vienna 2014), 43-64.

S. Lloyd – J. Mellaart, Beycesultan 1: The Chalcolithic and Early Bronze Age Levels (London 1962).

J. Mellaart, 1970, Excavations at Hacılar I-II (Edinburgh 1970).

M. Özdoğan – N. Karul – A. Ayhan, “Kırklareli Höyüğü 2000 Yılı Kazısı”, KST 23.2, 307-314.

M. Özdoğan – H. Parzinger – E. Özdoğan – H. Schwazberg, “Kırklareli Höyüğü Aşağı Pınar Kazısı 2007 Yılı Çalışmaları”, KST 30.2, 233-248.

Ç. Özgünel – D. Kaplan, “2009 Yılı Gülpınar/Smintheion Kazı Çalışmaları (30. yıl)”, KST 32.1, 212-229.

Ç. Özgünel – D. Kaplan, “2010 Gülpınar/Smintheion Kazı Çalışmaları (31. yıl)”, KST 33.1, 145-172.

T. Özkan – H. Erkanal, Tahtalı Barajı Kurtarma Kazıları Projesi / Tahtalı Dam Area Salvage Project (İzmir 1999).

C. Perlès, The Early Neolithic in Greece: The First Farming Communities in Europe (Cambridge 2001).

J. Roodenberg, “1992 Ilıpınar Kazıları”, KST 15.1, 1994, 171-176.

J. Roodenberg, “Ilıpınar Kazıları, 1998 Sezonu”, KST 21.1, 2000, 129- 132.

J. Roodenberg, “2000 Yılı Menteşe Kazısı Sezonu”, KST 23.2, 2002, 123-126.

J. Roodenberg, “2001 Yılı Ilıpınar Kazı Sezonu”, KST 24.1, 2003, 461- 464.

J. Seeher, “Ilipinar, Barcin Höyük and Demircihüyük”, Anatolica 38, 2012, 117-127.

M. S. Joukowsky, Prehistoric Aphrodisias 1: Excavations and Studies (Belgique 1986).

J. W. Sperling, “Kum Tepe in the Troad: Trial Excavation, 1934”, Hesperia 45.4, 1976, 305-364.

N. Stampolidis – P. Sotirakopoulou, “Tunç Çağı Öncesinde Kikladlar”, içinde: V. Şahoğlu – P. Sotirakopoulou (ed.), Karşıdan Karşıya: M.Ö 3. Bin’de Kiklad Adaları ve Batı Anadolu, (İstanbul 2011) 26- 32.

V. Şahoğlu – R. Tuncel, “New insights into the Late Chalcolithic of coastal western Anatolia: A view from Bakla Tepe, İzmir”, içinde: B. Horejs (ed.), Western Anatolia before Troy: proto-urbanisation in the 4th millennium BC? : Proceedings of the International Symposium held at the Kunsthistorisches Museum Wien, Vienna, Austria 21-24 November (Vienna 2012) 65-82.

T. Takaoğlu – A. Özdemir, “Smintheion öncesi: Prehistorik Yerleşim”, İçinde: C. Özgünel (ed.), Smintheion, Apollon Smintheus’ un İzinde (İstanbul 2013) 15-29

T. Takaoğlu – A. Özdemir, “The Middle Chalcolithic Priod in the Troad: A New Look from Gülpınar” içinde: S. Dietz – F. Mavridis – Z. Tankosic – T. Takaoğlu (ed.), Communites in Transition: The CircumAegean Area During the 5th and 4th Millennia BC (Oxford 2018) 479-490.

C. A. Televantou, “Strofilas, Andros: New Perspectives on the Neolithic Aegean” içinde: S. Dietz – F. Mavridis – Z. Tankosic – T. Takaoğlu (ed.), Communites in Transition: The Circum-Aegean Area During the 5th and 4th Millennia BC (Oxford 2018) 389-396.

İ. Tuğcu, “Bakla Tepe Geç Kalkolitik Çağ Konut Mimarisi”, Anadolu /Anatolia (Ek Dizi 1), 2004, 275-286.

R. Tuncel, “Tunç Çağı Öncesi Batı Anadolu” içinde: (ed.) V. Şahoğlu – P. Sotirakopoulou, Karşıdan Karşıya: M.Ö 3. Bin’de Kiklad Adaları ve Batı Anadolu (İstanbul 2011) 124-130.

R. Tuncel – V. aho lu, “The Chalcolithic of Coastal Western Anatolia: A view from Liman Tepe, zmir”, içinde: S. Dietz – F. Mavridis – Z. Tankosic – T. Takao lu (ed.), Communites in Transition: The Circum-Aegean Area During the 5th and 4th Millennia BC (Oxford 2018) 513-529.