HEMODİYALİZ TEDAVİSİ ALAN KRONİK BÖBREK YETMEZLİĞİ HASTALARINDA SEMPTOM YÖNETİMİ VE HEMŞİRELİK

ÖZ Kronik böbrek yetmezliği, ‘Glomerüler filtrasyon hızındaki azalma sonucunda böbreğin, sıvıelektrolit dengesini düzenleme işlevinin ve metabolik-endokrin fonksiyonlarının irreversibl olarak bozulması’ olarak tanımlanmıştır. Glomerüler filtrasyon hızının 20-25 ml/dakika ve altında olması durumunda hastalara renal replasman tedavisi uygulanmaya başlanır. En sık uygulanan renal replasman tedavisi hemodiyalizdir. Hemodiyaliz tedavisi hastanın yaşamını devam ettirebilmesi için kullanılan ve hastaların haftanın belli zaman dilimlerinde bağlı olarak yaşaması gereken bir tedavi yöntemidir. Hastalar tedavi sırasında ya da sonrasında birçok semptomla karşı karşıya kalmaktadır. Hemodiyaliz hastalarında görülen semptomlar şu şekilde sıralanmıştır; yorgunluk (%81), nefes darlığı (%71), uykusuzluk (%67), iştahsızlık (%67), bulantı-kusma (%67), baş dönmesi (%57), kuru ve kaşıntılı cilt (%52), ishal/kabızlık (%48), ağrı (%48), baş ağrısı (%43), kas krampları (%38), uyuşukluk (%38), zayıflık (%33), göğüs ağrısı (%33), ödem (%33) olarak belirlenmiştir. Hastalığın ve tedavinin sonucunda ortaya çıkan semptomlar hastaları birçok yönden olumsuz olarak etkilemektedir. Bu nedenle semptom yönetimi önem kazanmaktadır. Amacımız doğrultusunda, kronik böbrek yetmezliği tanısı ile hemodiyaliz tedavisi alan bireylerle çalışan hemşirelerin semptomlar konusunda bilgilendirmek, semptom yönetimini uygun ve etkili bakım için yol gösterici olmak amacıyla bu derleme yapılmıştır.

Symptom Management and Nursing in Chronic Renal Failure Patients Receiving Hemodialysis Treatment

ABSTRACTChronic renal failure is the irreversible deterioration of the function of regulating the fluid and fluid metabolic function, as well as the metabolic-endocrine function of the kidney as a result of a decrease in glomerular filtration rate. Renal replacement therapy is initiated when the glomerular filtration rate is 20-25 ml / min or less. The most common renal replacement therapy is hemodialysis. Hemodialysis treatment is a treatment method that is used for the survival of the patient and the patients should live depending on the time periods of the week. Patients experience many symptoms during or after treatment. Symptoms seen in hemodialysis patients are as follows; fatigue (81%), dyspnea (71%), insomnia (67%), loss of appetite (67%), nausea-vomiting (67%), dizziness (57%), dry and itchy skin (52%), diarrhea / constipation (48%), pain (48%), headache (43%), muscle cramps (38%), drowsiness (38%), weakness (33%), chest pain (33%), edema (33%). Symptoms resulting from disease and treatment adversely affect patients in many ways. Therefore, symptom management becomes important. The aim of this study was to inform nurses who work with hemodialysis patients with the diagnosis of chronic renal failure and to guide symptom management for appropriate and effective care.

Keywords:

hemodialysis, nursing care chronic renal failure, symptom management,

PDF

___

1. Ackley JB, Ladwig BG, Flynn Makic BM. Akdemir N, Birol L. İç Hastalıkları ve Hemşirelik Bakımı. Ankara: Sistem Ofset. 2011: 578-606.
2. Süleymanlar G. Türkiye Kronik Böbrek Hastalığı Prevelansı Araştırması. Türk Hipertansiyon, 2010. www.turkhipertansiyon.org/kongre2010/gultekin _suleymanlar.pdf. 28 Şubat 2019.
3. Ateş K, Süleymanlar G, Seyahi N. Türkiye'de Nefroloji, Diyaliz ve Transplantasyon-Registry 2016. Ankara: TC. Sağlık Bakanlığı ve Türk Nefroloji Derneği. 2017: 1-30.
4. Türk Nefroloji Derneği. Hemodiyaliz Hekimi El Kitabı. http://www.nefroloji.org.tr/icerik.php- ?gid=15. 01 Mart 2019.
5. Go AS, Chertow GM, Fan D, McCulloch CE, Hsu CY. Chronic kidney disease and the risks of death, cardiovascular events, and hospitalization. New England Journal of Medicine. 2004;351(13):1296- 305.
6. Seyahi N. Türk Nefroloji Derneği 2016 Yılı Türk Böbrek Kayıt Sistemi Raporu. http://www.nefroloji.org.tr/folders/file/34_ulusal_nefroloji_sunuml ar/SALON%201/19%20EK%C4%B0M/08.30- 09.20/1%20NURHAN%20SEYAH%C4%B0/Re gistry_2016_sunum.pdf Son erişim: 26 Şubat 2019.
7. Ambalavanan S, Rabetoy G, Cheung AK. HighEfficiency and High-Flux Hemodialysis. Atlas of Disease of the Kidney. 1999; 5: 1-10.
8. Ahsen A. Hemodiyalizin Akut Komplikasyonları. Kocatepe Tıp Dergisi. 2011; 12(1): 54-60.
9. Flythe JE, Powell JD, Poulton CJ, Westreich KD, Handler L, Reeve BB, et al. Patient-reported outcome instruments for physical symptoms among patients receiving maintenance dialysis: a systematic review. American journal of kidney diseases. 2015; 66(6): 1033-46.
10. Tezel A, Karabulutlu E, Şahin Ö. Depression and Perceived Social Support from Family in Turkish Patients with Chronic Renal Failure Treated by Hemodialysis. Journal of Research in Medical Sciences. 2011; 16(5): 666-73.
11. Davison SN, Jhangri GS. Impact of Pain and Symptom Burden on the Health-Related Quality of Life of Hemodialysis Patients. Journal of Pain and Symptom Management. 2010; 39(3): 477-85.
12. Yu IC, Huang JY, Tsai YF. Symptom Cluster Among Hemodialysis Patients in Taiwan. Applied Nursing Research. 2012; 25(3): 190-6.
13. O'Sullivan D, McCarthy G. Exploring the Symptom of Fatigue in Patients with end Stage Renal Disease. Nephrology Nursing Journal. 2009; 36: 37-47.
14. Sayın A, Candansayar S. Yorgunluk Kavramı ve Yorgun Hastalara Klinik Yaklaşım. Gazi Tıp Dergisi. 2007; 18(1): 1-8.
15. Albayrak A. Kronik Böbrek Yetmezliği. Akbayrak N, Erkal İnhal S, Ançel G ve Albayrak A, Editörler. Hemşirelik bakım planları: DahiliyeCerrahi hemşireliği ve psiko-sosyal yaklaşım. Ankara: Alter yayıcılık; 2007: 511-12.
16. Astroth KS, Russell CL, Welch JL. NonPharmaceutical fatigue interventions in adults receiving hemodialysis: A systematic review. Nephrology Nursing Journal. 2013; 40(5): 407-27.
17. Ackley JB, Ladwig BG, Flynn Makic BM. Hemşirelik Tanıları El Kitabı Bakım Planlamasında Kanıta Dayalı Rehber. Ankara Nobel Tıp Kitapevleri. 2019: 372-820.
18. Akyol AD. Son Dönem Böbrek Yetmezliği Olan Hastada Palyatif Bakım. Cumhuriyet Hemşirelik Dergisi. 2013; 2(1): 31-41.
19. Herrero JA, Alvarez-Sala JL, Coronel F, Moratilla C, Gámez C, Sánchez-Alarcos JMF, et al. Pulmonary diffusing capacity in chronic dialysis patients. Respiratory medicine. 2002; 96(7): 487- 92.
20. Kuebler KK. Palliative nursing care for the patient experiencing end-stage renal failure. Urologic Nursing. 2001; 21(3): 167-78.
21. Uysal H. Akut Solunum Yetersizliği ve Hemşirelik Bakımı. Türk Kardiyol Dern Kardiyovasküler Hemşirelik Dergisi. 2010;1(1):13-8.
22. Özkan S. Kronik obstriktif akciğer hastalığında (KOAH) palyatif ve yaşam sonu bakımı. Selçuk Tıp Dergisi. 2011; 28 (1): 69-74.
23. Erdöl Ş.H. (2012). Uyku. İçinde Atabek A. T., Karadağ A. (Ed), Hemşirelik Esasları Hemşirelik Bilimi ve Sanatı. İstanbul, 1. Baskı. Akademi Basın ve Yayıncılık. Ss: 1096-105.
24. Uzun Ş, Kara B, İşcan B. Hemodiyalize Giren Kronik Böbrek Yetmezliği Olan Hastalarda Uyku Sorunları. Türk Nefroloji Diyaliz ve Transplantasyon Dergisi. 2003; 12(1): 61-6.
25. Birol L. Hemşirelik Süreci (9. baskı). İzmir: Etki Yayıncılık. 2010: 192-201.
26. Ay FA. Temel Hemşirelik Kavramlar, İlkeler, Uygulamalar (5. baskı). İstanbul: İstanbul Medikal Yayıncılık. 2010: 410-20.
27. Karadağ E, Karadakovan A. Hemodiyaliz tedavisi uygulanan kronik böbrek yetersizliği olan hastalarda uyku sorunları ve müzikle tedavi uygulaması. Nefroloji Hemşireliği Dergisi 2013;(1):53-60.
28. Singh RG, Singh S, Rathore SS, Choudhary TA. Spectrum of intradialytic complications during hemodialysis and its management: a single-center experience. Saudi Journal of Kidney Diseases and Transplantation. 2015; 26(1): 168.
29. Kavurmacı M, Tan M. Üremik Kaşıntı ve Aromaterapi Uygulaması. Gümüşhane Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi. 2014; 3(1): 674-82.
30. Narita I, Alchi B, Omori K, Sato F, Ajiro J, Saga D, et al. Etiology and Prognostic Significance of Severe Uremic Pruritus in Chronic Hemodiaysis Patients. International Society of Nephrology. 2006; 69: 1626-32.
31. Melo NC, Elias RM, Castro MCM, Romao JrJE, Abensur H. Pruritus in hemodialysis patients: the problem remains. Hemodialysis International. 2009; 13(1): 38-42.
32. Akça NK, Taşçı S. Kaşıntı Kontrolünde Kullanılan Nonfarmakolojik Yöntemler. TAF Prev Med Bull. 2013;12(3):359-64.
33. Kavurmacı M, Tan M. Üremik Kaşıntı ve Hemşirelik Bakımı. Anadolu Hemşirelik ve Sağlık Bilimleri Dergisi. 2015; 18(1): 57-62.
34. Ro YJ, Ha HC, Chun-Gill K, Yeom HA. The effects of aromatherapy on pruritus in patients undergoing hemodialysis. Dermatology nursing. 2002; 14(4): 231.
35. Van Os‐Medendorp H, Ros WJG, Eland‐de Kok PCM, Kennedy C, Thio BH, Van Der Schuur‐van der Zande A, et al. Effectiveness of the nursing programme ‘Coping with itch’: a randomized controlled study in adults with chronic pruritic skin disease. British Journal of Dermatology. 2007; 156(6): 1235-44.
36. Gülekon A. Yaşlılarda Sık Karşılaşılan Deri Sorunları ve Önlemler. Birinci Basamak İçin Temel Geriatri. Ankara. 2012:74-7.
37. Murtagh FE, Julia Addington-Hall IJ. The Prevalence of Symptoms in End-Stage Renal Disease: A Sistematic Review. Advances in Chronic Kidney Diseas. 2007; 14(1): 82-99.
38. Weisbord SD, Carmody SS, Bruns FJ, Rotondi AJ, Cohen LM, Zeidel ML, et al. Symptom burden, quality of life, advance care planning and the potential value of palliative care in severely ill haemodialysis patients. Nephrology Dialysis Transplantation. 2003; 18(7): 1345-52.
39. Koncicki HM, Brennan F, Vinen K, Davison SN. An approach to pain management in end stage renal disease: Considerations for general management and intradialytic symptoms. In Seminars in dialysis. 2015; 28(4): 384-91.
40. Pham PC, Khaing K, Sievers TM, Pham PM, Miller JM, Pham SV, et al. 2017 update on pain management in patients with chronic kidney disease. Clinical kidney journal. 2017; 10(5): 688- 97.
41. Koncicki HM, Unruh M, Schell JO. Pain management in CKD: A guide for nephrology providers. American Journal of Kidney Diseases. 2017; 69(3): 451-60.
42. WHO. WHO's cancer pain ladder for adults. https://www.who.int/cancer/palliative/painladder/ en/ Erişim: 12.06.2019
43. Raina R, Krishnappa V, Gupta M. Management of pain in end‐stage renal disease patients: Short review. Hemodialysis International. 2018; 22(3): 290-6.
44. Çöçelli LP, Bacaksız BD, Ovayolu N. Ağrı tedavisinde hemşirenin rolü. Gaziantep Tıp Dergisi. 2008; 14(2): 53-8.
45. Shi Y, Weingarten TN, Mantilla CB, Hooten WM, Warner DO. Smoking and Pain Pathophysiology and Clinical Implications. Anesthesiology: The Journal of the American Society of Anesthesiologists. 2010; 113(4): 977-92.
46. Çelik S. Batın ameliyatından 24-48 saat sonra hastaların ağrı düzeyleri ve uygulanan hemşirelik girişimleri. Gümüşhane Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi. 2013, 2(3): 325-30.
47. Kuipers J, Oosterhuis JK, Krijnen WP, Dasselaar JJ, Gaillard CA, Westerhuis R, et al. Prevalence of intradialytic hypotension, clinical symptoms and nursing interventions-a three-months, prospective study of 3818 haemodialysis sessions. BMC nephrology. 2016; 17(1): 21.
48. Noordzij M, Boeschoten EW, Bos WJ, Dekker FW, Bossuyt PM, Krediet RT et al; for the NECOSAD Study Group. Disturbed mineral metabolism is associated with muscle and skin complaints in a prospective cohort of dialysis patients. Nephrol Dial Transplant. 2007; 22: 2944- 9.
49. Khajehdehi P, Mojerlou M, Behzadi S, Rais-Jalali GA. A randomized, doubleblind, placebocontrolled trial of supplementary vitamins E, C and their combination for treatment of haemodialysis cramps. Nephrol Dial Transplant. 2001; 16:1448-51.
50. Perryman B, Harwood L. The role of physiotherapy in a hemodialysis unit. Nephrol Nurs J. 2004; 31: 215-6.
51. Karadas C, Özdemir L. Deliryumun yönetiminde farmakolojik olmayan yaklaşımlar ve hemşirenin sorumlulukları. Psikiyatri Hemşireliği Dergisi. 2019; 10(2), 137-42.