Ali Osman SARI, Mehmet TUTAR, Aynur BİLGİÇ, K.Hüsnü Can BAŞER, Gülmira ÖZEK, MÜBERRA KOŞAR

Şevketi bostan (Scolymus hispanicus L.) bitkisini kültüre alma ve seleksiyon ıslahı

Çalışma Asteraceae familyasından tıbbi bir bitki olan şevketi bostan (Scolymus hispanicus L.) bitkisini kültüre alma amacı ile 2006-2009 yılları arasında yürütülmüştür. Bu amaçla, seleksiyon ıslahı ile populasyon geliştirilmiştir. Seleksiyona konu olan şevketi bostan tohumları, Ege, Güney Marmara ve Batı Karadeniz bölgelerinden toplanmıştır. Bitkinin deniz seviyesinden 753 m rakıma kadar yayılış gösterdiğini görülmüştür. Seleksiyon bahçesi, 15 populasyondan 3000 bitki ile kurulmuştur. Bitki kök şekli ve kök kabuğu verimine göre yapılan seleksiyonlar sonucu, korteks kalınlığı 3,98 mm’den 4,26 mm’ye, yaş korteks ağırlığı 5,44 g’dan 6,28 g’a, kuru korteks ağırlığı da 0,49 g’dan 0,55 g’a yükselmiştir. Kök çapının üçte ikisinin korteks kalınlığından meydana geldiği tespit edilmiştir. Ayrıca yaş kök ağırlığının %80’nin korteks tabakası olduğu, yaş kökten %8 oranında kurutulmuş korteks elde edilebileceği bulunmuştur. Rozet yaprak döneminde kökte aktif madde taraksasteril asetat oluşmadığı; ancak, bitki çiçeklenip toprak üstü aksamı kuruduktan sonra bu maddenin oluştuğu saptanmıştır. Korteks tabakasında etken maddelerden taraksasterol oranı %0,001 ile %0,0043, ve taraksasteril asetat oranı %0,001 ile %0,015 arasında tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Scolymus hispanicus, kök sebzeler, seleksiyon, ıslah, tıbbi bitkiler

Domestication and selection breeding of golden thistle (Scolymus hispanicus L.)

Golden thistle (Scolymus hispanicus L.), from Asteraceae, is used both as a medicinal plant and a vegetable. Although it grows in the wild, there is a need for cultivation. This study was conducted to improve a population via selection and to assess the agronomic characters of the thistle. The seeds of the thistle were collected from Ege, South Marmara and West Karadeniz regions of Turkey. Thistle was distributed from sea level to 753 m above sea level. A selection nursery was established with around 3.000 plants from 15 populations. Roots of the plants in the nursery were digged up just before stalk erection. Plants having weak, little or branched roots were eliminated immediately and the rest were transplanted after lower 1/3rd parts of the roots cut and kept for observations and analysis. Then, another selection was conducted according to evaluated characters, especially for root cortex yield. The number of the selected plants after the first and the second selections were 360 and 170, respectively. The thickness of the cortex increased from 3.98 mm to 4.26 mm while weight of cortex increased from 5.44 g to 6.28 g for fresh and from 0.49 g to 0.55 g for dried samples after selection. Two third of the root diameter was consist of the cortex. The rate of the cortex in the fresh root of the thistle was 80% while dried cortex was 8% of the fresh root base. Active substance taraxasteryl acetate was not formed at the rosette stage of the thistle. It was detected when all aerial parts of the plant dried after flowering stage. The ranges of the active compounds taraxasterol and taraxasteryl acetate in the cortex were between 0.001%-0.0043%; and between 0.001%-0.015%, respectively.

Keywords:

Scolymus hispanicus, root vegetables, selection, breeding, medicinal plants,

PDF

___

Abak, K., and A. Düzenli. 1989. Use of some wild plants as vegetables in Turkey. Acta Horticulturae. 242: 107- 114.
Başer, K. H. C. 1993. 60 yıllık bir Türk bitkisel ilacı Lityazol Cemil, TAB Bülteni. 7-8: 13-18.
Baytop, T. 1999. Türkiye’de Bitkiler ile Tedavi. İstanbul Üniversitesi, Nobel Tıp Kitapevleri, İstanbul. s. 198.
Berkan T. 1977. Şevketi Bostan Bitkisinde Yapılan Farmakolojik Çalışmalar (PhD.). Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi Farmakoloji Kürsüsü, Bornova, İzmir.
Davis, P. H. 1975. Flora of Turkey and the East Aegean Islands. University Press, Edinburg, UK. 5: 624-625.
Demir, İ. ve İ. Turgut. 1999. Genel Bitki Islahı. s. 451. Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları No: 496. Bornova, İzmir.
Erciyas, E. 1989. Scolymus hispanicus L. (Compositae) Bitkisi Üzerinde Fitokimyasal Araştırmalar, (PhD.). Ege Üniversitesi Eczacılık Fakültesi Farmasötik Kimya Ana Bilim Dalı, Bornova, İzmir.
Eşiyok, D., S. Ötles, and E. Akçiçek. 2004. Herbs as a food source in Turkey. Asian Pasific Journal of Cancer Prevention. 5: 334-339.
Fehr, W. R. 1993. Principles of Cultivar Development, Theory and Technique, Vol. 1. Department of Agronomy, Iowa State University, Ames, Iowa 50011 USA. Pp: 172.
Guarrera, P. M. 2003. Food medicine and minor nourishment in the folk traditions of Central Italy (Marche, Abruzzo and Latium). Fitoterapia. 74: 515–544.
Kırımer, N., Z. Tunalıer, K. H. C. Başer, and İ. Cingi. 1997. Antispasmotic and spasmogenic effects of Scolymus hispanicus and taraxasteryl acetate on ileum preparations. Planta Medica. 63: 556-558.
Nuez, F., J. E. Hernandez Bermejo. 1994. Neglected horticultural crops. p. 303-332. In Neglected Crops: 1492 from a Different Perspective. Hernando Bermejo, J. E., and J. Leon. (Eds.). Plant Production and Protection Series No. 26, FAO, Rome, Italy.
Paraskeva, D. and A. C. Hadjıchambia. 2006. An ethnobotanical survey of wild edible plants of Paphos and Larnaca countryside of Cyprus. Journal of Ethnobiology and Ethnomedicine. 2006. 2:34doi: 10.1186/ 1746-4269-2-34. http://www.ethnobiomed.com/content/2/1/34
Pieroni, A., S. Nebel, C. Quavec, H. Münz, and M. Heinrich. 2002. Ethnopharmacology of liakra: traditional weedy vegetables of the Arbereshe of the Vulture area in southern Italy. Journal of Ethnopharmacology. 81: 165-185.
Sari, A. O. and M. Tutar. 2009. Effects of light, cold storage and temperature on seed germination of golden thistle (Scolymus hispanicus L.). Journal of Herbs Spices Medicinal & Aromatic Plants. 15(4): 318-325.
Sarı, A. O., B. Oğuz, A. Bilgiç, N. Tort, A. Güvensen ve S. G. Şenol. 2010. Ege ve Güney Marmara bölgelerinde halk ilacı olarak kullanılan bitkiler. Anadolu J. of AARI. 20(2):1-21.
Ulubelen, A., and T. Berkant. 1977. Triterpenic and steroidal compounds of Cnicus benedictus. Planta Medica. 31: 375-377.
Vavilov, N. I. 1994. The phyto-geographical basis for plant breeding. p: 344. In Origin and Geography of Cultivated Plants, ed: Dorofeyev, V.F., Cambridge University Press, U.K