Bazı susam çeşitlerinin Menemen koşullarında performansları

İnsan beslenmesinde, bitkisel yağlar enerji kaynağı olarak büyük öneme sahiptir. Susam, yüksek oranda yağ (%50-60) ve zengin proteine (%20-25) sahip tohumu için üretilmektedir. Yağı oldukça stabil, yüksek oranda doymamış yağ asitlerince zengin ve oldukça kalitelidir. Susam tarımının önündeki en büyük engellerden birisi düşük verimdir. Kaliteli ve yüksek verim düzeyine sahip tescilli çeşitlerin bulunmasına rağmen, Türkiye’de genel olarak düşük verimli yerel çeşitler ve populasyonlar kullanıldığı için ekim alanları azalmaktadır. Bu araştırma; Ege Bölgesi koşullarına uygun susam çeşitlerini belirlemek amacı ile 2007 ve 2008 yetiştirme sezonunda Ege Tarımsal Araştırma Enstitüsü (ETAE) deneme tarlalarında Tesadüf Blokları Deneme Desenine göre yürütülmüştür. Bu çalışmanın materyalini ülkemizde mevcut sarı ve beyaz susam grubunda tescilli çeşitler ve çeşit adayları oluşturmuştur. Yapılan değerlendirmeler denemelerde yer alan çeşitlerin tane verimi (kg/da) yanında bin tane ağırlığı (g), yağ oranı (%), ile bitki boyu, çiçeklenme ve fizyolojik olum gün sayıları açısından istatistiki olarak önemli olduklarını ortaya koymuştur. Bu çalışmanın ana amacı; en uygun ve yüksek verime sahip sarı ve beyaz susam çeşitlerinin belirlenmesi olmuştur. Araştırmada; sarı susam grubu denemelerinde en yüksek verim değerleri; 2007 yılında TURS- 90’dan 247 kg/da; 2008 yılında 282 ve 272 kg/da olarak sırasıyla Muganlı 57 ve Tur-S-205’den elde edilmiştir. Beyaz susam grubu denemelerinde en yüksek verim değerleri; 2007 yılında TUR-S-212 ve TUR-S-50’den sırasıyla 258 ve 251 kg/da; 2008 yılında 279 kg/da olarak TUR-S-211’den elde edilmiştir. Sarı susam ve beyaz susam grubunda en düşük verim değerleri 170 kg/da ve 149 kg/da olarak sırasıyla Özberk 82 ve Osmanlı 99 çeşitlerinden elde edilmiştir. Sarı susam grubunda, en kısa çiçeklenme gün sayısı (31 gün) 2007 yetiştirme sezonunda TUR-S-209 ve Orhangazi 99; en uzun çiçeklenme gün sayısı (39 gün) ise 2008 yetiştirme sezonunda TUR-S-90, Özberk 82 ve Orhangazi 99 çeşitlerinden saptanmıştır. En kısa fizyolojik olum gün sayısı 2008 yetiştirme sezonunda (91 gün) TUR-S-209, ve en uzun fizyolojik olum gün sayısı (96 gün) TUR-S-204 ve Muganlı 57 çeşitlerinden 2007 yetiştirme sezonunda belirlenmiştir. Beyaz susam grubunda ise; en kısa çiçeklenme gün sayısı 2007 yetiştirme sezonunda (31 gün) TUR-S-211 ve TUR-S-215 ve en uzun çiçeklenme gün sayısı (37 gün) ise TUR-S-215, Osmanlı 99, Tan 99 ve Kepsut 99 çeşitlerinden 2008 yetiştirme sezonunda saptanmıştır. En kısa fizyolojik olum gün sayısı 2008 yetiştirme sezonunda (89 gün) TUR-S-50, ve en uzun fizyolojik olum gün sayısı (95 gün) Kepsut 99 çeşidinden 2007 yetiştirme sezonunda belirlenmiştir. Denemelerde sarı ve beyaz susam grubunda en yüksek bitki boyu 2007 yetiştirme sezonunda 170,5 cm ile TUR-S- 90, en düşük bitki boyu ise 2008 yetiştirme sezonunda 96,8 cm ile Osmanlı 99 çeşidinde saptanmıştır. 2007 ve 2008 yetiştirme sezonunda 1000 tane ağırlığına ait maksimum ve minimum değerler; sarı susam grubunda, sırasıyla Muganlı 57 (3,93 g) ve TUR-S-204 (2,97 g) çeşidinde saptanmıştır. Beyaz susam grubunda ise, sırasıyla TUR-S-50 (4,00 g) ve Tan 99 (3,17 g) çeşidinde saptanmıştır. Yağ oranına (%) 2007 ve 2008 yıllarına ait maksimum ve minimum değerler; sarı susam grubunda, sırasıyla TURS- 204 ile Orhangazi 99 (%60,17) ve Özberk 82 (%53,17) çeşitlerinde saptanmıştır. Beyaz susam grubunda ise, Tan 99 (%61,80) ve Kepsut 99 (%54,67) çeşitlerinde saptanmıştır. Bu çalışmadan elde edilen bulgular, ıslah edilmiş-tescilli çeşitlerimizin üretimde daha yaygın olarak yer alması ile ülkemizde susamda üretiminde ortalama 71,1 kg/da olan verim değerinin %100 artırılabileceğini ortaya koymaktadır. Yüksek performansa sahip çeşitlerin üretimde yer alması ile üretimde ortaya çıkacak artış susam ithalatının da azalmasını sağlayacaktır.

Anahtar Kelimeler:

yağlı tohumlu bitkiler, uyum, Sesamum indicum, verim ögeleri, verim, Ege Bölgesi, İzmir, susam, tarımsal özellikler

Yield potential of some sesame cultivars in Menemen conditions

Because of an increasing world population it is difficult to deal with human feeding in the world. Sesame is cultivated for its seeds which contain about 50-60% oil and 20-25% of protein. Its oil is stabile and high quality which contain high unsaturated fatty acids. One of the major obstacles to increase sesame production is its low yields. There are some high quality registered varieties available but in general low yielding land races or populations are used to grow sesame; thus, its cultivation is reduced in Turkey. This research was conducted to determine suitable sesame cultivars for Menemen, İzmir conditions in 2007 and 2008 growing seasons on the experiment field of Aegean Agricultural Research Institute (AARI) in Menemen conditions. Registered and candidate sesame varieties with yellow and white seed coat were used in this study. The main objectives of the study were to determine sesame varieties which could grown with satisfactory yield performance in Aegean Region. The experiments were conducted in Randomized Complete Block Design with four replications. Observations were made on seed yield (kg/da), 1000 seed weight, seed oil content, plant height, flowering date and philological mature date. According to two year results of this study statistically significant differences found on seed yield, flowering date, physiological maturity date, plant height, 1000 seed weight among the sesame varieties in Menemen conditions. In the yellow seed variety experiment; the highest seed yield (247 kg/da) and the lowest seed yield (170 kg/da) were obtained from the varieties TUR-S-90 and Ozberk-82 in 2007 growing seasons respectively. Whereas, the highest seed yield (282 kg/da) and the lowest seed yield (174 kg/da) were obtained from the varieties Muganlı 57 and Ozberk-82 in 2008 growing seasons respectively. In the white seed variety experiment; the highest seed yield (258 kg/da) and the lowest seed yield (198 kg/da) were obtained from the varieties TUR-S-212 and Cumhuriyet 99 in 2007 growing seasons respectively. Whereas, the highest seed yield (279 kg/da) and the lowest seed yield (149 kg/da) were obtained from the varieties TUR-S-211 and Osmanlı 99 in 2008 growing seasons respectively. In the yellow seed variety experiment; the lowest flowering days (31 days) were observed from TUR-S-209 and Orhangazi 99 in 2007 growing season. The highest flowering days (39 days) were observed from TUR-S-90, Özberk 82, and Orhangazi 99 in 2008 growing seasons. Whereas, the lowest physiological maturity days (91 days) were observed from TUR-S-209 and the highest physiological maturity days (96 days) were observed from Muganlı 57 and TUR-S-204 in 2007 growing seasons. In the white seed variety experiment; the lowest flowering days (31 days) were observed from TUR-S-211 and TUR-S-215 in 2007 growing season. The highest flowering days (37 days) were observed from TUR-S-211, Osmanlı 99, Tan 99, and Kepsut 99 in 2008 growing seasons. The lowest physiological maturity days (89 days) were observed from TUR-S-50 in 2008 and the highest physiological maturity days (95 days) was observed from Kepsut 99 in 2007 growing seasons. The highest plant height (170,5 cm) was obtained from TUR-S-90 in 2007, and the lowest plant height (96,80 cm) was obtained from Osmanlı 99 in 2008 growing season. In the yellow seed variety experiment; the highest 1000 seed weight (3,93 g) was obtained from Muganlı 57, and the lowest 1000 seed weight (2,97 g) was obtained from TUR-S-204 in 2007 and 2008 growing season. In the white seed variety experiment; the highest 1000 seed weight (4,00 g) was obtained from TUR-S-50, and the lowest 1000 seed weight (3,17 g) was obtained from Tan 99 in 2007 and 2008 growing season. In the yellow seed variety experiment the highest (60,17 %) obtained from TUR-S-204 and Orhangazi 99, and the lowest oil content (53,17 %) was obtained from TUR-S-207 and Özberk 82 in 2007- 2008 growing season. Whereas, In the white seed variety experiment the highest (61,80 %) and the lowest oil content (54,67%) was obtained from Tan 99 and Kepsut 99 respectively in 2007-2008 growing season. Research results indicated that the yield performance of the registered sesame varieties could increase up to 100% of mean sesame yield (71,1 kg/da) of Turkey. It is very clear that increase in sesame production could have an important role to decrease sesame import of Turkey.

Keywords:

oilseed plants, adaptation, Sesamum indicum, yield components, yields, Aegean Region, Izmir, sesame, agronomic characteristics,

PDF

___

Anonim. 2009. İstatistik Veriler. Bitkisel Yağ Sanayicileri Derneği. http://www.bysd.org.tr/.
Anonim. 2011a. Çeşit Kataloğu. T.C. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı. Tohumluk Tescil ve Sertifikasyon Merkezi Müdürlüğü. Ankara. http://www. Ttsm.gov.tr/
Anonim. 2011b. Gölmarmara, Muganlı 57 ve Özberk 82 susam çeşitlerinin özellikleri. http://www.batem.gov.tr /urunler/ tarlaurunleri/ susam/susam.htm.
Ananymous. 2010. Food and Agriculture Organization of the United Nations. FAO Statistical Data-bases. http://faostat.fao.org.
Ashri, A. 1989. Sesame. Chapter 18. In G. Röbbelen, R.K. Downey., and A. Ashri (Eds.) Oil Crops of the World. Mc Grow-Hill Publishing Company.
Bedigan, D. 1981. Origin, diversity, exploration and collection of sesame. p. 164-169. In A. Ashri (Ed) Sesame: Status and Improvements Proc. of Expert Consultation. FAO Plant Production and Protection Paper No: 29. Food and Agriculture Organization of the United Nations. Rome, Italy.
Bedigan, D., and J. R. Harlan. 1986. Evidence for cultivation of sesame in the ancient word. Economic Botany 40:137-154.
Beech, D. F. 1985a. Sesame research possibilities for yield improvement. p. 96-106. In A. Ashri (Ed) Sesame and Safflower: Status and Potentials. Proc. of Expert Consultation. FAO Plant Production and Protection Paper No. 66. Food and Agriculture Organization of the United Nations. Rome, Italy.
Beech, D. F. 1985b. Sesame production and potentials in Australia. p. 17-22. In A. Ashri (Ed) Sesame and Safflower: Status and Potentials. Proc. of Expert Consultation. FAO Plant Production and Protection Paper No. 66. Food and Agriculture Organization of the United Nations. Rome, Italy.
Benjasil, V. 1985. Production, research and development of sesame and safflower in Thailand.. p. 12-16. In A. Ashri (Ed) Sesame and Safflower: Status and Potentials. Proc. of Expert Consultation. FAO Plant Production and Protection Paper No. 66. Food and Agriculture Organization of the United Nations. Rome, Italy.
Delikastanidov, S. G. 1985. Conditions and methods for the improvement of sesame production, growing methods and plant protection in Bulgaria. p. 62-63. In A. Ashri (Ed) Sesame and Safflower: Status and Potentials. Proc. of Expert Consultation. FAO Plant Production and Protection Paper No. 66. Food and Agriculture Organization of the United Nations. Rome, Italy.
Demir İ. 1962. Türkiye'de yetiştirilen önemli susam çeşitlerinin başlıca morfolojik, biyolojik vasıfları üzerinde araştırmalar. Ege Üni. Zir. Fak. Yayın No. 53. Ege Ü. Matbaası. İzmir.
Desai, N. D., and S. N. Goyal. 1981a. Major problems of growing sesame in India and South East Asia. p. 6-14. In A. Ashri and P. Poetiary (Eds.) Sesame: Status and Improvements. Proc. of Expert Consultation. 8-12 Dec. 1980. FAO Plant Production and Protection Paper No. 29. Food and Agriculture Organization of the United Nations. Rome, Italy.
Desai, N. D., and S. N. Goyal. 1981b. Sesame culture in India. p. 17-21. In A. Ashri and P. Poetiary (Eds.) Sesame: Status and Improvements. Proc. of Expert Consultation. 8-12 Dec. 1980. FAO Plant Production and Protection Paper No. 29. Food and Agriculture Organization of the United Nations. Rome, Italy.
Dizdaroğlu, T. ve A.Ş. Tan. 1995a. Ege Bölgesinde sulu ve Kuru şartlarda susam üretimi ve sorunları. Anadolu 5 (1): 48-73. Menemen. İzmir.
Dizdaroğlu, T. ve A.Ş. Tan. 1995b. Ege Bölgesi ikinci ürün susam üretimi ve sorunları. Anadolu 5 (2): 116-138. Menemen. İzmir.
Frankel, O. H., and J. G. Hawkes. 1975. Crop genetic resources for today and tomarrow. International Biological Program 2. Cambridge University Press.
Harlan, J. R. 1951. Anotomy of gene centers. The American Naturalist 85: 97-103.
İlisulu, K. 1973. Yağ Bitkileri ve Islahı. Çağlayan Kitabevi, İstanbul.
İncekara, F. 1972. Endüstri bitkileri ve ıslahı, yağ bitkileri ve ıslahı. Cilt 2. Ege Ü. Zir. Fak. Yay. No.83. Ege Üni. Matbaası, İzmir.
Kabayashi, T., 1981. The wild and cultivated species in the genus Sesamum. p 157-163. In Sesame: Status and improvement.. FAO Plant Production and Protection Paper No. 26. Food and Agriculture Organization of the United Nations. Rome, Italy.
Khıdır, M. O. 1981a. Sesame production in Sudan. p. 45-49. In A. Ashri (Ed) Sesame: Status and Improvements Proc. of Expert Consultation. FAO Plant Production and Protection Paper No. 29. Food and Agriculture Organization of the United Nations. Rome, Italy.
Khıdır, M. O. 1981b. Major problems of sesame growing in East Africa and Near East. p. 36-43. In A. Ashri (Ed) Sesame: Status and Improvements Proc. of Expert Consultation. FAO Plant Production and Protection Paper No. 29. Food and Agriculture Organization of the United Nations. Rome, Italy.
Langam, R. 1985. Growing sesame in the desert South West USA. In A.Ashri (Ed.) Sesame and safflower: Status and potentials. FAO Plant Production and Protection Paper 66. FAO, Rome.
Lee, J. I. 1985. Sesame Production in the Republic of Korea. p. 6-9. In A. Ashri (Ed) Sesame and Safflower: Status and Potentials. Proc. of Expert Consultation. FAO Plant Production and Protection Paper No. 66. Food and Agriculture Organization of the United Nations. Rome, Italy.
Myint, U. T. 1981. Sesame in Burma. p. 22-24. In A. Ashri (Ed) Sesame: Status and Improvements Proc. of Expert Consultation. FAO Plant Production and Protection Paper No. 29. Food and Agriculture Organization of the United Nations. Rome, Italy.
Omran, A. 1985a. Sesame and safflower production and research status in Ethiopia. p. 42-47 In A. Ashri (Ed) Sesame and Safflower: Status and Potentials. Proc. of Expert Consultation. FAO Plant Production and Protection Paper No. 66. Food and Agriculture Organization of the United Nations. Rome, Italy.
Omran, A. 1985b. Oil crops network for east Africa and India region. p. 52-58. In A. Ashri (Ed) Sesame and Safflower: Status and Potentials. Proc. of Expert Consultation. FAO Plant Production and Protection Paper No. 66. Food and Agriculture Organization of the United Nations. Rome, Italy.
Prabarakan, A. J. 1996. Genetic diversity of wild sesame from Southern India. Plant Genetic Res. Newsletter 106: 44-46.
Röbbelen, G., R. K. Downey, and A. Ashri. 1989. Oil Crops of the World. McGraw-Hill Pub. Co. New York.
Sharif, M. 1985. Status of sesame and safflower production in Pakistan. p. 30-33. In A. Ashri (Ed) Sesame and Safflower: Status and Potentials. Proc. of Expert Consultation. FAO Plant Production and Protection Paper No. 66. Food and Agriculture Organization of the United Nations. Rome, Italy.
Steel, R. G. D., and J. H. Torrie. 1980. Principles and Procedures of Statistics. A Biometrical Approach. 2nd ed. MacGraw - Hill Book Co. New York. Tan, A. Ş. 1995. Ege Bölgesi Susam Araştırmaları Projesi. 2010 Yılı Gelişme Raporu. Ege Tar. Ara. Ens. Menemen. İzmir.
Tan, A. Ş. 1998a. Ege Bölgesi Susam Araştırmaları Projesi 1998 Yılı Ara Sonuç Raporu. Ege Tar. Ara. Ens. Menemen. İzmir.
Tan, A. Ş. 1998b. Susamda tüylülüğün kalıtımı (Sesamum indicum L.). Anadolu 8 (2): 1-23.
Tan, A. Ş. 2003. Susam tarımı. p.213-237. TYUAP/TAYEK Ege - Marmara Dilimi Tarla Bitkileri Toplantısı. 2-4 Eylül 2003. Ege Tar. Ara. Enst. Menemen, İzmir.
Tan, A..Ş. 2006a. Susam tarımı. YAYÇEP. Tarım Bakanlığı ve TRT işbirliği ile hazırlanan televizyon programları.
Tan, A. Ş. 2006b. Susam tarımı. Çiftçi Broşürü No: 135. Ege Tar. Ara. Enst. Menemen, İzmir.
Tan, A. Ş. 2008. Ege Bölgesi Susam Araştırmaları Projesi. 2008 Yılı Gelişme Raporu. Ege Tar. Ara. Ens. Menemen. İzmir
Tan, A. Ş. 2009a. Susam tarımı ve makineli hasat p.1-30. Ege Dilimi Tarla Bitkileri BAV Toplantısı. 12-14 Mayıs 2009. Ege Tar. Ara. Enst. Menemen, İzmir.
Tan, A. Ş. 2009b. Ege Bölgesi Susam Araştırmaları Projesi. 2009 Yılı Gelişme Raporu. Ege Tar. Ara. Ens. Menemen. İzmir
Tan, A. Ş. 2010. Ege Bölgesi Susam Araştırmaları Projesi. 2010 Yılı Gelişme Raporu. Ege Tar. Ara. Ens. Menemen. İzmir.
Tan, A. Ş. 2011. Susam. Agroskop. Tarım – Gıda – Hayvancılık Dergisi. 2011 (2): 25-29. Adana.
Tan, A..S. and Tan, A. 1996. Morphometric variation analysis on Turkish Sesame (Sesamum indicum L.) J. Anadolu 6 (2): 1-23.
Tan, A. Ş., E. E. Ak ve M. Ayaz. 2007. Ege Bölgesi Susam Araştırmaları Projesi. Ara Sonuç Raporu. Ege Tar. Ara. Ens. Menemen. İzmir.
Tu, L. 1985a. Sesame production and sesame breeding: studies in Henan Province, Chine. p. 10-11. In A. Ashri (Ed) Sesame and Safflower: Status and Potentials. Proc. of Expert Consultation. FAO Plant Production and Protection Paper No. 66. Food and Agriculture Organization of the United Nations. Rome, Italy.
Tu, L. 1985b. Sesame production and sesame breeding: Studies in Henan Province, Chaina. In A.Ashri (Ed.) Sesame and Safflower: Status and potentials. FAO Plant Production and Protection Paper 66. FAO, Rome.
Uzo, J. O. 1981. An analysis of production trends, problems and potentials of increasing sesame production in Nigeria. p. 30-35. In A. Ashri (Ed) Sesame: Status and Improvements Proc. of Expert Consultation. FAO Plant Production and Protection Paper No. 29. Food and Agriculture Organization of the United Nations. Rome, Italy.
Villarreal, L. Q. 1981. Some agroeconomic aspects of sesame in Mexico. p. 64-67. In A. Ashri (Ed) Sesame: Status and Improvements Proc. of Expert Consultation. FAO Plant Production and Protection Paper No. 29. Food and Agriculture Organization of the United Nations. Rome, Italy.