Sabahattin ERDOĞAN, Mikail ERCEK, Yunus ÇİFTÇİ, Hanifi BİBER, Hakan YILMAZ, Gulan AYAZ

Muş/Varto Tepeköy Höyüğü Tunç Çağları

Doğu Anadolu Bölgesi, dağlık bir bölge oluşu ya da iklimsel elverişsizliğine rağmen önemli bir güzergâh veya önemli bir mesken konumunda olmuştur. Tarih öncesi çağlardan beri sürekli yerleşim görmüş, çoğu büyük kültürün, krallığın ve devletin odak noktası olmayı başarmıştır. Özellikle Kalkolitik Çağ sonlarında başladığı düşünülen büyük göçler ve bunun devamında gelen kültürler bölgeyi anayurtları gibi kullanmaya devam etmiştir. Aynı şekilde Muş Bölgesi içinde geçerli olan bu göç dalgaları sadece yüzey araştırmaları ile belirlenirken, Tepeköy Höyük kazıları ile bu veriler belgelenmiştir. Tepeköy, Muş Bölgesinde yapılan tabakalı ilk höyük kazısı olması açısından önemlidir. Höyükte yapılan kazılar sonucu; Orta Çağ, Demir Çağ ve Tunç Çağı tabakalarına ulaşılmıştır. Özellikle Erken Tunç Çağı (ETÇ) ve Orta Tunç Çağı (OTÇ) kültürlerinin çok iyi izlenebildiği yerleşimde hem mimari hem de buluntular açısından zengin özellikler görülebilmektedir. Demir Çağlarının Erken ve Orta Demir (Urartu) Dönemleri’ne ait veriler sunması açısından da oldukça önemli bir höyüktür. Erken Transkafkasya Kültürü ile başlayan ve günümüze kadar sürekli kullanılan höyük hem Muş Bölgesi hem de Doğu Anadolu Bölgesi tarihi için çok önemli veriler sağlamaktadır. Tabakalanması, mimari öğeleri ve diğer buluntu grupları ile birlikte birçok soruya cevap vermektedir

Anahtar Kelimeler:

Doğu Anadolu Arkeolojisi, Muş Tarihi, Erken Tunç Çağ, Orta Tunç Çağ

Bronze Ages of the Muş/Varto Tepeköy Mound

The Eastern Anatolia Region has been an important route or an important residence despite being a mountainous region and with its climatic challenges. It has been inhabited continuously since prehistoric times and managed to become the focal point of many great cultures, kingdoms, and states. Specifically, the great migrations thought to have started at the end of the Chalcolithic Age and the subsequent cultures continued to use the region as their homeland. These migration waves, in the Muş Region, have previously been documented by only limited research. Now, more data have been collected with the Tepeköy Mound excavations. Tepeköy is an important mound as it is the first layered mound excavation in the Muş Region. The excavations Medieval, Iron Age and Bronze Age layers where some rich features of the architecture and objects could be seen. It provides data on the Early and Middle Iron (Urartian) periods of the Iron Ages. Mound, which started with the Early Transcaucasian Culture and used continuously until today, provides crucial data for the history of both the Muş Region and the Eastern Anatolia Region. Being a unique center with its stratification, architectural elements and other finds, the mound may answer many questions on the history of the region and transcaucasian migrations

Keywords:

Eastern Anatolian Archeology Muş Region History, Tepeköy Mound, Early Bronze Age, Middle Bronze Age,

PDF

___

Amiran, R. (1952). “Connections Between Anatolia and Palestine in the Early Bronze Age”. Israel Exploration Journal 2, 89-103. google scholar

Arsebük, G. (1974). Altınova’da Koyu Yüzlü Açkılı ve Karaz Türü Çanak Çömlek Arasındaki İlişkiler Sorunu: Kalkolitik Devir ile İlk Tunç Çağı I’e Geçiş Evresinde Elazığ Altınova Bölgesinden Ele Geçen Koyu Yüzlü Açkılı Mallar ile Karaz Türü Çanak Çömlek Grubu İlişkileri Sorunu Üzerine Bir Araştırma, (İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi), İstanbul, 1974. google scholar

Baykara, İ., Dinçer, B., Şahin S., (2018). “Gürgürbaba Tepesi (Erciş/Van) Paleolitik Çağ Araştırmaları I, Colloquium Anatolicum, 17, 161-188. google scholar

Biber, H. (2018). Muş İli Arkeolojik Yüzey Araştırmaları 2009-2014. İstanbul: hiperyayın. google scholar

Biber, H. ve Çavuşoğlu, R. (2013). “2011 Yılı Muş-Malazgirt Arkeolojik Yüzey Araştırması”. 30. Araştırma Sonuçları Toplantısı, Cilt 2, Çorum, 303-320. google scholar

Biber, H. ve Çiftçi, Y. (2017). “Malazgirt Ve Bulanık Ovalarında Erken Transkafkasya Dönemi Yerleşmeleri ve Çanak - Çömlekleri”. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 35/1, 1-43. google scholar

Burney, C.A. (1966). “A First Season of Excavation at the Urartian Citadel of Kayalıdere”, Anatolian Studies 16, 55-111. google scholar

Burney, C. A. (1971). The Peoples of the Hills: Ancient Ararat and Caucasus. London. google scholar

Ceylan, A. (2001). “Erzurum Ovası’nda Önemli Bir Merkez: Cinis Höyük”, Atatürk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Edebiyat Bilimleri Araştırma Dergisi-26, Erzurum, 2001, s.29-41 google scholar

Çilingiroğlu, A., (1993), “Van-Dilkaya Höyüğü Kazıları Kapanış”. XIV. Kazı Sonuçları Toplantısı I, Ankara, 469-489. google scholar

Esin, U. (1976) “Tepecik Kazısı, 1972”, Keban Projesi 1972 Çalışmaları, Ankara, 101-108 google scholar

Frangipane, M. (2000). “The Late Chalcolithic/EB I Sequence at Arslantepe: Chronogical and Cultural Remarks From a Frontier Site”, Chronologies des Pays du Caucase et de L’Euphrate aux IV - III Millenaires, Paris, 2000, 439 - 453 google scholar

Frangipane, M. (2003). “Arslantepe”, Arkeoatlas 2, 19-21. google scholar

Hauptmann, H. (1982). “Norşuntepe Kazıları, 1974”. Keban Projesi 1974 Çalışmaları, Ankara, 13-40. google scholar

Işıklı, M. (2011). Doğu Anadolu Erken Transkafkasya Kültürü: Çok Bileşenli Gelişkin Bir Kültürün Analizi, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul. google scholar

Işıklı, M. (2019). Erzurum Ovası Alaybeyi Höyüğü Kalkolitik ve Erken Tunç Çağ Tabakaları. In G. Altunkaynak (Ed.), Karaz’dan Büyük İskender’e Erzurum Ovası’nda Yeni Bir Keşif Alaybeyi Höyük (pp. 139-182). Ankara: Bilgin Kültür Sanat Yayınları. google scholar

Işıklı, M. ve Ergürer, H., (2017). “Erken Tunç Çağı Doğu Anadolu Bölgesi Kura-Aras Kültürü’nde Mekan ve Mekan Kullanımına Dair Gözlemler”, In: G. Coşkun (Ed), Anadolu, Arkeoloji, Zaman ve Mekan (Dumlupınar Üniversitesi V. Arkeoloji Sempozyumu, Kütahya 10-12 Ekim 2016), Ankara, 43-64 google scholar

Konyar, E., Genç, B., Konyar, H. B., Tan, A., Yılmaz, A., Avcı, C. (2019). Eski Van Şehri, Kalesi ve Höyüğü Kazıları 2017 Yılı Çalışmaları. Kazı Sonuçları Toplantısı 40(1): 711-732. google scholar

Koşay, H. Z. ve Turfan, K. (1959). “Erzurum-Karaz Kazısı Raporu”. Belleten 23, 349-413. google scholar

Koşay, H.Z. (1976). Keban Projesi Pulur Kazısı, Aşağı Fırat Projesi Yayınları, Ankara. google scholar

Korfmann, M. (1982). Tilkitepe, die ersten Ansatze prahistorischer Forschung in der östlichen Türkei, Tübingen. google scholar

Kökten, K. (1947). “1945 Yılında Türk Tarih Kurumu Adına Yapılan Tarih Öncesi Araştırmaları, Belleten XI/43, 431-472. google scholar

Kuftin, B. (1943). “The Urartian ‘Columbarium’ on the Slopes of the Ararat and Copper Age of the Kura-Araxes Basin”. Vestnik Gosudarstvennogo Muzeia Gevzii 13B, 93-123. google scholar

Kushnareva, K. (1997). The Southern Caucasus in Prehistory. The University of Pennsylvania Museum, Philadelphia. google scholar

Özfırat, A. (1999). “1997 Yılı Bitlis-Muş Yüzey Araştırması: Tunç ve Demir Çağları”, XVI. Araştırma Sonuçları Toplantısı, II/1, 1-22. google scholar

Özfırat, A., (2000). «1998 Yılı Bitlis-Muş illeri Yüzey Araştırması Tunç ve Demir Çağları», 17. Araştırma Sonuçları Toplantısı 2, Ankara: 193-210 google scholar

Özfırat, A. (2001). Doğu Anadolu Yayla Kültürleri (MÖ II. Binyıl), Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul. google scholar

Özfırat, A., (2006). «Pre-classical Survey in Eastern Turkey. Fifth Preliminary Report: Van Lake Basin and Mt. Ağrı Region». Studi Micenei ed Egeo Anatolici XLVIII, 177-207. google scholar

Özdemir, A. (2021). Murat Höyük Erken Tunç Çağı III: Yerleşim Yapısı, Mimari ve Seramik. In A. Özdemir, Z. Kılınç, & E. Demir (Eds.), Erken Tunç Çağı’nda Murat Höyük (pp. 45-72). İstanbul: Ege Yayınları. google scholar

Özdemir, A.& Özdemir, A. (2021). “Murat Höyük’ten Bir Çeç Damga Mühür”. TÜBA-KED Türkiye Bilimler Akademisi Kültür Envanteri Dergisi(22), 131-139 google scholar

Palumbi, G. (2008). The Red and Black: Social and Cultural Interaction between the Upper Euphrates and the Southern Caucasus Communities in the Fourth and Third Millennium BC, Roma. google scholar

Palumbi, G., & Chataigner, C. (2014). The Kura-Araxes culture from the Caucasus to Iran, Anatolia and the Levant: Between unity and diversity. A synthesis. Paleorient, 40(2), 247-260. google scholar

Peeters, L., (2004). “The Chronology Of The Caucasus During The Early Metal Age: Observations From Central Trans-Caucasus”. In: A. Sagona (Ed.), A View From The Highlands. Archaeological Studies in Honour Of Charles Burney, Ancient Near Eastern Studies, 12, Tbilisi, 539555. google scholar

Rothman, M. S., (1994). “The Pottery of the Muş Plain and the Evolving Place of a High Border Land”. XII. Araştırma Sonuçları Toplantısı, Ankara, 281 - 294. google scholar

Rothman, M. S., (1992). “Alpaslan Baraj Gölü Alanında Muş Ovasında Yüzey Araştırmaları Ön Rapor, 1991”. X. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 279-295. google scholar

Rothman, M. S.,(2004). “Beyond the Frontiers: Muş in the Late Bronze to Roman Periods”. In: A. Sagona (Ed.), A View From The Highlands. Archaeological Studies in Honour Of Charles Burney, Ancient Near Eastern Studies, 12, Tbilisi, 121-178. google scholar

Russell, H.F. (1980). Pre-Classical Pottery of Eastern Anatolia. British Archaeological Reports, International Series: 85, Oxford. google scholar

Sagona, A. (1984). The Caucasian Region in the Early Bronze Age. Oxford. google scholar

Sagona, A. (2003). “The Upper Levels at Sos Höyük, Erzurum: A Reinterpretation of the 1987 Campaign”, Anatolia Antiqua XI, 101-109. google scholar

Sagona, A. ve Sagona, C., (2000). “Excavations at Sos Höyük, 1998 - 2000 Fifth Preliminary Report”, Ancient Near Eastern Studies 37, 56 - 127. google scholar

Sagona, A., Erkmen, M., Sagona, C, McNiven, I., Howells, S., (1998). “Excavations at Sos Höyiik, 1997: Fourth Preliminary Report”, Anatolica 24 : 31-64. google scholar

Sagona, A., Erkmen, M., Sagona, C., Howells, S. (1997). “Excavations at Sos Höyük, 1996 Third Preliminary Report”, Anatolica 23, 181-226. google scholar

Sevin, V. (2005). Son Tunç/Erken Demir Çağı Van Bölgesi Kronolojisi. Kökeni Aranan Bir Devlet: Urartu. Belleten, 68 (252), 355-386. google scholar

Sevin, V., Kavaklı, E., Özfırat, A. (2000). Karagündüz Höyüğü 1998 Yılı Kazıları. XXI. Kazı Sonuçları Toplantısı 21/1, Ankara, 409-413. google scholar

van Loon, M.N. (1973). “The Excavations at Korucutepe, Turkey, 1968-70: Preliminary Repots Part 1: Architecture and General Find”. Journal of Near Eastern Studies 32/4, 357-423. google scholar