Doğu Karadeniz Dağlarında Erken Demir Çağı Varlığına İlişkin Yeni Buluntular

Trabzon’un arkeolojik geçmişi daha çok antik dönem yazılı kaynaklardaki veriler dikkate alınarak açıklanmaya çalışılmaktadır. Ancak bu geçmiş arkeolojik yönden kanıtlanamamaktadır. Ayrıca bölge az sayıda ve sürekliliği olmayan yüzey araştırmalarına sahne olmuştur. 2018 yılında başlatılan Trabzon İli Protohistorik Dönem Yüzey Araştırmaları Projesi ile bölgenin bilinmeyen geçmişi aydınlatılmaya çalışılmaktadır. Araştırmanın 2019 yılı sezonunda incelenen alanlarından biri, Maçka ilçe sınırları içindeki Mulaga Vadisi’dir. Vadide, Zırvanos mezrasının güneyinde, yaklaşık 2000 m yükseklikteki Kalecik (Mile) Kalesi’nde, Erken Demir Çağı’nın tanımlanmasını mümkün kılan seramik parçalar tespit edilmiştir. Saptanan seramikler hamur özellikleri, yüzey işlemleri, tipolojik ve bezeme özellikleri bakımından Doğu Anadolu ve Güney Kafkasya Erken Demir Çağ seramik repertuarı ile benzerlik göstermektedir. Doğu Karadeniz Dağları’nın kuzeye bakan yamaçlarında yer alan Kalecik (Mile) Kalesi ile birlikte bölgede ilk defa Erken Demir Çağı hakkında konuşabileceğimiz arkeolojik materyal ele geçmiş ve Doğu Anadolu Erken Demir Çağı için Doğu Karadeniz Dağları’nın bir bariyer oluşturmadığı anlaşılmıştır.

The Most Recent Findings Related to the Early Iron Age at the Eastern Black Sea Mountains

Archaeological past of Trabzon has been explained by considering the data in the written sources of antique era -to date. However, so-far this history cannot be proved archaeologically. The region has witnessed a few, short-term surveys, which did not continue long. Trabzon Protohistoric Period Survey Project which was started in 2018 aims to increase data about the region. In 2019 survey season, Mulaga Valley in Maçka was one of the areas where reseach was conducted. .In this valley, south to Zırvanos at Kalecik (Mile) Castle with an altitude of 2000 m, ceramic pieces dated to the Early Iron Age were identified.. These ceramic findings show similarities with the Early Iron Age ceramic repertoire of the northern part of the Van Lake basin, north-eastern Anatolia, and Transcaucasia with regard to their paste, surface treatment, and decoration. Kalecik (Mile) Castle findings allows for the first time to interpret Early Iron Age in the region. This paper argues that Eastern Black Sea Mountains were actually not a barrier for the Eastern Anatolian Early Iron Age.

Keywords:

Eastern Black Sea, Trabzon, Early Iron Age, castle settlement ceramic,

PDF

___

Abramishvili, M. (2010). In search of the origins of metallurgy - An overview of South Caucasian evidence. S. Hansen, A. Hauptmann, I. Motzenbacker ve E. Pernicka (Eds.), Von Majkop bis Trialeti Gewinnung und Verbreitung von Metallen und Obsidian in Kaukasien im 4.-2. Jt. v. Chr içinde (s. 167-178). Bonn: Dr. Rudolf Habelt GmbH. google scholar
Alkan, Ö. (2019). Tarihi ve Arkeolojik Veriler Işığında Artvin. (Doktora tezi). Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum. google scholar
Alkım, U. B., Alkım, H. ve Bilgi, Ö. (1988). İkiztepe I. Birinci ve İkinci Dönem Kazıları (1974-1975). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları. google scholar
Alkım, U. B., Alkım, H. ve Bilgi, Ö. (2003). İkiztepe II. Üçüncü, Dördüncü, Beşinci, Altıncı, Yedinci Dönem Kazıları. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları. google scholar
Atalay, İ. ve Mortan, K. (1997). Türkiye Bölgesel Coğrafyası. İstanbul: İnkılap Kitabevi. google scholar
Ayaz, G. (2017). Doğu Anadolu Bölgesi Erken Demir Çağ Çanak Çömlek Kültür Bölgeleri: Gelişimleri, Sınırları, Çanak Çömlek Grupları ve İlişkileri Çerçevesinde Değerlendirilmesi. (Doktora Tezi). Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Van. google scholar
Belli, O. ve Konyar, E. (2003). Doğu Anadolu’da Erken Demir Çağı Kale ve Nekropolleri-Early Iron Age Fortresses and Necropolies in Eastern Anatolia. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları. google scholar
Carpenter, R. (1948). The Greek Penetration of the Black Sea. American Journal ofArchaeology, 52 (1), 1-10. google scholar
Çalışkan Akgül, H. (2016). Türkiye’nin Doğu Karadeniz Bölgesi’nin Prehistoryası: Bir Terra Incognita Analizi. Karadeniz İncelemeleri Dergisi, 21, 9-26. https://doi.org/10.18220/kid.277658. google scholar
Çalışkan Akgül, H., Kılıç, S. ve Demirel, S. (2019). Trabzon İli Protohistorik Dönem (Kalkolitik ve Tunç Çağları) Yüzey Araştırması 2018 Yılı Ön Sonuçları. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 37 (2) içinde (s. 253-276). Diyarbakır. google scholar
Çalışkan Akgül, H., Kılıç, S., Demirel, S. ve Yılmaz, E. (2019-2020). Trabzon İli Protohistorik Dönem Yüzey Araştırması - 2019. Türk Eskiçağ Enstitüsü Haberler, 45, 67-73. google scholar
Çiğdem, S. (2008). Gümüşhane Bölgesi’nin Tarih ve Arkeoloji Araştırmaları. Erzurum: T.C. Gümüşhane Valiliği Yayınları 6. google scholar
Çilingiroğlu, A. (1991). The Early Iron Age at Dilkaya. A. Çilingiroğlu, D.H. French (Eds.), Anatolian Iron Ages, II içinde (s. 29-38). Ankara. google scholar
Çilingiroğlu, A. (1994). Urartu Tarihi. İzmir: Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları. google scholar
Demirel, S. (2019). MÖ 1. Binyılda Doğu Karadeniz’in Yerel Toplulukları. Karadeniz Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 5 (8), 129-141. https://doi.org/10.31765/karen.668091. google scholar
Drews, R. (1976). The Earliest Greek Settlements on the Black Sea. The Journal of Hellenic Studies, 96, 18-31. google scholar
Emir, O. (2008). Prehistorik Dönemden Roma Dönemine Kadar Trabzon ve Çevresi. Trabzon: Serander Yayınları. google scholar
Erinç, S. (1945). Kuzey Anadolu Kenar Dağlarının Ordu-Giresun Kesiminde Landşaft Şeritleri. Türk Coğrafya Dergisi, 7, 119-140. google scholar
Frangipane, M. (2015). Different types of multiethnic societies and different patterns of development and change in the prehistoric Near East. Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America, 112 (30), 9182-9189. google scholar
Hauptmann, H. (1969/70). Historische Geographic und Ergebnisse der Grabungen. İstanbuler Mitteilungen, 19-20, 21-78. google scholar
Hauptmann, A., Schmitt-Strecker, S., Begemann, F. & Palmieri, A. (2002). Chemical Composition and Lead Isotopy of Metal Objects from the “Royal” Tomb and Other Related Finds at Arslantepe. Eastern Anatolia. Paleorient, 28 (2), 43-69. google scholar
Işıklı, M. & Erdem, A. Ü. (2009). A group of Early Iron Age pottery from the Erzurum Region. Archaologische Mitteilungen aus Iran und Turan, 41, 249-268. google scholar
Konyar, E. (2004). Doğu Anadolu Erken Demir Çağ Kültürü: Arkeolojik ve Yüzey Araştırmaları Bulgularının Değerlendirilmesi. (Doktora Tezi). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul. google scholar
Köroğlu, K. (2009). Urartu Dönemi Bey Konakları. H. Sağlamtimur, Z. Derin, A. Ü. Erdem, A. Batmaz, F. Dedeoğlu, M. Erdalkıran, M. Bilge Baştürk, E. Konakçı. (Eds.). Altan Çilingiroğlu’na Armağan: Yukarı Denizin Kıyısında Urartu Krallığı’na Adanmış Bir Hayat içinde (s. 383-394). İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları. google scholar
Köroğlu, K. ve Konyar, E. (2005). Van Gölü Havzası’nda Erken Demir Çağı Problemi. Arkeoloji ve Sanat, 119, 25-38. google scholar
Ksen. Anab. (1922). C. Lewis Brownson, Anabasis, The Anabasis, (1866-1948), London: Harvard University Press, Cambridge, MA. google scholar
Kushnareva, Kh.K. (1997). The Southern Caucasus in Prehistory, Stages of Cultural and Socioeconomic Development From The Eight to The Second Millennium B.C. (H.N. Michael Çev.) Philadelphia: The University Museum, University of Pennslyvania. google scholar
Marro, C. & Özfırat, A. (2005). Pre-Classical Survey in Eastern Turkey. Third Preliminary Report: Doğubeyazıt and Eastern Shore of Lake Van. Anatolia Antiqua, XIII, 319-356. google scholar
Maxwell-Hyslop, K. R. (1971). Western Asiatic jewellery c. 3000-612 B.C. London. google scholar
Mcconchie, M. (2004). Archaeology at the North-East Anatolian Frontier, V: Iron Technology and Iron-Making Communities of the First Millenium BC. Ancient Near Eastern Studies, Supplement 13. Louvain: Peeters. google scholar
MTA Trabzon Bölge Müdürlüğü. (2019). Trabzon İli Masif Tip Cu, Pb, Zn Yatak ve Zuhurları Envanteri. Trabzon. google scholar
Özdemir, H.F. (2007). Demir Çağı: Başlangıcı ve Başlatanları, Anadolu’ya Etkileri Üzerine. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 16 (1), 501-518. google scholar
Özfırat, A. (2001). Doğu Anadolu Yayla Kültürleri. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları. google scholar
Özfırat, A. (2006). The Middle Bronze Age Settlement Pattern of the Eastern Anatolian High Plateau in Light of New Evidence. D.L. Peterson, L.M. Popova, A.T. Smith (Eds.), Beyond the Steppe and The Sown: Proceedings of the 2002 University of Chicago Conference on Eurasian Archaeology, Colloquia Pontica 13, içinde (s. 160-171). Brill Leiden-Boston. google scholar
Özfırat, A. (2014). Bozkurt Kurgan Nekropolü Kazısı. A. Özfırat, N. Coşkun (Eds.), Mustafa Kemal Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Arkeoloji Bölümü Kazı ve Araştırmaları içinde (s. 45-70). Antakya: Mustafa Kemal Üniversitesi Yayınları. google scholar
Sagona, A. (1999). The Bronze Age-Iron Age Transition in Northeast Anatolia: a view from Sos Höyük. A. Çilingiroğlu ve R.J. Matthes (Eds.), Anatolian Iron Ages 4, Anatolian Studies, 49, 153-157. google scholar
Sagona, A. (2000). Excavations at Sos Höyük, 1998 to 2000: Fifth Preliminary Report. Ancient Near Eastern Studies, 37, 56-127. google scholar
Sagona, A. (2017). The Archaeology of the Caucasus: From Earliest Settlements to the Iron Age. Cambridge: Cambridge University Press. google scholar
Sagona, A. & Sagona C. (2004). Archaeology at the North-East Anatolian Frontier, I, An Historical Geography and a Field Survey of the Bayburt Province. Ancient Near Eastern Studies Supplement 14, Louvain: Peeters Press. google scholar
Sevin, V. (1996). Van/Ernis (Ünseli) Nekropolü Erken Demir Çağ Çanak Çömlekleri. Anadolu Araştırmaları XIV, Prof. Dr. Afif Erzen’e Armağan, 439-467. google scholar
Sevin, V. (2004). Son Tunç/Erken Demir Çağı Van Bölgesi Kronolojisi Kökeni Aranan Bir Devlet: Urartu. Belleten, LXVIII (252), 355-386. google scholar
Sevin, V., Özfırat, A. ve Kavaklı, E. (2001). 1997-1999 Hakkâri Kazıları. Kazı Sonuçları Toplantısı, 22 (I) içinde (s. 355-368). Ankara: Kültür Bakanlığı Milli Kütüphane Basımevi. google scholar
Tsetskhladze, G. R. (1999). Between west and east: Anatolian roots of local cultures of the Pontus. G.R. Tsetskhladze (Ed.), Ancient Greeks West and East içinde (s. 469-496). Leiden, Boston, Cologne. https:// doi.org/10.1163/9789004351257-020. google scholar
Tsetskhladze, G. R. (2007). Greeks and Locals in the Southern Black Sea Littoral: A Re-Examination. G. Herman ve I. Shatzman (Eds.), Greeks between East and West: Essay in Greek Literature and History in Memory of DavidAsheri içinde (s. 160-195). Jarusalem: The Israel Academy of Sciences and Humanities. google scholar
Tylecote, R. F. (1981). Iron Sands from the Black Sea. Anatolian Studies, 31, 137-139. google scholar
Van LOON, M. (1971). Korucutepe Kazısı, 1969, Mimari ve Genel Buluntular. Keban Projesi 1969 Çalışmaları içinde (s. 47-56). Ankara. google scholar
Vickers, M. & Kakhidze, A. (2008). A Kolchian and Greek Settlements: Excavations at Picvnari 1967 to 2005. P.G. Bilde ve J.H. Petersen (Eds.), Meetings of Cultures in The Black Sea Region, Between Conflict and Coexistence içinde (s. 131-148). Aarhus: Aarhus University Press. google scholar
Yılmaz, E. ve Çiçek, İ. (2016). Türkiye Thornthwaite İklim Sınıflandırması. Journal of Human Sciences, 13(3), 3973-3993. google scholar
Young, T.C.JR. (1965). A Comparative Ceramic Chronology for Western Iran, 1500-500. Iran, III, 53-84. google scholar
Zaman, M. (2001). Tonyaİlçesinin Coğrafi Etüdü. Trabzon: Tonya Belediyesi Kültür Yayınları. google scholar