Türkçe Ders Kitaplarında Yer Alan Özetleme Etkinlikleri Üzerine Bir Değerlendirme

Özetlemek, var olan bir düşünceyi, izlenen bir içeriği, dinlenen veya okunan bir metni olduğundan daha kısa ve özünü yansıtacak biçimde yazılı veya sözlü olarak anlatmaktır. Özetleme becerisi karmaşık bilişsel süreçler içermektedir. Özetleme yapabilmek için bir öğrencinin metinde önemli noktaların vurgulanış biçimlerini kavraması, önemli bilgiyi önemsiz bilgiden ayırt edebilmesi, not alabilmesi, metnin konusunu belirleyebilmesi, ana fikri ve yardımcı fikirleri bulabilmesi, metin türünü ve yapısını çözümleyebilmesi gerekmektedir. Bir anlatı metnini veya bilgilendirici bir metni özetleme sürecinde öğrencilerden sınıflama, sıralama, değerlendirme, karar verme becerilerini kullanılmaları beklenir. Silme, genelleme ve yeniden kurma olarak üç aşamalı olarak modellenen özetlemenin öğrenciler tarafından kavranması ve uygulanması, uzun süreli ve tekrarlı bir eğitim süreci gerektirir. Türkçe Dersi Öğretim Programında (2018) özetleme kazanımları 5-8. sınıf düzeylerinde dinleme ve okuma becerileri altında yer almaktadır. Öğrenciler öğrenme sürecinde özetleme görevleri ile Türkçe ders kitaplarında yer alan etkinliklerde karşılaşmaktadır. Türkçe ders kitaplarındaki etkinliklerin özetlemenin bilişsel yükleri dikkate alınarak oluşturulması gerekmektedir. Bu çalışmada 2018-2019 eğitim-öğretim yılında yürürlükte olan ortaokul Türkçe ders kitaplarında yer alan özetleme etkinlikleri incelenmiştir. Çalışmada ortaya çıkan en temel sonuç, Türkçe ders kitaplarının tamamında özetleme etkinliklerinin büyük çoğunluğunun özetlemenin bilişsel süreçlerine uygun olarak oluşturulmaması ve öğrencilerden doğrudan bir metnin özetinin istenmesidir. Ayrıca özet görevlerinin büyük bir çoğunlukla yazılı olduğu ve özet metinlerinin değerlendirilmesine yönelik uygulamalara sadece bir kez yer verildiği araştırmanın diğer bulgularıdır.

An Evaluation of the Summarizing Activities in Turkish Textbooks

Summarizing means presenting a written thought, a monitored content, a text that is heard or read, in written or oral form, which is shorter and reflect its main idea. The ability to summarize involves complex cognitive processes. To summarize, a student should be able to comprehend the ways of emphasizing important points, distinguish significant information from insignificant one, take notes, determine the subject of the text, find the main idea and supporting ideas, and analyze the text type and structure. In the process of summarizing a narrative text or an informative text, students are expected to use classification, sorting, evaluation and decision-making skills. Elimination, generalization and reconstruction of the three-stage model requires a long-term and repeated training process for students to understand and implement. Summarizing acquisitions take place in the Turkish Language Teaching Program (2018) in the 5 th and the 8 th grades listening and reading skills. Students encounter summarizing tasks and activities in Turkish textbooks in their learning processes. The activities in Turkish textbooks should be formed by considering the cognitive complexity of summarizing. In this study, summarizing activities in secondary school Turkish textbooks in 2018-2019 academic year were examined. Findings of the study suggest that most summarizing activities in Turkish textbooks are not formed in accordance with the cognitive processes of summarizing and a direct summary of the text is requested from the students. In addition, findings of the study show that summarizing tasks are mostly in a written form, and activities for the evaluation of the summary texts are presented only once.

PDF

___

Ağın Haykır, H., Kaplan, H., Kıyar, A., Tarakçı, R. & Üstün, E. (2018). Ortaokul ve imam hatip ortaokulu Türkçe ders kitabı 5. Ankara: MEB Yayınları.
Akgül, A., Demirer, N., Gürcan, E., Karadaş, D., Karahan, İ. & Uysal, A. (2018). Ortaokul ve imam hatip ortaokulu Türkçe 7. sınıf ders kitabı 7. Ankara: MEB Yayınları.
Ceylan, S., Duru, K. Erkek, G. & Pastutmaz, M. (2018). Ortaokul ve imam hatip ortaokulu Türkçe 6 ders kitabı. Ankara: MEB Yayınları.
Cho, Y. (2012). Teaching summary writing through direct instruction to improve text comprehension for students in ESL/EFL classroom, MA Thesis, University of Wisconsin-River Falls.
Creswell, John W. (2016). Nitel araştırma yöntemleri: beş yaklaşıma göre nitel araştırma ve araştırma deseni. çev. Mesut Bütün, Selçuk Beşir Demir. Ankara: Siyasal Kitabevi.
Deneme, S. & Demirel, Ö. (2012). Yabancı dilde yazma becerisinin gelişiminde özetleme tekniğinin öğretimi ve başarıya etkisi. Dil Dergisi, (157), 49-64.
Dilidüzgün, Ş. (2008). Türkçe öğretiminde metindilbilimsel bağlamda uygulamalı bir yaklaşım. İstanbul: Yayımlanmamış Doktora Tezi İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Dilidüzgün, Ş. (2013). Ortaokul Türkçe derslerinde okumadan özet yazmaya. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 46(2), 47-68.
Karatay, H. (2014). Okuma eğitimi-kuram ve uygulama. Ankara: Pegem Akademi.
Kaya, B. (2018). Ortaokul ve imim hatip ortaokulu Türkçe ders kitabı 7. Ankara: Dersdestek Yayınları.
Kır, T., Kırman, E. & Yağız, S. (2018). Ortaokul ve imim hatip ortaokulu Türkçe ders kitabı 7 (2). Ankara: MEB Yayınları.
Kim S.-A. (2001). Characteristics of EFL readers' summary writing: A study with Korean university students. Foreign Language Annals, 34 (6), 569– 581.
Kintsch, W., Van Dijk, T. A. (1978). Towards a model of text comprehension and production. Psychological Review, 85, 363–394.
Marzec-Stawiarska, M. (2016). Foreign language writing anxienty among adult advanced learners of english. Linguistica Silesiana (33), 221-239.
Mete, G., Karaaslan, M., Kaya, Y., Ozan, Ş. & Özdemir, D. (2028). Ortaokul ve imam hatip ortaokulu Türkçe 8 ders kitabı. Ankara: MEB Yayınları.
MEB. (2018). Türkçe dersi öğretim programı (İlkokul ve ortaokul 1,2,3,4,5,6,7 ve 8. sınıflar). Ankara: Talim ve Terbiye kurulu Başkanlığı.
Senemoğlu, N. (2018). Gelişim öğrenme ve öğretim-kuramdan uygulamaya. Ankara: Anı Yayıncılık.
Sönmez, V., & Alacapınar G. F. (2014). Örneklendirilmiş bilimsel araştırma yöntemleri. Ankara: Anı Yayıncılık.
Şekerci, Y. (2018). 6. sınıf ortaokul türkçe ders kitabı. İstanbul: Eksen Yayıncılık.
TDK. (2011). Türkçe sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Ülper, H. ve Karagül, S. (2011). Özetleme becerisinin kazandırılmasına yönelik etkinlikler: Ders kitapları temelinde bir araştırma. (Ed.: V. D. Günay, Ö. Fidan, B. Çetin ve F. Yıldız), Türkçe Öğretimi Üzerine Çalışmalar. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Yayınları, s. 145-155.