Osmanlı Devleti’nde Adem-i Merkeziyetçilik Tartışması (1876-1913)
Vilayet idarelerinin ne şekilde yapılandırılacağı meselesi Jön Türkler arasındaki en önemli tartışma konularından birisidir. Bu tartışmanın bir tarafında vilayet idarelerine geniş yetkiler verilmesini isteyen ve Prens Sabahattin etrafında kümelenen adem-i merkeziyetçiler, diğer tarafında ise bu fikrin ülkeyi bölünmeye götüreceğini savunan merkeziyetçiler vardır. Adem-i merkeziyetçilik kavramı etrafında dönen ve 1908 seçimleri sürecinde kelimenin tam anlamıyla bir basın kavgası halini alan tartışma, seçimlerden sonra Meclis-i Mebusan’a taşınmıştır. Nihayet 1913 yılında ‘İdare-i Umumiye-i Vilayat Kanun-ı Muvakkat’ının çıkarılmasıyla ülkedeki vilayet idareleri yeniden yapılandırılmış ve böylece adem-i merkeziyetçilik tartışmaları da son bulmuştur. İşin ilginç tarafı, merkeziyetçiliğe taraftar olmaları ile bilinen İttihatçıların çıkardığı bu kanun, vilayetlerde tam anlamıyla adem-i merkeziyetçi bir idare kurulmasını sağlayacak hükümler içermektedir. Bu makalede; adem-i merkeziyetçilik tartışmaları, dönemin basını ve meclis zabıt cerideleri üzerinden incelenmiş; vilayet idareleri kanununun çıkarılmasına giden süreç ve kanunun çıkarılmasının altında yatan sebepler aydınlatılmaya çalışılmıştır.
The Debate on Decentralization in the Ottoman State (1876-1913)
One of the most significant discussions among Young Turks was about how the configuration of the provincial governments needed to be. On one camp, there were the decentralists, who supported Prens Sabahattin and the idea that broad authorities should be given to the provincial governments. On the other camp, there were the centralists, who were members of the Party of Union and Progress (İttihat ve Terakki Cemiyeti) and advocated that this kind of an application would be a subject for divisions in the country. The argument, which was basically about decentralization and grew into a paper war in the strictest sense during the 1908 elections, was submitted to the Chamber of Deputies of the Ottoman Empire (Meclis-i Mebusan) after the elections. Eventually, in 1913, by means of the enactment of the law for provisional law for general provincial administration (İdare-i Umumiye-i Vilayat Kanun-ı Muvakkat), the provincial governments of the country were reconfigured, and as a result of this, the discussions at issue related with the decentralization came to an end. On the other hand, interestingly, the law, which was enacted by the unionists, who were also known for being supporters of centralization, comprised provisions that would provide provinces with ultimately decentralized governance. In this article, through examining the decentralization discussions in the Second Constitutional Era (II. Meşrutiyet Dönemi) by taking the press of the period and parliamentary minutes into account, it was aimed to shed light on the process of the enactment of the law about provincial governments and the reasons behind passing the law in question.
___
- TBMMZC, D.I, c.6, (1943), TBMM Basımevi, Ankara.
- Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Ceridesi (TBMMZC), D.I, c.5, (1981), TBMM Basımevi, Ankara.
- MMLTKEM-1326/1327, (D.I, İS.III), (1992), ‘Encümen-i Mahsus Tarafından Tadilen Tanzim Olunan İdare-i Vilayet Kanunu Layihasıyla Esbab-ı Mucibe Mazbatası’, Sıra No: 26, TBMM Basımevi, Ankara.
- Meclis-i Mebusan Levayih ve Tekalif-i Kanuniye ve Encümen Mazbataları- Sene:1324/1325, (MMLTKEM-1324/1325), (1992), ‘İdare-i Umumiye-i Vilayat Kanunu Layihası Hakkında Dahiliye Nezareti Şura-yı Devlet Heyet-i Umumiyesi Mazbatası’, Sıra No: 9’a ek, TBMM Basımevi, Ankara.
- MMZC, D.II, İS. I, c. 2, (1991), TBMM Basımevi, Ankara.
- MMZC, D.I, İS. IV, c. 1, (1992), TBMM Basımevi, Ankara.
- MMZC, D.I, İS. III, c. 7, (1991), TBMM Basımevi, Ankara.
- MMZC, D.I, İS. III, c. 6, (1991), TBMM Basımevi, Ankara.
- MMZC, D.I, İS. III, c. 5, (1990), TBMM Basımevi, Ankara.
- MMZC, D.I, İS. III, c.1, (1986), TBMM Basımevi, Ankara.
- MMZC, D: I, İS. II, c.5, (1986), TBMM Basımevi, Ankara.
- MMZC, D.I, İS. II, c. 1, (1985), TBMM Basımevi, Ankara.
- MMZC, D.I, İS. I, c. 6, (1982), TBMM Basımevi, Ankara.TBMMZC, D.I, c.6, (1943), TBMM Basımevi, Ankara.
- MMZC, D.I, İS. I, c. 4, (1982), TBMM Basımevi, Ankara.
- Meclis-i Mebusan Zabıt Ceridesi (MMZC), Devre (D) I, İçtima Senesi (İS) I, Cilt (c) 1, (1982), TBMM Basımevi, Ankara.
- MMZC–1877, c.II, (1954), Toplayan: Hakkı Tarık Us, Güneş Matbaası, İstanbul.
- Meclisi Mebusan Zabıt Ceridesi-1293/1877 (MMZC 1877), c.I, (1939), Toplayan: Hakkı Tarık Us, Güneş Matbaası, İstanbul.
- Resmi Yayınlar Düstur, (1332/1916), tertib-i sanî, c.5, Matbaa-i Âmire, Dersaadet.
- Tanin, ‘İttihat ve Terakki Cemiyetinden’, 11 Ağustos 1324/ 24 Ağustos 1908, No: 24, s.4.
- Takvim-i Vekayi, ‘İdare-i Umumiye-i Vilayat Kanun-ı Muvakkatı’, 15 Mart 1329/28 Mart 1913, No: 1414, s. 1-11.
- Takvim-i Vekayi, ‘İdare-i Umumiye-i Vilayete Mütedair 29 Şevval 1287 Tarihli Nizamnameyi Muaddil Kanun-ı Muvakkat-İkinci Bab-İdare-i Hususiye-i Vilayat’, 29 Mart 1328/11 Nisan 1912, No: 1098, s.1-5.
- Takvim-i Vekayi, ‘İkinci Bab-İdare-i Hususiye-i Vilayat Kanunu Muvakkatıdır’, 26 Mart 1328/8 Nisan 1912, No: 1095, s.1-2.
- Serbesti, ‘Osmanlı Ahrar Fırkası Tarafından’, 5 Teşrinisani 1324/18 Kasım 1908, No: 3, s. 3.
- Sabah, ‘Osmanlı Ahrar Fırkası Tarafından’, 27 Teşrinievvel 1324/9 Teşrinisani 1908, No: 6869, s. 4.
- Sabah, ‘Sabahattin Beyefendi’, 23 Teşrinievvel 1324/5 Kasım1908, No. 6865, s. 3.
- Sabah, ‘Sabahattin Beyin Suret-i İstikbali ve Dersaadete Muvasalatı’, 21 Ağustos 1324/3 Eylül 1908, No: 6804, s. 1, 2.
- Gazeteler Sabah, ‘Sabahattin Beyefendiyi İstikbal Hazırlıkları’, 20 Ağustos 1324/2 Eylül 1908, No: 6803, s. 2.
- Mahir Said, ‘Adem-i Merkeziyet ve Teşebbüs-i Şahsi’, İkdam, 9 Eylül 1324/22 Eylül 1908, No: 5147, s.1.
- Hüseyin Cahit, ‘Vilayat Kanunu’, Tanin, 7 Kanun-ı evvel 1326/20 Aralık 1910, No: 824, s.1
- Hüseyin Cahit, ‘İntihabat Entrikaları’, Tanin, 26 Teşrin-i sani 1324/9 Aralık 1908, No: 129, s.1.
- Hüseyin Cahit, ‘Adem-i Merkeziyet, Tanin, 6 Eylül 1324/19Eylül 1908, No: 50, s.1.
- Hüseyin Cahit, ‘Adem-i Merkeziyet’ Tanin, 22 Ağustos 1324/4 Eylül 1908, No: 35, s.1.
- Güler, Birgül Ayman (2000), ‘Yerel Yönetimleri Güçlendirmek mi? Adem-i Merkeziyetçilik mi?’ Çağdaş Yerel Yönetimler Dergisi, Cilt: 9, Sayı: 2, s. 14-29.
- Beydilli, Kemal (1989), ‘II. Abdülhamid Devrinde Makedonya Meselesine Dair’, Osmanlı Araştırmaları Dergisi, Sayı: 9, s. 77-98.
- Balık, Hatice-Karakuyu, Mehmet (2014), ‘Türkiye’de Mülki Taksimata İlişkin Yasal Mevzuatın Değerlendirilmesi ve Sorunlar’, Marmara Coğrafya Dergisi, Sayı: 30, s. 126-139.
- Ali Kemal, ‘Teşebbüs-i Şahsi, Tevsi-i Mezuniyet, Adem-i Merkeziyet’, İkdam, 23 Ağustos 1324/5 Eylül 1908, No: 5130, s.1.
- Ali Kemal, ‘Sabahattin Beyefendi’, İkdam, 20 Ağustos 1324/ 2 Eylül 1908, No: 5127, s.1.
- Akşin, Sina (1972), ‘31 Mart Olayına Değin Sabahattin Bey ve Ahrar Fırkası’, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, Cilt: 27, Sayı: 3, s. 541-560.
- A.C., ‘Bahaeddin Şakir Beyin Bıraktığı Vesikalara Göre İttihat ve Terakki’, Milliyet, 13 Teşrinisani/Kasım 1934, No: 3148, s. 2.
- Makaleler A.C., ‘Bahaeddin Şakir Beyin Bıraktığı Vesikalara Göre İttihat ve Terakki’, Milliyet, 12 Teşrinisani/Kasım 1934, No: 3147, s. 2.
- Ziya Şakir (2014), İttihat ve Terakki-I, Akıl Fikir Yayınları. İstanbul.
- Yayla, Yıldızhan (1982), Anayasalarımızda Tevsi-i Mezuniyet ve Tefrik-i Vezaif, İstanbul Üniversitesi Siyasal Bilimler Fakültesi Yayınları, İstanbul.
- Türkmen, Zekeriya (2006), Vilayat-ı Şarkiyye Islahat Müfettişliği 1913-1914, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
- Tunaya, Tarık Zafer (1998), Türkiye’de Siyasal Partiler, c. I, İletişim Yayınları, İstanbul.
- Sönmez, Erdem (2012), Ahmet Rıza: Bir Jön Türk Liderinin Siyasi-Entelektüel Portresi, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
- Ramsour, Ernest Edmondson (2013), Genç Türkler ve İttihat Terakki, Çeviren: Hacasan Yüncü, Etkin Kitaplar Yayınevi, İstanbul.
- Prens Sabahattin (2007), Bütün Eserleri, Hazırlayan: Mehmet Ö. Alkan, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
- Pekmen, Mahir Said (2013), 31 Mart Hatıraları, Yayına Hazırlayan: Hasan Babacan- Servet Avşar, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
- Önen, Nizam-Cenk, Reyhan (2011), Mülkten Ülkeye, İletişim Yayınları, İstanbul.
- Ortaylı, İlber (2008), Türkiye Teşkilat ve İdare Tarihi, Cedit Neşriyat, Ankara.
- Onar, Sıddık Sami (1966), İdare Hukukunun Umumi Esasları, c.2, İsmail Akgün Matbaası, İstanbul.
- Maliye Bakanlığı Bütçe ve Mali Kontrol Genel Müdürlüğü (BMKGM) (1997), Vilayetler ve Mahalli İdareler Mevzuatı (1864-1996), Bütçe ve Mali Kontrol Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara.
- Kuran, Ahmet Bedevi (2000), İnkılap Tarihimiz ve Jön Türkler, Kaynak Yayınları, İstanbul.
- Kili, Suna- Gözübüyük, Şeref (2000), Türk Anayasa Metinleri, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
- Karal, Enver Ziya (1999), Osmanlı Tarihi c. 9, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
- Karal, Enver Ziya (1983), Osmanlı Tarihi c. 8, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
- Kansu, Aykut (2011), 1908 Devrimi, Çeviren: Ayda Erbal, İletişim Yayınları, İstanbul.
- Kaan, Oğuz (2008), II. Meşrutiyet Döneminde Muhalefet: Ahrar Fırkası, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu Yönetimi Anabilim Dalı, İstanbul.
- Güneş, İhsan (2012), Meşrutiyetten Cumhuriyete Türkiye’de Hükümetler, Programları ve Meclisteki Yankıları (1908-1923), Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
- Göreli, İsmail Hakkı (1952), İl İdaresi, Güney Matbaacılık ve Gazetecilik Yayınları, Ankara.
- Erim, Nihat (1953), Devletlerarası Hukuku ve Siyasi Tarih Metinleri: Osmanlı İmparatorluğu Antlaşmaları, c.I, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.
- Engelhardt, (1999), Tanzimat ve Türkiye, Çeviren Ali Reşit, Kaknüs Yayınları, İstanbul.
- Demir, Fevzi (2007), Osmanlı Devleti’nde II. Meşrutiyet Dönemi Meclis-i Mebusan Seçimleri, İmge Yayınevi, Ankara.
- Çadırcı, Musa (2007), Tanzimat Sürecinde Türkiye’de Ülke Yönetimi, İmge Yayınları, İstanbul.
- Behlülgil, Mefahir (1992), İmparatorluk ve Cumhuriyet Dönemlerinde İllerimiz, Özal Matbaası, İstanbul.
- Bayur, Yusuf Hikmet (1991), Türk İnkılabı Tarihi, c.II, kısım: IV, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
- Akşin, Sina (2014), Jön Türkler ve İttihat ve Terakki, İmge Kitabevi, İstanbul.
- Ahmad, Feroz (2016), İttihat ve Terakki, Çeviren: Nuran Yavuz, Kaynak Yayınları, İstanbul.
- ISSN: 1300-1795
- Yayın Aralığı: Yılda 4 Sayı
- Başlangıç: 1968
- Yayıncı: -