Üniversite Öğrencilerinin Ahlak Algılarının Bazı Değişkenler Açısından İncelenmesi

Araştırmanın amacı, Türk toplumundaki bireylerin ahlak kavramına ilişkin algılarını metaforlar aracılığıyla ortaya çıkarmak ve bazı değişkenler ile bu metaforların yer aldığı kategoriler arasındaki ilişkilere ulaşmaktır. Katılımcılara “Ahlak... gibidir/benzer, çünkü...” ibaresini ve çeşitli değişkenlere yönelik soruları içeren bir form uygulanmıştır. Uygulama sonucunda elde edilen veriler, içerik analizi ile değerlendirilmiştir. Çalışma kapsamında ulaşılan veriler hem literatürdeki ahlak ile ilişkili araştırmaların verileri hem de alan uzmanlarının görüşleri yardımıyla belirlenen kategorilere yerleştirilmiştir. Örneklem olarak belirlenen 108 katılımcı tarafından ahlak kavramına yönelik sunulan metaforlar, ortak özellikleri bakımından kategorilere ayrılmıştır. Araştırmada elde edilen bulgulara göre katılımcılar tarafından ahlak kavramına ilişkin 95 farklı metafor üretilmiştir. Bu metaforlar ortak özellikleri bakımından değerlendirilerek 11 kategori oluşturulmuştur. Araştırmanın evreni Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi Edebiyat Fakültesindeki 18 ile 28 yaş arası bireylerden; örneklem ise çalışmaya kendi isteğiyle katılan 108 üniversite öğrencisinden meydana gelmektedir. Araştırmaya katılan kız öğrencilerinin sayısı, erkek öğrencilerden daha fazladır; katılımcıların yarıya yakını il merkezlerinde ikamet etmektedir; katılımcıların büyük çoğunluğu kendisini sosyo-ekonomik açıdan orta düzeyde algılamaktadır. Katılımcıların 15’i ‘sınırlayıcı’, 14’ü ‘yol gösterici’, 12’si ‘koruyucu’, 11’i ‘yansıtıcı’ ve ‘ihtiyaç’, 10’u ‘birleştirici’, 9’u ‘çeşitlilik’ ve ‘iyileştirici’, 6’sı ‘geliştirici’, 4’ü ‘değer biçme’ ve 7’si ‘diğer’ kategorilerinde metafor sundukları tespit edilmiştir. Araştırmada hem kızlar hem de erkekler tarafından ahlak, daha çok sınırlayıcı olarak algılanmıştır. Buna ek olarak kızlar ahlakın yol gösterici yönüne; erkekler ise birleştirici yönüne en çok atıf yapmışlardır. 21 yaş ve altında olan grup ahlakın iyileştirici yönüne daha çok vurgu yapmışken 22 yaş grubu ise ahlakı daha çok koruyucu olarak algılamıştır. İl merkezinde ikamet edenlerin ahlaka en çok yol gösterici, ilçe merkezinde ikamet edenlerin koruyucu ve köy/kasabada ikamet edenlerin ise sınırlayıcı atıflar yaptıkları tespit edilmiştir. İç Anadolu bölgesinde ikamet edenler ahlakı daha çok yol gösterici olarak, Akdeniz bölgesinde oturanlar ise daha çok sınırlayıcı olarak algılamışlardır. Ahlaka yönelik geliştirilen metaforlardan oluşturulan kategoriler ile örnekleme dair bazı değişkenler arasındaki ilişkilere yönelik olarak şu sonuçlara ulaşılmıştır: Bayan öğrenciler ahlakın ‘sınırlayıcı’ ve ‘yol gösterici’ yönüne dair daha fazla metafor sunmuşlarken, erkek öğrenciler ise ahlakın ‘sınırlayıcı’ ve ‘birleştirici’ özelliğini daha çok dile getirmişlerdir. 21 yaş ve altındaki öğrenci grubu ahlakın en çok ‘iyileştirici’ yönüne, 22 yaş grubu ise ahlakın en çok ‘koruyucu’ yönüne vurgu yapmışlardır. İl merkezinde ikamet eden öğrenciler ahlakın en çok ‘yol gösterici’ yönüne, ilçe merkezinde ikamet edenler en çok ‘koruyucu’ yönüne, köy/kasabada ikamet edenler ise en çok ‘sınırlayıcı’ yönüne işaret etmişlerdir. İç Anadolu bölgesinde yaşayan öğrenciler ahlakın en çok ‘yol gösterici’ yönüne, Akdeniz bölgesinde yaşayanlar ise en çok ‘sınırlayıcı’ yönüne dair düşünceler dile getirmişlerdir. Sosyo-ekonomik düzeyini ‘orta’ düzey olarak algılayan öğrenciler ahlakın en çok ‘sınırlayıcı’ ve ‘yansıtıcı’ yönüne işaret etmişlerken; ‘yüksek’ düzey olarak algılayanlar ise ahlakın en çok ‘koruyucu’ ve ‘birleştirici’ yönüne vurgu yapmışlardır. Ahlakî tutuma en çok etki eden faktörün ‘anne’ olduğunu düşünen öğrenciler ahlakın en çok ‘yol gösterici’ yönüne dair düşünceler dile getirmişken, ‘baba’ olduğunu düşünenler ise ahlakın en çok ‘sınırlayıcı’ yönüne vurgu yapmışlardır. Toplumsal ahlak düzeyinin hangi durumda olduğu ile ilgili soruya ‘kötü’ diyen öğrenciler ahlakın en çok ‘sınırlayıcı’ rolüne dikkat çekmişken, ‘normal’ diyenler ise en çok ‘yol gösterici’ ve ‘yansıtıcı’ yönüne işaret etmişlerdir. Ahlak üzerinde en etkili faktörün ne olduğu sorusuna ‘aile’ cevabını veren öğrenciler ahlakın ‘yol gösterici’ yönüne, ‘toplum’ cevabını verenler ise ‘yansıtıcı’ yönüne dair daha fazla metafor üretmişlerdir. “Türkiye’nin dünyadaki en ahlaklı ülkelerden biridir.” fikrine “katılmıyorum” cevabını veren öğrenciler ahlakın en çok ‘yol gösterici’ ve ‘ihtiyaç’ yönüne işaret ederken, bu soruya “katılıyorum” cevabını veren öğrenciler ise ahlakın en çok ‘sınırlayıcı’ özelliğine dair düşünceler dile getirmişlerdir.

Anahtar Kelimeler:

Din Psikolojisi, Ahlak, Algı, Toplum, Üniversite Öğrencileri

Examining the Moral Perceptions of University Students in Terms of Some Variables

The aim of the research is to reveal perceptions of individuals in Turkish society about morality concept through metaphors and reach relationships between several variables and these metaphor categories. A form containing the phrase “Morality is like/similar, because...” and questions about some variables was applied. The obtained data were evaluated with content analysis. The data obtained within the scope of the study were placed in the categories determined with the help of both the data of the studies related to morality in the literature and the opinions of the field experts. The metaphors, presented for the morality concept by 108 participants, were divided into categories in terms of their common features. According to findings obtained, 95 different metaphors related to the morality concept were produced by those. These metaphors were evaluated in terms of their common features and 11 categories were created. The research population consists of individuals between the ages of 18 and 28 in the Faculty of Literature of Karamanoğlu Mehmetbey University; the sample consists of 108 university students who voluntarily participated in the study. Number of female students participating in the research is higher than male students; nearly half of the participants have resided in city centers; most of the participants perceive themselves at intermediate socio-economic level. It was determined they presented metaphors that participants’ 15 were ‘limiting’, 14 for ‘guiding’, 12 for ‘protective’, 11 for ‘reflective’ and ‘needing’, 10 for ‘unifying’, 9 for ‘diversity’ and ‘healing’, 6 for ‘developing’, 4 for ‘valuation’ and 7 for ‘other’. In the study, morality was perceived as more restrictive by both females and males. Additionally, females mostly referred to guiding aspect of morality and the males to unifying aspect of morality. While the group aged 21 and under emphasized healing aspect of morality more, the 22-year-old group perceives morality as protective more. It has been determined those residing in the city centers make guiding references to morality more, those residing in district center are protective and those residing in village/town make restrictive references. Those residing in the Central Anatolia region perceived morality as guiding more, while those living in the Mediterranean region perceived it as limiting more. The following results were obtained regarding the relationships between the created categories from the metaphors that developed for morality and some variables related to the sampling: While female students presented more metaphors about the ‘limiting’ and ‘guiding’ aspects of morality, male students created more about the ‘limiting’ and ‘unifying’. The student group aged 21 and under emphasized the ‘healing’ aspect of morality the most, while the 22-year-old group emphasized ‘protective’ the most. Students residing in the city centers referred ‘guiding’ aspect of morality the most, those in the district center ‘protective’ the most, and those in the village/town the most ‘restrictive’ the most. Students living in the Central Anatolian region emphasized ‘guiding’ aspect of morality the most, while those living in the Mediterranean region referred ‘restrictive’ the most. Students who perceive their socio-economic level as ‘intermediate’ pointed out ‘limiting’ and ‘reflective’ aspects of morality the most, while those perceiving it as ‘high’ emphasized the ‘protective’ and ‘unifying’ the most. While the students, thinking the most important factor affecting the moral attitude as ‘mother’, pointed out their thoughts on the ‘guiding’ aspect of morality the most, while the students thinking as ‘father’ emphasized ‘limiting’ the most. Although the students answering ‘poor’ to the question about the social morality level underlined morality’s ‘restrictive’ role, those answering ‘normal’ pointed to the ‘guiding’ and ’reflective’ the most. Students, answering as ‘family’ to the question of what the most influential factor on morality is, produced more metaphors for ‘guiding’ aspect of morality, while those answering as ‘society’ produced more metaphors for the ‘reflective’ aspect. The students answering as “I disagree” to the idea that “Turkey is one of the most moral countries in the world.” pointed to the ‘guiding’ and ‘needing’ aspects of morality, even though the students answering as “I agree” referred their thoughts on ‘limiting’ the most.

Keywords:

Psychology of Religion, Morality, Perception, Society, Graduate Students,

PDF

___

Abanoz, Süleyman. “6-12 Yaş Arası Çocukların Dinî ve Ahlakî Gelişimlerinde Anne ve Babaların Rolü”. Türk Din Psikolojisi Dergisi /1 (2008), 119-148.
Acuner, Hacı Yusuf. 14-18 Yaş Arası Gençlerde Ahlakî yargı Gelişimi ve Ahlak Eğitimi. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi. 2004.
Akdoğan, Ali. “Toplumsal Ahlak Sorunları Karşısında İslam Ahlakının Rolüne Sosyolojik Bir Bakış”. Akademik Araştırmalar Dergisi /42 (2009), 181-199.
Akdoğan, Ali. “Bireysel ve Toplumsal Hayatta Ahlaka Olan İhtiyaç ve İslam”. Ekev 8/18 (2014),179-194.
Aktaş, Hamza - Kartopu, Saffet. “Üniversite Öğrencilerinin Dindarlık Eğilimlerine Göre Ahlakî olgunluk Düzeylerinin İncelenmesi: Gümüşhane Üniversitesi Örneği”. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi 4/35 (2016), 121-143.
Alkal, Ahmet – Kök, Mehmet. “Ahlakî Olgunluğun Yordanmasında Kişilik Özelliklerinin ve Bazı Değişkenlerin Etkisinin İncelenmesi”. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi 22/2 (2016), 509-529.
Altunışık, Mehmet Akif. “Bireysel-Toplumsal Farklılıklar ve Ahlâkî Görecelik Sorunu”. Amasya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6/10 (2018), 261-282.
Arıdağ, Nermin Ç. - Yüksel, Asuman. “Üniversite Öğrencilerinin Ahlakî yargı Yetenekleri ile Empati Becerileri Arasındaki İlişkinin İncelenmesi.” Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri 10/2 (2010), 683-727.
Aydın, Mehmet Salih. Tanrı-Ahlak İlişkisi. Ankara: TDV Yay., 1991.
Cesur, Sevim vd. “Bana Göre Ahlak: Sıradan İnsanın Ahlakı Kavramsallaştırması”. Türk Psikoloji Yazıları 23/45 (2020), 115-144.
Çağrıcı, Mustafa. “Ahlak”. TDV İslam Ansiklopedisi. 2/10-14. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. 1989.
Dağcı, Abdullah - Kartopu, Saffet. “University Students’ Perceptions Regarding The Holy Qur’an: A Metaphorical Study on Muslim Turk Sample”. Turkish Studies 11/7 (2016), 101-120.
Durkheim, Emile - Fauconnet, Paul. Terbiye ve Sosyoloji, çev. İ. Memduh Seydol. İstanbul: Sinan Matbaası, 1950.
Efek, Engin - Sivrikaya, Ömer - Sadık, Reşat. “Spor Bilimleri Alanında Okuyan Üniversite Öğrencilerinin Ahlakî Gelişim Düzeyleriyle Spor Tutumları Arasındaki İlişkinin İncelenmesi”. Journal of Social And Humanities Sciences Research 5/29 (2018), 3895-3903.
Eren, Selim. “Toplumsal Norm, Ahlak ve Din”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 11/2 (2007), 289-316.
Evli, Fatih. Üniversite Takımlarında Farklı Branşlardaki Sporcuların Ahlakî Olgunluk ve Sosyal Bütünleşme Düzeyleri. Çorum: Hitit Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi. 2018.
Gültekin, Filiz. Psikoloji, Rehberlik ve Psikolojik Danışma, Sosyal Hizmet Öğrencilerinde Üniversite Eğitiminin Ahlakî yargı Yeteneğine Etkisi. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi. 2008.
Güngör, Erol. Değerler Psikolojisi Üzerinde Araştırmalar. İstanbul: Ötüken Yayınevi, 1988.
Karaca, Türkan. “Hemşirelik Öğrencilerinin Ahlakî Duyarlılıklarının İncelenmesi”. Sağlık Bilimleri ve Meslekleri Dergisi 5/1 (2018), 24-30.
Karaköse, Ayşe. “Sosyolojik Yönüyle Ahlak”. Bilimname 23/2 (2012), 149-172.
Kartopu, Saffet – Dağcı, Abdullah. “Üniversite Öğrencilerinin Hz. Muhammed’e Yönelik Algıları: Metaforik Bir Araştırma”. The Journal of Academic Social Science Studies 34/2 (2015), 217-235.
Kaya, Mevlüt. Bazı Kişisel Değişkenlere Göre Üniversite Öğrencilerinin Ahlakî yargıları. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi. 1993.
Kaya, Mevlüt - Aydın, Cüneyd. “Üniversite Öğrencilerinin Dinî İnanç ile Ahlakî olgunluk Düzeyleri Arasındaki İlişkinin İncelenmesi”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi /30 (2011), 15-42.
Kılıç, Recep. Ahlakın Dinî Temelleri. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1996.
Kılıç, Recep. “Ahlak Kavramının Analizi”. İslam Ahlakı ve Sevgi. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2006.
Kılıç, Ünal. “Hz. Peygamber'in Ahlakı ve Güzel Ahlaka Verdiği Önem”. C. Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi 13/1 (2009), 79-97.
Kımter, Nurten. “İngiltere’li Türk-Müslüman Gençlerde Dindarlık ve Ahlakî Olgunluk”. The Journal of Social Science 5/10 (2021), 474-499.
Kızıler, Hamdi. “Ahlakî Değerlerin Şahsiyet Oluşumuna Etkisi”. Milli Eğitim /204 (2014), 5-17.
Kula, M. Naci. “Gençlik Döneminde Kimlik ve Din”. Gençlik, Din ve Değerler Psikolojisi. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2002.
Özen, Yener. “Etik mi? Ahlak mı? Modernite mi? Medeniyet mi?”. Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 3/5 (2011), 63-87.
Özen, Yener. “Değerlerin Kişilik ve Kimlik Kazanımındaki Rolü”. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi 1/4 (2012), 167-181.
Öztürk, Mahmut. “Müslüman Ahlakının Toplumsal Barışa Katkısı”. Farklı Yönleriyle İslam Ahlakı. ed. Mahmut Öztürk. İstanbul: Nida Akademi, 2019.
Savaş, Osman. Üniversite Öğrencilerinde Ahlakî olgunluk, Sosyal İyi Oluş ve Psikolojik İyi Oluş Arasındaki İlişkilerin İncelenmesi. İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi. 2019.
Soykan, Ö. Naci. “Genel Geçer Bir Ahlak Olanaklı Mıdır?”. Değerler ve Eğitimi. ed. R. Kaymakcan vd. 45-54. İstanbul: DEM Yayınları, 2007.
Söylemez, Bilal – Oruç, Cemil. “Üniversite Öğrencilerinin Ahlakî yargı Düzeylerinin Demografik Değişkenlere Göre İncelenmesi”. Turkish Studies 13/19 (2018), 1595-1614.
Sumner, William Graham. Folkways. New York: Dover Publisher, 1959.
Süslü, Harun. Din ve Ahlak İlişkisine Sosyolojik Bir Yaklaşım: İncesu Örneği. Kayseri: Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi. 2006.
Şengün, Mustafa. Lise Öğrencilerinin Ahlakî olgunluk Düzeylerinin Bazı Kişisel Değişkenler Açısından İncelenmesi. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi. 2008.
Topçu, Nurettin. İsyan Ahlakı. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2006.
Topçu, Nurettin. Ahlâk. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2015.
Uyanık, Mevlüt. “Bir Değer Olarak Çoğulculuk”. Değerler ve Eğitimi ed. Recep Kaymakcan vd. İstanbul: DEM Yayınları, 2007.