RUSYA-TÜRKİYE ENERJİ İLİŞKİLERİNDE AKKUYU’NUN ROLÜ: BAĞIMLILIK MI, KARŞILIKLI BAĞIMLILIK MI?*

Türkiye’nin enerji güvenliğinde ithal fosil yakıtlara aşırı bağımlılık ciddi bir tehdit unsuru olup doğal gazda bu durum daha kritiktir. Doğal gaz, Türk enerji karmasından % 32.5 oranla en yüksek ikinci payı almaktadır. Doğal gazın yaklaşık % 55’lik kısmı tek bir kaynak ülkeden karşılanıyor olup mevcut alım anlaşmalarının yaklaşık % 85’lik kısmı da “al ya da öde” esaslı uzun dönemli sözleşmelerdir. Türkiye’nin doğal gaz alımında Rus gazı ve boru hatları kritik öneme sahip olup kaynak çeşitlendirmesi için nükleer enerjiye ağırlık verilmiştir. Türkiye enerji karmasında nükleer enerjinin payı % 0 olup bu alanda ilk anlaşmanın Rusya ile yapılmış olması beraberinde yeni bir bağımlılık ilişkisini getirmektedir. Akkuyu için seçilen “yap-işlet-sahip ol” modelinin dezavantajları ve nükleer yakıt ve atıklar konusunda da Rusya’ya bağımlı hale gelineceği göz önüne alındığında Akkuyu’nun stratejik yatırım olmanın ötesinde stratejik bağımlılık yaratma riski bulunmaktadır. Çalışmanın varsayımı Akkuyu’nun Türkiye’yi Rusya’ya karşı daha savunmasız hale getireceği olup karşılıklı bağımlılık ilişkisi açısından nükleer açılım sorgulanacaktır.

THE ROLE OF AKKUYU IN RUSSIA-TURKEY ENERGY RELATIONS: DOES IT A DEPENDENCY OR AN INTERDEPENDENCY?

Excessive dependency on imported fossil fuels is a serious threat in the energy security of Turkey, and the situation is more critical in natural gas. Natural gas has the second highest share in the Turkish energy mix at a rate of 32.5%. Nearly 55% of the natural gas is imported from one single source country, and nearly 85% of the current purchase agreements consist of longterm agreements that are based on the “take or pay” principle. The Russian gas and the pipelines have critical importance in the natural gas supply of Turkey; and nuclear energy is being emphasized for the purpose of diversifying the resources. The share of nuclear energy in Turkish energy mix is 0%, and the agreement in this field being made with Russia brings another dependency relation. When the disadvantages of the “buildoperate-own” model, which is selected for Akkuyu, are considered together with the fact that the country will become dependent on Russia in the field of nuclear fuel and wastes, Akkuyu has the risk of creating strategic dependency rather than being a strategic investment. The hypothesis of the study is the notion that Akkuyu will make Turkey become more vulnerable against Russia, and the nuclear initiative will be questioned in terms of Turkey’s natural gas dependency will be analyzed.

PDF

___

AA Energy Terminal (2016), “Turkey needs nuclear energy: Turkish Minister”, http://aaenergyterminal.com/news.php?newsid=7195541 (10.11.2016).

ABD Enerji Enformasyon İdaresi (EIA) (2014), “Oil and natural gas sales accounted for 68% of Russia’s total export revenues in 2013”, http://www.eia.gov/todayinenergy/detail.cfm?id=17231 (15.03.2017).

Acar, Ozan (2013), “Doğal gaz tüketimi artıyor, depolama kapasitesi yerinde sayıyor”, http://www.tepav.org.tr/upload/files/1387547496- 0.Dogalgaz_tuketimi_artiyor__depolama_kapasitesi_yerinde_sayiyor.pdf (15.11.2016).

Armstong, Ian (2015), “Russia is creating a global nuclear power empire”, http://globalriskinsights.com/2015/10/russia-is-creating-a-global-nuclearpower-empire/ (10.11.2016).

Alaksashenko, Sergey (2016), “Russias Economy Doomed Collapse”, http://nationalinterest.org/feature/russias-economy-doomed-collapse-16821 (08.11.2016).

Aslangül, Ali (2016), “Erdoğan ve Putin açıkladı; Akkuyu Nükleer’in “stratejik yatırım” statüsüne alınması ne anlama geliyor?”, http://t24.com.tr/haber/erdogan-ve-putin-acikladi-akkuyu-nukleerin-stratejikyatirim-statusune-alinmasi-ne-anlama-geliyor,354050 (15.03.2017).

Austvik, Ole ve Gülmira Rzayeva (2017), “Turkey and the Geopolitics of Natural Gas”, EUCERS ‘Reflections’ Working Paper Series, 3: 7-16.

Balat, Mustafa (2010), “Security of energy supply in Turkey: Challenges and solution”, Energy Conversion and Management, 51: 1998-2011.

BBC (2016), Bulgaria warns of Russian attempts to divide Europe, http://www.bbc.com/news/world-europe-37867591 (01.04.2017).

Benli, Hüseyin (2013), “Potential of renewable energy in electrical energy production and sustainable energy development of Turkey: Performance and policies”, Renewable Energy, 50: 33-46.

Bloomberght (2015), “Erdoğan: Akkuyu’yu Ruslar yapmazsa başkası yapar”, http://www.bloomberght.com/haberler/haber/1829066-erdogan-akkuyuyuruslar-yapmazsa-baskasi-yapar (10.12.2016).

BOTAŞ (2014), Sektör Raporu 2014, http://www.botas.gov.tr/docs/raporlar/tur/sektorap_2014.pdf (01.11.2016). BOTAŞ (2016), “Doğal Gaz Alım ve İhracat Anlaşmaları”, http://www.botas.gov.tr/ (12.12.2016).

Chow, Edward C. (2016), “Turkish Stream Redux”, https://www.csis.org/analysis/turkish-stream-redux (10.12.2016).

CIA (2016), “The World Factbook-Turkey”, https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/tu.html (10.12.2016).

Çetingüleç, Mehmet (2014), “Rusya gazı keserse Türkiye ne yapacak”, http://www.al-monitor.com/pulse/originals/2014/09/turkey-russia-ukraineeuropean-union-natural-gas-tanap.html# (15.11.2016).

Dünya (2016), “Proje bazında ‘süper’ teşvik modeli geliyor”, http://www.dunya.com/ekonomi/proje-bazinda-super-tesvik-modeli-geliyorhaberi-324616 (25.03.2017).

Enerji Enstitüsü (2013), “ISMMMO Türkiye Enerji İstatistikleri ve Vizyon Raporu” http://enerjienstitusu.com/2013/01/13/ismmmo-turkiye-enerjiistatistikleri-ve-vizyon-raporu/(12.11.2016). Enerji Piyasaları Düzenleme Kurulu (EPDK) (2015), Türkiye Doğal Gaz Piyasası Sektör Raporu/2015, http://www.epdk.org.tr/TR/Dokumanlar/Dogalgaz/YayinlarRaporlar/Yillik (11.11.2016).

Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı (ETKB) (2009), Faaliyet Raporu 2009, http://www.enerji.gov.tr/yayinlar_raporlar/2009_faaliyet_raporu.pdf (18.11.2016).

ETKB (2010), Nükleer Santraller ve Ülkemizde Kurulacak Nükleer Santrale İlişkin Bilgiler (Ankara: Yayın No. 1), http://www.enerji.gov.tr/File/?path=ROOT%2F1%2FDocuments%2FBelge%2 FNukleer_Santraller_ve_Ulkemizde_Kurulacak_Nukleer_Santrale_Iliskin_Bilgil er.pdf (08.09.2016).

ETKB Nükleer Enerji Proje Uygulama Daire Başkanlığı (2013), Nükleer Güç Santralleri ve Türkiye (Ankara: Yayın No. 2), http://www.enerji.gov.tr/File/?path=ROOT%2F1%2FDocuments%2FSayfalar %2FNukleer_Guc_Santralleri_ve_Turkiye.pdf (08.09.2016).

ETKB Enerji İşleri Genel Müdürlüğü (EIGM) (2016-a), “Denge Tabloları”, http://www.eigm.gov.tr/tr-TR/Denge-Tablolari/Denge-Tablolari (18.11.2016).

ETKB (2016-b), “Bakan Albayrak TBMM Plan Ve Bütçe Komisyonunda Bakanlığın 2017 Yılı Bütçesine İlişkin Sunum Yaptı”, http://www.enerji.gov.tr/tr-TR/Bakanlik-Haberleri/Bakan-Albayrak-TBMMPlan-Ve-Butce-Komisyonunda-Bakanligin-2017-Yili-Butcesine-Iliskin-SunumYapti (23.03.2017).

ETKB (2016-c), 2015-2019 Stratejik Planı, http://sp.enerji.gov.tr/ETKB_2015_2019_Stratejik_Plani.pdf (04.04.2017).

Ertürk, Emre (2014), “Significant progress in nuclear power plant projects of Turkey”, EnergyIQ, 2014-21/39: 2-3.

Fischer, Severin (2016), “Nord Stream 2: Trust in Europe”, http://energypost.eu/nord-stream-2-trust-europe/ (02.04.2017).

Dünya (2016-a), “Türkiye’nin enerji faturası bu yıl da gerileyecek”, http://www.dunya.com/sektorler/enerji/turkiye039nin-enerji-faturasi-bu-yil-dagerileyecek-haberi-306489 (01.03.2017).

Dünya (2016-b), “Proje bazında süper teşvik modeli geliyor”, http://www.dunya.com/ekonomi/proje-bazinda-super-tesvik-modeli-geliyorhaberi-324616 (01.03.2017).

Gasiorowski, Mark J. (1986), “Economic Interdependence and International Conflict: Some Cross-National Evidence”, International Studies Quarterly, 30 (1), 23-38.

Gazprom (2016-a), “Turkey”, http://www.gazpromexport.ru/en/partners/turkey/ (15.11.2016).

Gazprom (2016-b), “Blue Stream”, http://www.gazprom.com/about/production/projects/pipelines/active/bluestream/ (15.11.2016). Gazprom (2017), “Gas supplies to Europe”, http://www.gazpromexport.ru/en/statistics/ (12.02.2017).

İşeri, Emre ve Cem Özen (2012), “Türkiye’de Sürdürülebilir Enerji Politikaları Kapsamında Nükleerin Konumu”, İ.Ü. Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 47: 161-180.

Karagöl, Erdal Tanas, Seyithan Ahmet Ateş, Salihe Kaya ve Mehmet Kızılkaya (2016). Türkiye’nin Enerjide Merkez Ülke Olma Arayışı. (Istanbul: SETA Yayınları 60).

Keohane, Robert O. ve Joseph S. Nye (1998), “Power and Interdependence in the Information Age”, Foreign Affairs, 77 (55): 81-94.

Kroll, John A (1993), “The Complexity of Interdependence”, International Studies Quarterly, 37 (3): 321-348.

Kumbaroğlu Gürkan ve Sinan Ülgen (2011), Nükleer Enerjiye Geçişte Türkiye Modeli (İstanbul: EDAM Yayınları).

Morgenthau, Hans (1985), Politics Among Nations. The Struggle for Power and Peace (New York: McGraw Hill).

Movchan, Andrew (2015), “Just an Oil Company? The True Extent of Russia’s Dependency on Oil and Gas”, http://carnegieendowment.org/publications/?fa=61272 (15.03.2017).

NTV (2017), “Albayrak: Akkuyu Nükleer Santralini 2023’te Açmayı Planlıyoruz”, http://www.ntv.com.tr/ekonomi/albayrak-akkuyu-nukleersantralini-2023te-acmayi-planliyoruz,HJRjeS4nfUaD_TGXT45HLQ (26.03.2017).

Nye, Joseph S. ve David A. Welch (2011), Understanding Global Conflict and Cooperation: An Introduction to Theory and History (USA: Pearson).

Özertem, Hasan Selim (2017), “Turkey and Russia: A Fragile Friendship”, Turkish Policy Quarterly, 15 (4): 121-134.

Özdemir, Volkan (2017), Doğalgaz Piyasaları Türkiye Enerji Güvenliği Üzerine Tezler, (İstanbul: Kaynak Yayınları).

Pamir, Necdet (2015-a), “Katar, Türkiye’nin enerji sorununa çözüm mü?” DW.com, son güncelleme Aralık 10, 2015, http://www.dw.com/tr/katart%C3%BCrkiyenin-enerji-sorununa-%C3%A7%C3%B6z%C3%BCmm%C3%BC/a-18909704?maca=tr-Facebook-sharing (15.12.2016).

Pamir, Necdet (2015-b), Enerjinin İktidarı: Enerji Kaynaklarını Elinde Tutan, Dünyayı Elinde Tutar! (İstanbul: Hayy Kitap).

Pehlivanoğlu, Ferhat ve Erhan Tekçe (2013), “Türkiye Elektrik Enerjisi Piyasasında Herfindahl-Hirschman ve CRM Endeksleri ile Yoğunlaşma Analizi”, AİBÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 13 (2): 363-385.

Reuters (2015), “UPDATE 1-Russia halts Turkey nuclear work Ankara looks elsewhere”, http://www.reuters.com/article/mideast-crisis-turkey-russianuclear-idUSL8N13Y31G20151209 (10.11.2016).

Rus-Türk İşadamları Derneği (RTİB) (2016), “Rusya Türkiye'deki özel sektör ithalatçılarına uyguladığı yüzde 10.5'lik indirimi de tamamen ortadan kaldırdı”, http://www.rtib.org/news/tr/917 (15.03.2017).

Saygın, Hasan ve Ceyhan Çelik (2011), Jeoenerjik Bakış AB Bağlamında Jeoenerji Politikalarında Jeo-Enerji Alanları (İstanbul: İstanbul Aydın Üniversitesi Yayınları).

Sputniknews (2017), “Akkuyu Nükleer Güç Santrali Saha Parametreleri Raporu onaylandı”, https://tr.sputniknews.com/ekonomi/201702151027229948- akkuyu-ngs-saha-parametreleri/ (15.03.2017).

Tagliapietra, Simone ve Georg Zachmann (2015), “The Russian pipeline waltz”, http://bruegel.org/2015/06/the-russian-pipeline-waltz/ (12.03.2017).

Tanış, Tolga (2014), “UAEA’nın kayıp nükleer raporu”, http://www.hurriyet.com.tr/yazarlar/tolga-tanis/uaea-nin-kayip-nukleerraporu-27724024 (03.04.2017).

Tattersall, Nick ve Alexander Winning (2016), “As Turkey's coup strains ties with West, detente with Russia gathers pace”, http://www.reuters.com/article/us-turkey-security-russia-idUSKCN10H05A (17.11.2016).

Telli, Azime (2016-a), Akkuyu Akliman’a Karşı: Nükleer Anlaşmaların İçerik Kıyaslaması, EPPEN 17, http://www.eppen.org/haberdetay3.php?haberID=43#sthash.q9bl9oyM.dpuf (12.10.2016).

Telli, Azime (2016-b), “Türkiye’nin Nükleer Enerji Açılımının İçerik Analizi: Çeşitlendirme mi, Teslimiyet mi?” Bilge Strateji 8 (14): 47-75.

Telli, Azime (2016-c), “Akkuyu Nuclear Power Plant from the Perspective of Energy Security: A Solution or a Deadlock?”, Caucasus Journal International, 6 (2): 151- 166.

Türkiye Atom Enerjisi Kurumu (TAEK) (2017), Akkuyu Nükleer Santrali İ. Ünite İçin Akkuyu Nükleer A.Ş. Tarafından İnşaat Lisansı Başvurusu Yapıldı, http://www.taek.gov.tr/news-flash/1619-akkuyu-nukleer-santrali-1-unite-icinakkuyu-nukleer-a-s-tarafindan-insaat-lisansi-basvurusu-yapildi.html (17.03.2017).

Türkiye Kömür İşletmeleri Kurumu (TKİ) (2014), Kömür [Linyit] Sektör Raporu 2014. (Ankara: TKİ Yayınları).

Türkiye İstatistik Kurumu (TUIK) (2016), “Fasıllara Göre İthalat”, http://www.tuik.gov.tr/PreTablo.do?alt_id=1046 (18.11.2016).

Türkiye Mimarlar ve Mühendisler Odası Başkanlığı (TMMOB) (2015), Ocak 2015 İtibariyle Türkiye’nin Enerji Görünümü Raporu (Ankara: Bülten 2000).

Uluslararası Atom Enerji Ajansı (IAEA) (2016), “Permanent Shutdown Reactors in 2016” https://www.iaea.org/PRIS/WorldStatistics/OperationalReactorsByCountry.a spx (24.09.2016).

Uluslararası Enerji Ajansı (IEA) (2016), Key Electricity Trends 2016, https://www.iea.org/publications/freepublications/publication/KeyElectricity Trends.pdf (12.11.2016).

Walt, Stephan M. (1991), “The Reneissance of Security Studies”, International Studies Quarterly, 35 (2): 211-239.

Winrow, Gareth (2014), Realization of Turkey Energy Aspirations Pipe Dreams or Real Project, Turkish Policy Paper Number 4 (Washington: Brookings).

Yeşil Gazete (2017), “Akkuyu için TAEK ve EPDK’ya başvuru yapıldı”, https://yesilgazete.org/blog/2017/03/10/akkuyu-icin-taek-ve-epdkya-basvuruyapildi/ (15.03.2017).