OSMANLI SAVAŞ EKONOMİSİ VE BİR MUHALEFET PROGRAMI OLARAK TEMSİL-İ MESLEKÎ: İMPARATORLUĞUN SON YILLARINDA SERMAYEİKTİDAR İLİŞKİLERİ ÜZERİNE NOTLAR

Birinci Dünya Savaşı döneminde Osmanlı İmparatorluğu’nun iktisadi ve siyasi koşulları hakkındaki bu yazı, birbiriyle yakından bağlantılı iki temel meseleye odaklanmaktadır. Öncelikle İtibar-ı Milli bankasının kuruluş süreci ekseninde mali-askeri bir ilişkiler ağının 1916 yılı sonlarından itibaren Osmanlı savaş ekonomisinde hakim konuma yükselişi incelenmektedir. İkinci olarak, askeri-mali nüfuzun yükselişiyle birlikte imparatorluğun son yıllarında nasıl bir siyasal bağlamın ortaya çıktığı tartışılmaktadır. Bu soru, Cihan Harbi yıllarında formüle edilen ve milli mücadele sürecinin başlıca ideolojik tartışmalarında önemli bir referans noktası haline gelen Meslekî Temsil programına atıfla ele alınmaktadır. Meslekî Temsil, ideolojik boyutları ya da fikirsel kökenlerinden ziyade, savaşın son yıllarında gelişen iktidar-muhalefet ilişkileri bağlamında incelenmektedir. Yazıda vurgulanan temel argüman, Meslekî Temsil’in mevcut güçler dengesinde muhalif bir tutumu yansıttığıdır. Bu program savaş ekonomisini kontrol eden hakim koalisyona alternatif olarak siyasal rejimin korporatist bir temelde yeniden şekillenmesini önermektedir.

OTTOMAN WAR ECONOMY AND THE REPRESENTATION OF PROFESSIONS PROGRAM: NOTES ON THE STATE-CAPITAL RELATIONS IN THE FINAL YEARS OF THE OTTOMAN EMPIRE

This essay deals with the economic and political conditions of the Ottoman Empire in the First World War. It concentrates on two closely related issues. First, it examines how a financial-military network began to dominate the Ottoman war economy towards the end of 1916 by looking at the formation of the National Credit Bank. Second, it discusses the political context that emerged in the final years of the empire with the rise of military-financial hegemony. This question is addressed by reference to the Representation of Professions program, which was formulated in the Great War years and which became an important reference for the major ideological debates of the national struggle period. The Representation of Professions program is examined in the context of the power-opposition relations that developed in the last years of the war rather than its ideological aspects or intellectual origins. The main argument emphasized in this essay is that the Representation of Professions reflected an opposition attitude in the prevailing balance of power. As an alternative to the dominant coalition controlling the war economy, it proposed the transformation of the political regime based on corporatist principles.

___

  • Abdülehad Nuri (1926), Türkiye Seyr-i Sefain İdaresi Tarihçesi (İstanbul: Ahmed İhsan Matbaası).
  • Ağaoğlu, Samet (1973), Kuvayı Milliye Ruhu: ‘Birinci Türkiye Büyük Millet Meclisi’ (İstanbul: Baha Matbaası).
  • Ahmad, Feroz (2008a), “Vanguard of a Nascent Bourgeoisie: The Social and Economic Policy of the Young Turks 1908-1918”, From Empire to Republic. Essays on the Late Ottoman Empire and Modern Turkey, Volume: 1 (İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları): 23-61.
  • Ahmad, Feroz (2008b), “The Special Relationship: The Committee of Union and Progress and the Ottoman Jewish Political Elite, 1908-1918”, From Empire to Republic: Essays on the Late Ottoman Empire and Modern Turkey, Volume: 2 (İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları): 149-173.
  • Akın, Rıdvan (1992), “Birinci Türkiye Millet Meclisi’nin 1921 Teşkilat-ı Esasiye Kanunu Layihasını Müzakeresi”, Tarık Zafer Tunaya’ya Armağan (İstanbul: İstanbul Barosu): 343-359.
  • Akın, Yiğit (2018), When the War Came Home. The Ottoman’s Great War and the Devastation of an Empire (Standford: Standford University Press).
  • Arıkan, Zeki (1997), Tarihimiz ve Cumhuriyet: Muhittin Birgen (1885-1951) (İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları).
  • Arıkan, Zeki (2006), “Giriş”, Zeki Arıkan (Haz.), Muhittin Birgen, İttihat ve Terakki’de On Sene: İttihat ve Terakki Neydi? (İstanbul: Kitap Yayınevi).
  • Bayur, Yusuf Hikmet (1967), Türk İnkılâbı Tarihi, Cilt: 3 1914-1918 Genel Savaşı, Kısım 4: Savaşın Sonu (Ankara, Türk Tarih Kurumu Basımevi).
  • Bedirhanoğlu, Pınar, Özlem Çelik ve Hakan Mıhçı (2017), Finansallaşma Kıskacında Türkiye’de Devlet, Sermaye Birikimi ve Emek (İstanbul: Notabene).
  • Bukharin, Nikolai (1929), Imperialism and World Economy (London: Martin Lawrence).
  • Cerrahoğlu, A. (1973), Türkiye’de Sosyalizmin Tarihine Katkı (İstanbul: May Yayınları).
  • Demirel, Ahmet (2019), “Mütareke ve Milli Mücadele Dönemlerinde Siyasal Temsil ve Seçimler”, Toplumsal Tarih, No: 304: 32-38.
  • Eldem, Vedat (1994), Harp ve Mütareke Yıllarında Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomisi (Ankara: Türk Tarih Kurumu).
  • Ergin, Osman Nuri (1995), Mecelle-i Umur-ı Belediye, Cilt: 2 (İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür Daire Başkanlığı Yayınları).
  • Eroğlu, Nazmi (2008), İttihatçıların Ünlü Maliye Nazırı Cavid Bey (İstanbul: Ötüken Neşriyat).
  • Hilferding, Rudolph (1981), Finance Capital: A Study of the Latest Phase of Capitalist Development (London, Boston and Henley: Routledge & Kegan Paul).
  • Ilıkan, Selma ve Faruk Ilıkan (der.) (2005), Ankara İstiklal Mahkemesi: Ankara İstiklal Mahkemesi’nde Cereyan Eden Su-i Kasd ve Taklib-i Hükümet Davasına Ait Resmi Zabıtlar (İstanbul: Simurg Yayınları).
  • İlkin, Selim (1993), “Cavid Bey, Mehmet (1875-1926)”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi Cilt: 7 (İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları): 175-176.
  • Kocabaşoğlu, Uygur ve Metin Berge (2006), Bolşevik İhtilali ve Osmanlılar (İstanbul: İletişim Yayınları).
  • Lapavitsas, Costas (2013), Profiting Without Producing: How Finance Exploits Us All (London: Verso)
  • Lenin, V. I. (1999), Imperialism: The Highest Stage of Capitalism (Sydney: Resistance Books).
  • Luxemburg, Rosa (2003), The Accumulation of Capital (London: Routledge).
  • Odabaşı, İ. Arda (2011), Osmanlı’da Sosyalizm, Türkçülük ve İttihatçılık (İstanbul: Kaynak Yayınları).
  • Pamuk, Şevket. (1994), Osmanlı Ekonomisinde Bağımlılık ve Büyüme, 1820- 1913 (İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları).
  • Sertel, Savaş ve Şahin Yedek (2015), “İttihat ve Terakki’nin Küçük Efendisi: İaşe Nazırı Kara Kemal’in Hayatı ve Faaliyetleri”, Tarih Okulu Dergisi, 24: 377-403.
  • Şapolyo, Enver Behnan (1967), Mustafa Kemal ve Milli Mücadelenin İç Alemi (İstanbul: İnkılap ve Aka Kitabevleri).
  • Tekeli, İlhan ve Selim İlkin (2003), “(Kör) Ali İhsan (İloğlu) Bey ve Temsil-i Mesleki Programı”, Cumhuriyetin Harcı. Birinci Kitap: Köktenci Modernitenin Doğuşu (İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları): 355-436.
  • Tekeli, İlhan ve Selim İlkin (2004), “Osmanlı İmparatorluğu’nun Birinci Dünya Savaşı’ndaki Ekonomik Düzenlemeleri ve Kara Kemal Bey’in Yeri”, Cumhuriyetin Harcı. İkinci Kitap: Köktenci Modernitenin Ekonomik Politikasının Gelişimi (İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları): 1-44.
  • Toprak, Zafer (1980), “Türkiye’de Korporatizmin Doğuşu”, Toplum ve Bilim, 12: 41-49.
  • Toprak, Zafer (1982), Türkiye’de Milli İktisat (1908-1918) (Ankara: Yurt Yayınevi).
  • Toprak, Zafer (2003), İttihat – Terakki ve Cihan Harbi: Savaş Ekonomisi ve Türkiye’de Devletçilik (İstanbul: Homer Kitabevi).
  • Tunaya, Tarık Zafer (2011), Türkiye’de Siyasal Partiler. Cilt 3: İttihat ve Terakki, Bir Çağın, Bir Kuşağın, Bir Partinin Tarihi (İstanbul: İletişim Yayınları).
  • Tunçay, Mete (1991), Cihat ve Tehcir: 1915-1916 Yazıları (İstanbul: Afa Yayıncılık).
  • Tunçay, Mete (2009), Türkiye’de Sol Akımlar I, 1908-1925 (İstanbul: İletişim Yayınları).
  • Tutel, Eser (1997), Seyr-i Sefain: Öncesi ve Sonrası (İstanbul: İletişim Yayınları).
  • Ülker, Erol (2015), “Emperyalizm, İşgal ve İşçi Hareketi: Konstantinopol Tramvay ve Elektrik Şirketi”, Bekmen, Ahmet ve Barış Alp Özden (Der.) Emperyalizm: Teori ve Güncel Tartışmalar (İstanbul: Habitus): 313-341.
  • Ülker, Erol (2018), “Military, Finance and Economy in the Late Ottoman Empire: Directorate-General of Hedjaz and Military Railways and Ports, 1914- 1919”, Journal of Balkan and Near Eastern Studies, https://doi.org/ 10.1080/19448953.2018.1506300.
  • Ülker, Erol (2019), “Ottoman Empire and Imperialism”, Ness, Immanuel ve Zak Cope (Der.) The Palgrave Encyclopedia of Imperialism and AntiImperialism 2nd Edition (London: Palgrave Macmillan), https://doi.org/10.1007/978-3-319-91206-6_163-1.
  • Ülman, Burak (2015), “Klasik Emperyalizm Kuramları: 20. Yüzyıl Başında Dünyayı Anlamak İçin Bütüncül Bir Çerçeve”, Bekmen, Ahmet ve Barış Alp Özden (Der.), Emperyalizm: Teori ve Güncel Tartışmalar (İstanbul: Habitus): 19-47.
  • Vural, Mithat Kadri (2016), Savaş Yıllarında Milli Bir Burjuvazi Oluşturma Çabası Olarak ‘Harp Zenginleri’ ve Buna Yönelik Eleştiriler”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, XVI/32: 109-131.
  • [Yalman], Ahmet Emin (1930), Turkey in the World War (New Haven: Yale University Press).
  • Yalman, Galip, Thomas Marois ve Ali Rıza Güngen (2019), The Political Economy of Financial Transformation in Turkey (New York: Routledge).