İslamî Tebliğ Sürecinde Mahzûmoğulları –Kabilevî ve Bireysel Duruş Açısından Bir Değerlendirme–

Kusay b. Kilâb’ın Huzâa kabilesini Mekke şehrinin idaresinden uzaklaştırmasından sonra İslâmiyet’e kadar uzanan dönem içerisinde Kureyş kolları arasında farklı zamanlarda çeşitli nedenlerden dolayı gruplaşmalar meydana gelmiştir. Kusay b. Kilâb’ın vefatından sonra meydana gelen Ahlâf-Mutayyebûn ayrılığı Kureyş batınları arasında gruplaşmaların yaşanmasına sebebiyet veren olayların başında gelmektedir. Batınlar arasında yaşanan rekabetin ilk kıvılcımı bu idarî görevlerin paylaşımı meselesi olmuştur. O dönemden Hz. Peygamber’e ilk vahyin geldiği döneme kadar farklı zamanlarda yaşanan olaylar, Kureyş batınları arasındaki gruplaşmayı belirginleştirmiştir. Benî Mahzûm da bu gruplaşmalar sırasında kendi çıkarları doğrultusundaki yerini almıştır. Hz. Peygamber ile akrabalık bağı bulunan Benî Mahzûm, risâletten önce Ahlâf-Mutayyebûn çekişmeleri, Kâbe’nin tamiri gibi olaylarda öne çıkarken İslâmiyet’in ilk yıllarında ise Hz. Peygamber’e karşı oluşturulan muhalif hareketin liderliğini yürütenler arasında bulunmaktadır. Kaynaklarda genellikle Emevîlerin, Hz. Peygamber’e karşı muhalefetleri aktarılmasına rağmen Bedir’e kadar asıl muhalif tutumun Benî Mahzûm tarafından sergilendiği açıkça anlaşılmaktadır. İlk Müslümanlar arasında bulunan önemli şahsiyetlerin bir kısmı da bu batına mensuptur. Kureyş kolları arasında da dikkat çeken Benî Mahzûm, sahip olduğu ekonomik ve siyasi güç dolayısıyla bi’setin ilk yıllarında meydana gelen hâdiselerde öne çıkmaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Siyer, Kureyş, Benî Mahzûm, Mekke, Kabile

In The Process Of Islamic Manifest Mahzûmoğulları –An Evaluation In Terms Of Tribal And Individual Attitude–

After Quṣayy b. Qilāb removed the Khuzāʿa tribe from the administration of the city of Mecca, groupings occurred among the Quraysh clans at different times due to various reasons, in the period leading up to Islam. The separation of aḥlāf- muṭayyabūn, which took place after the death of Quṣayy b. Qilāb, is one of the leading events that led to groupings among the Quraysh clans. The first spark of the rivalry between the clans was the issue of sharing these administrative duties. The problems that took place at different times from that period to the period of first revelation to the Prophet made the grouping among the Quraysh clans clear. Banū Makhzūm also took its place in line with its own interests during these groupings. While Banî Mahzûm, which was related to the Prophet, stood out in events such as aḥlāf- muṭayyabūn strife and the repair of the Kaaba before the prophethood, in the first years of Islam, it was among those which led the opposition movement formed against the Prophet. Although the sources generally report the opposition of the Umayyads to the Prophet, it is clearly understood that the main oppositional attitude was exhibited by Banū Makhzūm until Badr. Some of the important people among the first Muslims belong to this clan. Banū Makhzūm, which also draws attention among the clans of Quraysh, stands out in the incidents that took place in the first years of prophethood due to its economic and political power.

Keywords:

Sirah , Quraysh, Beni Mahzum, Mecca, Tribe,

PDF

___

Apak, Âdem. Siyer-i Nebî. İstanbul: Ensar, 4. Baskı, 2020.
Belâzûrî, Ahmed b. Yahyâ. Ensâbü’l-eşrâf. thk. Süheyl Zekkâr-Riyâd Ziriklî. 13 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1416/1996.
Berki, Ali Himmet-Keskioğlu, Osman. Hatemü’l-Enbiyâ Hazreti Muhammed ve Hayatı. Ankara: DİB Yayınları, 21. Basım, 2001.
el-Cümeylî, Hudayr Abbâs. Kureyş. çev. Asım Sarıkaya. İstanbul: Endülüs, 2018.
Çelikkol, Yaşar. İslam Öncesi Mekke. Ankara: Ankara Okulu, 2022.
Dûrî, Abdulazîz. İlk Dönem İslam Tarihi -Bir Önsöz-. çev. Hayrettin Yücesoy. İstanbul: Endülüs, 2016.
Ebû Hilâl el-Askerî, el-Hasen b. Abdillâh. el-Evâil. thk. Muhammed es-Seyyid el-Vekîl. Tanta: Dâru’l-Beşîr, 1407/1987.
Ertürk, Mustafa. "Şemmâs b. Osman", TDV İslâm Ansiklopedisi. 38/507. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
Ezrakî, Ebu’l-Velîd Muhammed b. Abdillah. Ahbâru Mekke ve mâ câe fîhâ mine’l-âsâr. thk. Rüşdî es-Sâlih Melhas. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Endelüs, 1983.
Gür, Rıdvan. "Mahzumoğullarının Mekke İçerisindeki Konumu". Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 34 (Haziran 2015), 95-107. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/794212
Halefullah, Muhammed Ahmed. Kur’an’da Anlatım Sanatı el-Fennu’l-Kasasî. çev. Şaban Karataş. Ankara: Ankara Okulu, 2. Basım, 2012.
Hamîdullah, Muhammed. "Hilfü’l-Fudûl". TDV İslâm Ansiklopedisi. 18/31-32. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Ali. el-Esmâü’l-mübheme fi’l-enbâi’l-muhkeme. nşr. İzzeddin Ali es-Seyyid. 8 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Hâncî, 1412/1992.
Heykel, Muhammed Hüseyin. Hz. Muhammed’in Hayatı. çev. Vahdettin İnce. İstanbul: Kitabevi, 2015.
İbn Abdilber, Ebû Ömer Yusuf b. Abdillah. el-İstî’âb fî ma’rieti’l-ashâb. thk. Ali Muhammed el-Becâvî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Cîl, 1412/1992.
İbn Habîb, Muhammed b. Habîb el-Bağdâdî. el-Münemmak fî ahbâri Kureyş, thk. Hûrşîd Ahmed Fârûk. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1405/1985.
İbn Hacer, Ebu’l-Fazl Ahmed b. Ali. el-İsâbe fî temyîzi’s-sahâbe. thk. Âdil Ahmed Abdülmevcûd-Ali Muhammed Mu’avviz. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1415/1995.
İbn Hişâm, Ebû Muhammed Abdülmelik b. Hişâm. es-Sîretü’n-nebeviyye. thk. Mustafâ es-Sekkâ vdğ. 2 Cilt. Kahire: Mektebetü Mustafâ el-Bâbî el-Halebî, 1374/1955.
İbn İshâk, Ebû Abdillâh Muhammed b. İshâk. Kitâbü’s-Siyer ve’l-meğâzî, thk. Süheyl Zekkâr. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1398/1978.
İbn Kesîr, Ebu’l-Fidâ İsmâ’îl b. Ömer. el-Bidâye ve’n-nihâye. thk. Abdullah b. Abdilmuhsin et-Türkî. 21 Cilt. Kahire: Dâru Hicr, 1417-1419/1997-1999.
İbn Manzûr, Ebu’l-Fazl Muhammed b. Mükerrem. Muhtasaru Târîhi Dımaşk. thk. Rûhiyye en-Nehhâs vdğ. 31 Cilt. Dımaşk: Dâru’l-Fikr, 1404/1984.
İbn Sa’d, Ebû Abdillah Muhammed b. Sa’d. et-Tabakâtü’l-kebîr. thk. Ali Muhammed Ömer. 11Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Hancî, 1421/2001.
İbnü’l-Cevzî, Ebu’l-Ferec Abdurrahmân b. Ali. Telkîhu fühûmi ehli’l-eser fî ‘uyûni’t-târîh ve’s-siyer. Beyrut: Dâru’l-Erkam, 1417/1997.
İbnü’l-Esîr, İzzüddîn Ali b. Muhammed el-Cezerî. el-Kâmil fi’t-târîh. thk. Ebu’l-Fidâ Abdullah el-Kâdî-Muhammed Yûsuf ed-Dekkâk. 11 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1407-1423/1987-2003.
İbnü’l-Esîr, İzzüddîn Ali b. Muhammed. Üsdü’l-ğâbe fî maʻrifeti’s-sahâbe. thk. Ali Muhammed Mu’avvaz-Âdil Ahmed Abdülmevcûd. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1414/1994.
Kapar, Mehmet Ali. "Mahzûm (Benî Mahzûm)". TDV İslâm Ansiklopedisi. 27/402-403. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
Kehhâle, Ömer Rızâ. Muʻcemü kabâili’l-ʻArab el-kadîme ve’l-hadîse. 5 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1402/1982.
Kister, Meir Jacob. İlk Dönem İslam Tarihi Üzerine -Makaleler-. der. Ali Aksu. Ankara: Ankara Okulu, 2014.
Köksal, Mustafa Asım. "Dârülerkam", TDV İslâm Ansiklopedisi. 8/520-521. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
Kur’ân Yolu. 10 Ocak 2022. https://kuran.diyanet.gov.tr
Lammens, Henri. “Mahzûm”. Milli Eğitim Bakanlığı İslam Ansiklopedisi. 7/195-197. Eskişehir: MEB Yayınları, 2001.
Mesʻûdî, Ebü’l-Hasen Ali b. el-Huseyn. Mürûcü’z-zeheb ve meʻâdinü’l-cevher. thk. Yusuf Es’ad Dâğır. 4 Cilt. Kum: Dâru’l-Hicre, 1404/1984.
Safedî, Salâhuddîn Halîl b. İzziddîn. el-Vâfî bi’l-vefeyât. thk. Ahmed el-Arnaût, Türkî Mustafâ. 29 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1420/2000.
Sarıçam, İbrahim. İslâm Öncesinden Abbâsîlere Kadar Emevî-Hâşimî İlişkileri. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 5. Baskı, 2021.
Sıbt İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Muzaffer Yûsuf b. Kızoğlu. Mir’âtü’z-zamân fî târîhi’l-a’yân. thk. Muhammed Berekât vdğ. 23 Cilt. Dımaşk: Dâru’r-Risâleti’l-Âlemiyye, 1434/2013.
Şimşek, Mehmet. “Cahiliye Zihniyetinin Bir Tezahürü: Ebû Cehil”. II. Genç Ulusal Akademisyenler Sempozyumu Cahiliye Dönemi. ed. Feyza Betül Köse. 610-619. Kahramanmaraş: KSÜ SAMER Yayınları, 2020.
Taberî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Cerîr. Târîhu’t-Taberî. thk. Muhammed Ebü’l-Fadl İbrâhîm. 11 Cilt. Kahire: Dâru’l-Me’ârif, ts.
Ya’kûbî, Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Ebî Ya’kûb. Târîhu’l-Ya’kûbî. thk. Abdülemîr Mühennâ. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-A’lemî, 1431/2010.
Zehebî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed. Târîhu’l-İslâm ve vefeyâtü’l-meşâhîr ve’l-a’lâm. thk. Ömer Abdüsselâm Tedmürî. 53 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Arabî, 1406-1420/1986-2000.
ez-Zübeyrî, Mus’ab b. Abdillah. Nesebü Ḳureyş. nşr. E. Lévi-Provençal. Kahire: Daru’l Marife, 1370/1951.
Watt, William Montogomery. Hz. Muhammed Mekke’de. çev. Süleyman Kalkan. İstanbul: Kuramer, 2. Baskı, 2020.