İslam Kültüründe Tenkit ve Tenkit Adabı

İnsanları birbirinden ayıran temel özelliklerden birisi düşünme, anlama ve yorumlama yetilerindeki öznelliktir. Her insanda nev-i şahsına münhasır bir şekilde var olan bu istidat ve kabiliyetleri tetikleyen önemli unsurlardan birisi de fıtratlarında mevcut olan araştırma, inceleme ve değerlendirme melekesidir. Bunun bilim dilindeki adı tenkittir. Tenkit bir yönüyle insanlar arasında bir oto kontrol işlevi gördüğü gibi diğer taraftan bilimin ve düşüncenin de en müessir saikıdır. Hem bireylerinin hem de toplumların terakkisinde önemli rol oynayan bu zihnî faaliyetten beklenen neticenin hâsıl olması, onun usulüne ve adabına göre icra edilmesine bağlıdır. Aksi takdirde fayda yerine zarar vermesi kaçınılmazdır. Bu çalışmada İslam kültürü bağlamında tenkidin anlamı, önemi ve muhtevası üzerinde kısaca durulmuş, buna bağlı olarak da ilmî ve ahlâkî bir tenkit faaliyetinde bulunması gereken bir kısım ilkeler tespit edilerek değerlendirilmiştir.

Criticism (Tanqid) and Manners of Criticism in Islamic Culture

One of the main characteristics that distinguish people from each other is the subjectivity in their thinking, understanding and interpretation abilities. One of the important factors that trigger these uniquely present aptitudes and abilities in every human being is the research, examination and evaluation faculty present in their genetic codes, which is called criticism in the language of science. In this respect, criticism is the most influential motive of science, thought and development. The expected benefit from the criticism, which plays an important role in the progress of both individuals and societies, depends on its execution according to its method and manners. Otherwise, it is inevitable that it will harm instead of benefit. In this study, the meaning, importance and content of criticism in the context of Islamic culture were emphasized, and accordingly, some principles related to the manners of criticism were determined and how a scientific and moral criticism should be in terms of quality and quantity.

Keywords:

Science, Islam, Culture, Criticism Ethic,

PDF

___

Aba, Veli. “Duygusal Yakınlık Bağlamında Nesnel Cerh Uygulama Örnekleri (Baba-Oğul/Hoca-Talebe Özelinde)”. Dinbilimleri Akademik Araştırmalar Dergisi 16/2 (Haziran 2016), 125-156.
Abay, Ahmet. “Kur’an’a göre Ötekine Tahammülün Sınırları”. İslam Düşüncesinde Eleştiri Kültürü Ve Tahammül Ahlâkı, Muş Alparslan Üniversitesi Milletlerarası İlmî Toplantı 2/421-438. Muş: y.y., 2019.
Aid, Ahmed vd. el-Mu’cemu’l-Arabiyetu’l-esasiye. b.y.: ed-Durûs, ts.
Akbaş, Mehmet. “Sahabenin Eleştiri Anlayışı”. İslam Düşüncesinde Eleştiri Kültürü Ve Tahammül Ahlâkı, Muş Alparslan Üniversitesi Milletlerarası İlmî Toplantı. 3/61-72. Muş: y.y., 2019.
Arslan, Ali. “Tarih ve Hadis İlimlerindeki Tenkit Usulleri”. Bülent Ecevit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1/2 (Aralık 2014), 53-78.
Bıyıkoğlu, Yakup. “Kur’an’da Eleştiri ve Tahammül Örnekleri”. İslam Düşüncesinde Eleştiri Kültürü Ve Tahammül Ahlâkı, Muş Alparslan Üniversitesi Milletlerarası İlmî Toplantı. 1/137-159. Muş: y.y., 2019.
Budak, Ali. “İslam Araştırmalarında Tenkit Adabı”. Hadis Tetkikleri Dergisi. 11/2 (2003), 93-107.
Cevizci, Ahmet. Felsefe Sözlüğü. Ankara: Ekin Yayınları, 1996.
Ebu Davud. Sünen. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
Er, Rahmi. “Tenkit”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 40/458. İstanbul: TDV Yayınları, 2011.
Erul, Bünyamin. Sahabenin Sünnet Anlayışı. Ankara: TDV Yayınları, 2014.
İbn Esir, Mecdüddin el-Mübarek b. Esirüddin. en-Nihaye fi garibi’l hadis ve’l-eser. Beyrut: el-Mektebetü’l-İlmîye, ts.
İbn Manzur, Ebu'l-Fadl Muhammed. Lisanu’l Arab. Beyrut: Daru Sadır, 1990.
Karacabey, Salih. Hadis Tenkidi. Bursa: Emin Yayınları, 2016.
Karakuş, Abdulkadir. “Hz. Peygamberin Risalet Görevini İfa Ederken Oluşturduğu Tenkit Kültürü Ve Bunun Kur’anî Temelleri”. İslam Düşüncesinde Eleştiri Kültürü Ve Tahammül Ahlâkı, Muş Alparslan Üniversitesi Milletlerarası İlmî Toplantı, 2/439-456. Muş: y.y., 2019.
Öz, Ahmet. “Kur’an’da Yapıcı Eleştiri”. İslam Düşüncesinde Eleştiri Kültürü Ve Tahammül Ahlâkı, Muş Alparslan Üniversitesi Milletlerarası İlmî Toplantı. 3/257-269. Muş: y.y., 2019.
Özdemir, Mehmet. İslami İlimlerde Metodoloji ( Usûl ) Meselesi. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2005.
Polat, Selahattin. Metin Tenkidi. İstanbul: İFAV Yayınları, 2015.
Saltekin, Abdulbasit. “Mezhep İçi Eleştiri Ve Tenkit Faaliyeti”. İslam Düşüncesinde Eleştiri Kültürü Ve Tahammül Ahlâkı, Muş Alparslan Üniversitesi Milletlerarası İlmî Toplantı. 1/121-136. Muş: y.y., 2019.
Sinanoğlu, Mustafa. “Reddiye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 34/516-521. İstanbul: TDV Yayınları, 2011.
Şeker, Necmeddin. “Sözlü İletişimde Nebevî Metot: Hz. Peygamberin Konuşma Üslubu Ve Adabı”. Toplum Bilimleri Dergisi (Temmuz - Aralık 2011), 111-128.