Derleme Sözlüğü’nde Görülen /Ğ/ Eksenli Ses Olayları / /Ğ/ Axis Sound Events Shown in the Derleme Sözlüğü
Anadolu ağızlarının sınıflandırılması üzerine yapılan
çalışmalarda, ana ağız bölgeleri arasındaki farklılıkların belirlenmesinde
kullanılan unsurlardan bir tanesi de ses olaylarıdır. Ses olayları bazı ağız
gruplarını birleştirirken bazılarını da birbirinden ayırmaktadır. /ğ/ ünsüzü de
Anadolu ağızlarında çeşitli ses olaylarına sebep olmuştur. Bundan dolayı da ana
ağız gruplarını belirleyici unsurlardan bir tanesi olarak kullanılmıştır.
Türkçenin tarihî dönemlerinde yer
almayan /ğ/ ünsüzü, Batı Türkçesinde ortaya çıkmıştır. Yazı dilinde istikrarlı
bir şekilde gösterilen /ğ/ ünsüzünün Anadolu ağızlarındaki durumu ise
değişiklik göstermektedir.
Bu çalışmada, Derleme Sözlüğü’nde görülen /ğ/ eksenli
ses olayları ele alınmıştır. Değişikleri gösterebilmek adına sonu /ğ/ ünsüzü
ile biten tek heceli sözcükler, hece başında /ğ/ ünsüzü bulunduran sözcükler ve
hece sonunda /ğ/ ünsüzü bulunduran sözcükler belirlenmiştir. Değişikliklerin
tespit edilmesinde bu sözcükler kullanılmıştır. Ses olaylarının Anadolu
ağızlarındaki durumunu bir bütün olarak görebilmek adına belirlenen üç ana
başlık için birer Türkiye haritası hazırlanmış ve değişiklikler bu haritalar
üzerinde gösterilmiştir.
/Ğ/ Axis Sound Events Shown in the Derleme Sözlüğü
In the studies on the
classification of Anatolian dialects, one of the elements used in determining the
differences between the main mouth regions is sound events. While sound events
combine some accent groups, they split some others. The /ğ/ consonant has caused
various sound events in Anatolian dialects. Therefore, it has been used as one
of the determining elements the main mouth groups. The /ğ/
consonant which did not exist during the historical periods of Turkish emerged
in Western Turkish. The condition of /ğ/ consonant that is shown regular in written
language shows variety in Anatolian accents. This study deals with
the /ğ/ consonant based sound events seen in Derleme Sözlüğü. To show the changes in
the single-syllabic words ending with / ğ /
consonant, polysyllabic words that have /ğ/ consonant at the beginning of the syllable
and polysyllabic words that have /ğ/ consonant at the end of the syllable have
been identified. These words have been used to determine the changes. Three
Turkey maps have been prepared for the three main titles determined to see the
state of the sound events in Anatolian dialects as a whole, and the changes are
shown on these maps.
___
- BANGUOĞLU, T. (2015), Türkçenin Grameri, 10. Baskı, TDK Yayınları, Ankara.
- ÇOŞKUN, V. (2000), Türkiye ve Özbek Türkçelerinde “ğ”, Türk Dünyası” Dil ve Edebiyat Dergisi, 9, 251-260.
- ERGİN, M. (2008), Türk Dil Bilgisi, Bayrak Basım / Yayım / Dağıtım, İstanbul.
- KARAAĞAÇ, G. (2013), Türkçenin Dil Bilgisi, 2. Baskı, Akçağ Yayınları, Ankara.
- KARAHAN, L. (2011), Anadolu Ağızlarının Sınıflandırılması, TDK Yayınları, Ankara.
- KORKMAZ, Z. (1994), Nevşehir ve Yöresi Ağızları, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu TDK Yayınları, Ankara.
- Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü, 2. Baskı (1993), TDK Yayınları, Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara.