TANINIRLIK VE SAYDAMLIK DERECESİ BAKIMINDAN DEYİMLERİN ANLAŞILABİLİRLİĞİ

Tarama modelindeki betimsel nitelikli bu araştırmada deyimlerin tanınırlık ve saydamlık derecesi açısından ne düzeyde anlaşıldığı araştırılmıştır. Katılımcılar, Antalya’da sosyo-ekonomik açıdan üç farklı okulda 6., 7. ve 8. sınıflarda öğrenimlerini sürdüren 229 öğrenciden oluşmuştur. Veriler araştırmacıların geliştirdiği deyimleri anlama düzeyi testi ile toplanmıştır. Bu testte tanınırlık ve saydamlık açısından üç farklı derecede 36 deyim yer almıştır. Katılımcılardan bir bağlam içinde verilen deyimlerin anlamlarını yazmaları istenmiştir. Veriler bu yanıtların içerik çözümlemesi yoluyla elde edilmiştir. Yapılan istatistiksel çözümlemeler sonucunda katılımcıların tanınırlık açısından yüksek dereceli deyimleri ve saydamlık açısından orta dereceli deyimleri daha iyi anladığı bulgulanmıştır. Tanınırlık düzeyi yüksek ve düşük olan deyimler ile saydamlık derecesi yüksek ve düşük olan deyimlerin anlaşılmasında pozitif ve anlamlı bir ilişki olduğu bulgulanmıştır. Katılımcıların deyimleri anlama düzeyleri sınıflarına ve öğrenim gördükleri okulların sosyo-ekonomik derecelerine göre anlamlı farklılık göstermiştir. Deyimlerin öğretimi sürecinde araştırmadan elde edilen bu bulguların dikkate alınması önerilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Deyim, tanınırlık, saydamlık, sözcük öğrenimi.

INTELLIGIBILITY OF IDIOMS IN TERMS OF RECOGNIZABILITY AND TRANSPARENCY

This descriptive survey model investigates the intelligibility of idioms in terms of familiarity and transparency. The research participants are 229 middle school students (grades 6, 7, and 8) from three schools and different socio-economic backgrounds in Antalya. The data was gathered through an idiom comprehension test implemented by the researchers. This test is composed of 36 idioms that differ on three levels in terms of familiarity and transparency. Participants were asked to write the meanings of idioms presented within a context. Upon a statistical analysis, it was discovered that the participants understood better those idioms ranking high in terms of familiarity and medium in terms of transparency. It was also discovered that there is a positive significant correlation between the intelligibility of idioms ranking high or low in terms of familiarity, and the intelligibility of idioms ranking high or low in terms of transparency. The participants’ intelligibility levels also varied due to the differences in their grade levels and in the socio-economic rankings of the schools they attend. The results of this research should be taken into account in processes of idiom instruction.

Keywords:

Idioms, recognizability, transparency, vocabulary learning.,

PDF

___

Abkarian, G., Jones, A. ve West, G. (1992). “Young Children’s Idiom Comprehension: Trying to Get The Picture.” Journal of Speech & Hearing Research, 35: 580-587.

Akkök, E.A. (2007). “Deyimlerin Anlambilimsel ve Bilişsel Özelliklerine Göre Tahmin Edilebilirliği: Yabancı Dilde Bir Uygulama.” Dil Dergisi, 138, 18-33. Akkök, E.A. (2009). “Yabancı Dilde Deyimlerin Öğretimi.” Dil Dergisi, 143: 59-77. Aksan, D. (2000). Her yönüyle dil: ana çizgileriyle dilbilim. Ankara: TDK Yayınları. Aksoy, Ö.A. (1995). Atasözleri ve deyimler sözlüğü. İstanbul: İnkilâp Kitabevi.

Aljabri, S.S. (2013). “EFL Students’ Judgments of English Idiom Familiarity and Transparency.” Journal of Language Teaching and Research, 4(4): 6626

Aygün, M. (2003). “Türkçe ve Almanca’da “Göz’le İlgili Deyimler”İn İncelenmesi.” Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 13(1): 71-88.

Bağcı, H. (2010). “İlköğretim 5. Sınıf Öğrencilerinin Atasözleri ve Deyimleri Algılama Düzeyi.” Türklük Bilimi Araştırmaları, XXVII: 91- 110.

Boyce, J. (2009). Idioms: Further Examination Of Familarity, Transparency, And Comprehension. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, William Paterson University of New Jersey, Wayne, NJ.

Bölükbaş, F. (2010). “İlköğretim Öğrencilerinin Türkçe Dersine Yönelik Tutumlarının Başarı-Cinsiyet-Ailenin Eğitim Düzeyi Bağlamında Değerlendirilmesi.” Turkish Studies: International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 5(3): 905-918.

Cacciarci, C. ve Glucksberg, S. (1991). “Understanding Idiomatic Expressions: The Contribution of Word Meanings.” Understanding Word and Sentence: Advances in Psychology Series.(Der.) G.B. Simpson. Amserdam: NorthHolland. 217–240

Cacciarci, C., Glucksberg, S. ve Rumiata, R.I. (1992). “The Role of Word Meanings, Transparency, and Familarity In The Mental Images of Idioms”, International Conference on Idioms, 2-4 September, Tilburg, Netherlands.

Cruse, D. (1986). Lexical semantics. Cambridege: Cambridge University Press.

Çalışkan, N. (2013). “Kavramsal Anahtar Modeli İle Metafor ve Deyim Öğretimi.” Bilig, 64: 95-122.

Çocuk, H.E. (2012). “Öğretmen Adaylarının Deyimleri Anlamsal Açıdan Tahmin Edebilirlikleri: Mersin Üniversitesi Örneği.” Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 8(2):46 -55.

Çotuksöken, Y. (1998). Deyimlerimiz. İstanbul: Varlık Yayınları.

Demir, T. ve Melanlıoğlu, D. (2011). “Türkçe Öğretiminde Deyimlerin Çağrışımla Kazandırılması.” Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 31(3): 631-6

Elçin, Ş. (1981). Halk edebiyatına giriş. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.

Finkbeiner, R. (2012). “Evaluative Meaning: German Idiomatic Patterns, Context, And The Category Of Cause.” Pragmatics & Cognition, 20(1): 107–134.

Gelbal, S. (2008). “Sekizinci Sınıf Öğrencilerinin Sosyoekonomik Özelliklerinin Türkçe Başarısı Üzerinde Etkisi.” Eğitim ve Bilim, 33(150): 1-13.

Gibbs R. W. (1994). The poetics of mind: figurative thought, language and understanding. UK: Cambridge University Press.

Gibbs, R. W. (1987). “Linguistic Factors In Children’s Understanding of Idioms.” Journal of Child Language, 14: 569–586.

Gibbs, R. W. (1991). “Semantic Analyzability in Children's Understanding of Idioms.” Journal of Speech and Hearing Research, 34: 613-620.

Gülcan, F. (2010). Deyim Öğretiminde Gösteri Tekniğinin Etkililiği. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya.

Hengirmen, M. (1999). Dilbilgisi ve Dilbilim Terimleri Sözlüğü. Ankara: Engin Yayınevi.

İşeri, K. (2010). “Türk Üniversite Öğrencilerinin Deyimleri Tahmin Etme Durumları.” Türklük Bilimi Araştırmaları, 27: 385-405.

Kara, A., Kayabaşı, B. ve Alkayış, M.F. (2006). “İlköğretimde Kullanılan Deyimlere İlişkin Bir Araştırma.” Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 20: 1Karadüz, A. ve Yıldırım, İ. (2011). “Kelime Hazinesinin Geliştirilmesinde Öğretmenlerin Görüş ve Uygulamaları.” Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 10(2): 961-984.

Keysar, B. ve Bly, B. (1995). “Intuitions of the Transparency of Idioms: Can One Keep A Secret By Spilling The Beans.” Journal of Memory and Language, 3: 89-109.

Kövecses, Z. ve Szabo, P. (1996). “Idioms: A Cognitive View.” Applied Linguistics, 17: 326–355.

Lakoff, G. (1987). Women, fire, and dangerous things. Chicago: Chicago University Press.

Lakoff, G. ve Johnson, M. (1980). Metaphors we live by. Chicago: University of Chicago Press.

Levorato, M. C. ve Cacciari, C. (1992). “Children's Comprehension and Production Of Idioms: The Role of Context and Familiarity.” Journal of Child Language, 19: 415-433.

Levorato, M. C. ve Cacciari, C. (1995). “The Effects Of Different Tasks On The Comprehension And Production Of Idioms In Children.” Journal of Experimental Child Psychology, 60: 261-283.

Levorato, M. C. ve Cacciari, C. (1999). “Idiom Comprehension In Children: Are The Effects of Semantic Analysability and Context Separable?” European Journal of Cognitive Psychology, 11: 51–66.

Mert Lüle, E. (2009). “Anaili Eğitimi Ve Öğretimi Sürecinde Sözvarlığı Belirleme Çalışmalarının Önemi ve “Deyim” Kazandırmaya Yönelik Etkinlik Önerileri.” Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2 (2): 83Mert Lüle, E. (2013). “İlköğretim Türkçe Programı İle Türkçe Çalışma Kitaplarındaki Kazanım ve Etkinliklerin Sözcük Öğretimi Açısından Değerlendirilmesi.” Dil ve Edebiyat Eğitimi Dergisi, 2(5): 13-31.

Nippold, M. A. ve Rudzinski, M. (1993). “Familiarity and Transparency In Idiom Explanation: A Developmental Study Of Children And Adolescents.” Journal of Speech and Hearing Research, 36: 728-737.

Nippold, M. A. ve Duthie, J.K. (2003). “Mental Imagery and Idiom Comprehension: A Comparison Of School-Age Children and Adults.” Journal of Speech, Language and Hearing Research, 46: 788-799.

Nippold, M. A. ve Taylor, C. L. (1995). “Idiom Understanding In Youth: Further Examination Of Familiarity And Transparency.” Journal of Speech and Hearing Research, 38: 426–433.

Nippold, M. A. ve Taylor, C. L. (2002). “Judgments of Idiom Familiarity and Transparency: A Comparison of Children and Adolescents.” Journal of Speech, Language, and Hearing Research, 45: 384–391.

Nippold, M. A., Moran, C. ve Schwarz, I. E. (2001).”Idiom Understanding In PreAdolescents: Synergy In Action.” American Journal of Speech-Language Pathology, 10: 169–179.

Nippold, M. A., Taylor, C. L. ve Baker, J. M. (1996). “Idiom Understanding In Australian Youth: A Cross-Cultural Comparison.” Journal of Speech and Hearing Research, 39: 442–447

Nippold, M.A. (2007). Later language development: school-age children, adolescents, and young adults. (3rd ed.). Austin: TX: Pro-ed.

Owens, R.E. (2005). Language development: an introduction (6th ed.). New York: NY: Pearson.

Özbay, M. ve Akdağ, E. (2013). “Deyimlerin Öğretiminde Aktif Öğrenmenin Etkisi.” Ana Dili Eğitimi Dergisi, 1 (2): 46-54.

Özdemir, E. (1997). Açıklamalı-örnekli deyimler sözlüğü. İstanbul: Remzi Kitabevi.

Palmer, F.R. (2001). Semantik: Yeni Bir Anlambilim Projesi. Çev., Ramazan Ertürk. Ankara: Kitabiyat.

Par, A.H. (1993). Türkçe deyimler sözlüğü. İstanbul: Serhat Dağıtım Yayınları.

Püsküllüoğlu, A. (1995). Türkçe deyimler sözlüğü. Ankara: Arkadaş Yayınları.

Qualls, C.D. ve Harris, J.L. (1999). “Effects Of Familiarity On Idiom Comprehension: African American and European American Fifth Graders.” Language, Speech, and Hearing Services in Schools, 30: 1411

Şahin, A. (2011). “İlköğretim ve Ortaöğretim Öğrencilerinin Türkçe Başarı Durumlarının Çeşitli Değişkenler Açısından İncelenmesi.” Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 15 (1): 311-326.

Uzun, L. (1991). “Deyimleşme ve Türkçede Deyimleşme Dereceleri.” Dilbilim Araştırmaları. (Der.) G. Durmusoglu, K. İmer, A. Kocaman, S. Özsoy. Ankara: Hitit Yayınevi.

Ülper, H. ve Karagül, S. (2012). “Sözcük Öğretimi Yaklaşımları Açısından Türkçe Ders Kitaplarının Değerlendirilmesi.” Türkçenin Eğitimi-Öğretimi Üzerine Çalışmalar. (Der.) E. Yılmaz, M. Gedizli, E. Özcan ve Y. Koçmar. Ankara: Pegem Akademi Yayınları. 262-272.

Varışoğlu, B., Şeref, İ., Gedik, M. ve Yılmaz, İ. (2014). “Deyim ve Atasözlerinin Öğretilmesinde Görsel Bir Araç Olarak Karikatürlerin Başarıya Etkisi.” Karadeniz Araştırmaları, 41: 226-242

Wasow, T., Sag, I. ve Nunberg, G. (1983). “Idioms: An Interim Report”, Proceedings of the XIIIth International Congress of Linguistics, 29 August-4 September, Tokyo.

Yavuz, N. (2010). “Yabancı Dilde Deyimlerin Öğretimi İçin Bir Araç Geliştirme Denemesi.” Dil Dergisi, 147: 7-21.