Hegemonik İdeoloji, Birey ve Psiko-Politik Etkileşimler: Persepolis Filmi Örnekliği

Louis Althusser ideolojiyi siyasal ve toplumsal rolleri bulunan bir tasarım olarak değerlendirmiş; temel fonksiyonunu ise, toplumsal yapının ve üretim ilişkilerinin devam ettirilmesi olarak görmüştür. Birey; farkında olmadan ya da milliyet, tarihsel öğrenim, sosyo-politik ortam ve sonrasında oluşan psikolojik yaklaşımlar gibi nedenlerle doğruluğuna inanarak, ideolojik etkiye maruz kalmaktadır. Bu yönlendirme sürecinde birey, yine Althusser’in ifadesiyle, devletin ideolojik aygıtları olan eğitim, din, siyaset, kültür, aile, haberleşme ve sanat gibi unsurlardan etkilenir ya da mevcut bakış açısını güçlendirmek için onlardan faydalanır.Bu bağlamda elinizdeki makale; Althusser’in ideoloji kavramını, devletin ideolojik aygıtları çerçevesinde açıklamayı ve çağrılma aracılığıyla özneleştirilmiş bireyin ideolojiyle çevrelenmiş hayatında, söz hakkı olup olmadığını tartışmayı amaçlamaktadır. Diğer bir ifadeyle çalışma; zamanla ideolojilerin mücadele alanı olan hegemonik süreçlerin bireyler üzerindeki etkilerini anlama çabasının ürünüdür. Bu amaçla; bir animasyon filmi olan Persepolis örnekliğinde, Althusser’in devletin ideolojik aygıtları kuramının ne şekilde ve hangi kalıplarla yansıtıldığı ortaya çıkarılmaya çalışılmıştır. Filmin analizi doküman incelemesi yoluyla yapılmış, yöntem olarak önceden belirlenmiş ölçütleri karşılayan olguların çalışıldığı ölçüt örnekleme metodu benimsenmiştir. Yapılan değerlendirmede; devletin, ideolojik aygıtlar aracılığıyla birey üzerinde hegemonya kurmaya çalıştığı, bireyin ise ancak Gramsci’nin alternatif hegemonya alanlarını kullanarak ve Hall’un bahsini ettiği okuma süreçlerini geliştirmesiyle bu durumdan kurtulabileceği, ancak bunun gerçekleşmesinin hegemonyanın derecesine bağlı olarak yoğun işletildiği dönemlerde çok zor olduğu anlaşılmıştır. Bununla birlikte, hegemonyanın güçlü ideolojik etkisine rağmen, egemen doktrinlerden farklı bir yaklaşıma sahibi olmanın, her koşulda mümkün olduğu sonucuna varılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

İdeoloji, hegemonya, devletin ideolojik aygıtları, politik psikoloji, sinema

Hegemonic Ideology, Individual and Psycho-Political Interactions: The Case of Persepolis Movie

Louis Althusser defines ideology as a design that undertakes social and political roles and states that the main function of ideology is the sustainability in social structure and production relationships. An individual either unconsciously or through her/his socio-political, nationalist and historical backgrounds and because of the adventitiously merging psychological approaches, intentionally is influenced by the ideologies. According to him, the individual during the process of this ideological interaction is influenced by the state apparatus such as education, religion, politics, culture, family, media and art or s/he benefits from them to empower her/his present approaches. In this regard, this study aims to examine Althusser’s ideology approach within the context of ideological state apparatus and tries to find out if the individuals have right to say in an atmosphere where they have been surrounded by ideologies. In other words, this article is a study of understanding the influence of the hegemonic processes which in the long run become the battlefield of ideologies. Therefore, through the case of Persepolis, this study aims to analyse the reflections of Althusser’s ideological state apparatus theory in an animated movie how and in what forms the theory is represented. The movie analysed through document analysis and the method at this review has been criterion sampling that meet some predetermined criterion of importance. The analysis suggests that the state, tries to structure a hegemony on the individuals through the ideological apparatus and the individuals, although seems quite difficult especially when and where hegemony is dominated, can only get rid of this influence by using Gramsci’s alternative hegemony fields and developing the reading process which Hall points out. The inquiry also suggests that despite the powerful ideological influence of the hegemony, it is always possible to have different approaches under any circumstances.

Keywords:

ideology, hegemony, ideological state apparatus, political psychology, cinema,

PDF

___

Adanır, O. (2003). Sinemada anlam ve anlatım. (2. Baskı). İstanbul: Alfa Basım Yayım Dağıtım.
Adorno, T. (2002). The Culture Industry: Selected Essays on Mass Culture. London: Routledge.
Althusser, L. (2002). Marx için. (çev. Işık Ergüden). İstanbul: İthaki Yayınları.
Althusser, L. (2010). İdeoloji ve devletin ideolojik aygıtları. (çev Alp Tümertekin), (4. Baskı). İstanbul: İthaki Yayınları.
Althusser, L. (2014.). On the reproduction of capitalism: ıdeology and ıdeological state apparatuses. New York: Verso.
Bates, T. R. (1975). “Gramsci and the Theory of Hegemony.” Journal of the History of Ideas, 36(2), pp. 351-366.
Chomsky, N. and Herman, E. (1995). Manufacturing Consent: The Political Economy of the Mass Media. London: Vintage.
Cox, R. W. (1989). Production Power and World Order: Social Forces in the Making of History (Political Economy of International Change). New York: Columbia University Press.
Damgaard, C. S. (2018). “Negotiating stability and transformation through discourses of energy resilience.” Resilience, 7(1), pp. 21-40.
Eagleton, T. (2011). Marx neden haklıydı. (çev. Oya Köymen). İstanbul: Yordam Yayınları.
Fiske, J. (2003). İletişim çalışmalarına giriş. (çev. Süleyman İrvan). (2. Basım). Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları.
Güler, N. (2014). “İletişim, toplumsal cinsiyet ve ideoloji”. Journal of Yasar University, 9(34), ss. 6023- 6043.
Gürçınar, P. (2015). “Althusser ve Marks'ın ideoloji kavramlarının karşılaştırılması”. Journal of International Social Research, 8(41), 449- 457.
Hall, S. (2005a). “Anlamlandırma, Temsil, İdeoloji: Althusser ve Post-yapısalcı Tartışmalar”. Kitle İletişim Kuramları (ss. 359- 394). Der. ve Çev. Erol Mutlu. Ankara: Ütopya Yayınevi.
Hall, S. (2005b). “The problem of ıdeology: Marxism without guarantees”. Stuart Hall: Critical Dialogues in Cultural Studies (ss. 24- 45). Londra: Routledge.
Hall, S. (2006). “Encoding/decoding”. Media and cultural studies: keyworks. UK: Blackwell.
Hall, S. (2008). Essential Essays: Foundations of Cultural Studies & Identity and Diaspora. Durham: Duke University Press Books.
Hall, S. (2014). “İdeoloji ve iletişim kuramı”. Medya kültür siyaset içinde (ss.79- 96). (3. Baskı) Haz. Süleyman İrvan. Ankara: Pharmakon Yayınevi.
Hall, S., Lumley, B., & McLennan, G. (2014). “Politika ve ideoloji: Gramsci”. İdeoloji üzerine eleştirel ideoloji analizler (ss. 161-226). Der. ve Çev. Can Şahan. İstanbul: Pales Yayıncılık.
Kazancı, M. (2002). “Althusser, ideoloji ve iletişimin dayanılmaz ağırlığı”. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 57(01), 55- 87.
Kazancı, M. (2006). “Althusser, ideoloji ve ideolojiyle ilgili son söz”. İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Hakemli Dergisi, (24), 1- 20.
Mencütekin, M. (2010). “Sinema dili, film retoriği ve imgelenen anlama ulaşma”. Öneri Dergisi, 9 (34), 259-266.
Oğuz, H. S. (2014). “Stuart Hall...”. Moment Dergisi, 1(1), 125- 136.
Rehmann, J. (2017). İdeoloji kuramları yabancılaşma ve boyun eğme güçleri. (çev. Şükrü Alpagut). İstanbul: Yordam Kitap Yayıncılık.
Satrapi, M. ve Paronnaud, V. (2007). Persepolis. Catherine Deneu, Chiara Mastroianni ve diğer. DVD. Diaphana Films.
Shoemaker, P. ve Reese, S. D. (2014). “İdeolojinin medya içeriği üzerindeki etkisi”. Süleyman İrvan (Haz.) Medya kültür siyaset içinde (97- 132) (3. Baskı). Ankara: Pharmakon Yayınevi.
Sözen, M. (2008). “Sinemasal anlatıda bakış açısı kavramı ve örnek çözümlemeler”. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (20), 577-595.
Taş Öz, P. (2012). “Sinemasal anlatıda anlatıcının konumu ve önemi”. Marmara İletişim Dergisi, (19), 78-93.
Turner, G. (2016). İngiliz Kültürel Çalışmaları. (çev. Deniz Özçetin ve Burak Özçetin). Ankara: Heretik Yayınları.
Van D., Teun A. (2015). “Söylem ve ideoloji: çokalanlı bir yaklaşım”. (Haz.). Barış Çoban ve Zeynep Özarslan Söylem ve ideoloji (ss. 15- 100). İstanbul: Su Yayınevi.
Wayne, M. (2006). Marksizm ve medya araştırmaları anahtar kavramlar. Çağdaş Eğilimler. (çev. Barış Cezar). (2. Baskı). İstanbul: Yordam Kitap Basın ve Yayın.
Wayne, M. (2011). Politik film: üçüncü sinema’nm diyalektiği. (çev. Ertan Yılmaz). İstanbul: Yordam Kitap, 2011.
Yaktıl, G. (1995). “Anlatı kuramı açısından ''Hayallerim, Aşkım ve Sen''”. Kurgu Anadolu Üniversitesi İletişim Bilimleri Fakültesi Uluslararası Hakemli İletişim Dergisi, 13(13), 125-138.
Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2008). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri, (6. Baskı), Ankara: Seçkin Yayıncılık.