The Dancing Attis:A Bronze Statue from the Macellum / Agora of Perge

1971 yılında Perge macellumunun doğu galerisinde bronz bir heykele ait parçalar açığa çıka-rılmış ve heykelin Attis'i betimlediği belirlenmiştir. Antalya Müzesi'ne teslim edilen buluntular2011 yılında İstanbul Üniversitesi kazı heyetinin kararı ve TURSAB'ın desteği ile yeniden elealınmıştır. E.Koçak tarafından gerçekleştirilen konservasyon ve restorasyonda, her aşama bel-gelenmiş ve müdahalelerin geri dönüşlü olması amaçlanmıştır. Kalça hizasındaki eksikliklerden dolayı, eser birbirine değmeyen iki parça halinde, fakat bütün bir heykel görünümü yaratacak biçimde ayağa kaldırılmıştır. Çalışma, tekniğe dair bazı bilgiler devermiştir: 1)Analizler heykelin esas olarak bakır vekurşun karışımından (alaşım değil) yapıldığını ve kalay içeren bakırın hurda olabileceğini gös-termiştir. Antik onarımlarda kalay oranı yüksektir. 2)Yaldızlama ve patinasyon izine rastlanma-mış, fakat dudaklarda kırmızımsı renk, gözbebeğinde altın enkrüstasyon görülmüştür -analizyapılamamıştır. 3) Döküm hatalarına yönelik yamalama yoğundur. 4) Sağ kolun Antik Çağ'dakaybolması sonucunda ağırlık merkezi değiştiğinden, sağ omuz altına kabaca kalıplanmış bir kurşun kütle eklendiği; ayrıca, kopan sol ayağın birlevha ilebileğe tutturulduğu saptanmıştır.5) Kaidede heykelin ayak izleri, giyside bezeme ortaya çıkmıştır. 6) Endirekt döküm yöntemive başlık ile ayakta birleştirmeye dair bazı ayrıntılar tespit edilebilmiştir. Yuvarlak bronz kaide üzerindeki doğal boyuttan biraz küçük heykel, çok genç bir erkek fi-gürünü betimler. Kaidedeki izler lehim kullanıldığını ve sağ ayağın öne atıldığını; ayak altında-kidestekler ise, figürün ayak ucuna yükseldiğini gösterir. Figür sağa dönerken, sol kolu geride kalmış, parmakları abartılı biçimde kıvrılmıştır. Hareket, tutukluğuna karşın, dans ile bağdaştır. Eksik sağ kol yukarıya kalkmış ve kontekstteki yeşermiş dalı yükseltmiş olmalıdır.Uzun kollu bir üst ve pantolon içeren tek parça giysi, Svastika ve yıldız-rozet bezeli birkuşakla göğüste sınırlanır. Karın, yanlar ve kasıklar çıplaktır. Kalçaları örten pantolon, bacakekseninde açıklıklar bırakacak şekilde fibulalarla tutturulmuştur. Ayakkabılarda pantolondakigibi açıklıklar vardır. Kumaş kıvrımları seyrek ve çizgiseldir. Ekonomik işçilik, bir yandan figü-rü çıplaklığa yaklaştırırken, diğer yandan da anatomik ayrıntıların örtülmesini sağlar.Yıldız bezeli Phryg başlığından taşan saçlar dalgalı, yüz oval, burun sivridir. İri gözler yüzile birlikte biçimlendirilmiş, gözpınarı ve iriste kabartma, iris çevresinde kazıma uygulanmış-tır. Gözbebeğinde çukur yoktur, sağdakini çevreleyen altın enkrüstasyon sağlam durumdadır.Neşeli bir gülümseme aralık dudaklardan yüzün tümüne yayılır. Gençlik, dans ve giysi tipi Perge heykelini Kybele'nin eşlikçisi Attis ile bağdaştırır. Dans taş-kın bir ekstasisin hükmettiği Kybele ritüellerinin "hayati" bir parçasıdır. Attis bu tür bir ortamda kendini hadım edip son nefesini vererek bitkisel yenilenmeye zemin hazırlamıştır. Dans gibigençlik de Perge Attis'i ve analojilerinde yenilenme kavramının bir göstergesidir. Ancak ana-lojiler nadiren neşe ifade eder. Neşe ölümle sonuçlanan kendini hadım etme eylemine aykırıgözükmekle birlikte, Attis'in ilettiği yenilenme umudu ile örtüşür. Ona adanmış Mart törenlerin-de kendini yaralama ve yas günlerini, yeniden doğuş kutlamaları (Hilaria) izlemiştir. Heykelde neşeli ifade ve sağ eldeki yeşermiş dal yeniden doğuş ve ona bağlı bolluk kavramlarını somut-laştırmaktadır. Karın ve kasıkları çıplak bırakan giysi de yenilenme aracı olarak erkekliğin giderilmesineatıfta bulunur. Attis'in betimlerinde Hellenistik Dönem'den itibaren tekrarlanan bugiysi tipin-deçoğunlukla kuşak yoktur, var olduğunda dasınırlayıcı işlev taşımaz. Heykeldeki düzenle-me, Attis'in üzerinde M.Ö. 4.yy.'dan itibaren görülen, anaksyrides ve yüksek kuşaklı tunicamanicata'dan oluşmuş giysi tipine yaklaşmakta ve iki standart giysi tipinin alışılmadık bir tarzda kaynaştırıldığı izlenimini yaratmaktadır. Kuşak ve başlıktaki yıldızlar ise, Attis'in M.S. 2.yy.'ın ikinci yarısında yükselen göksel kimli-ğini vurgular. Bu özellik giderek onun ölümsüzlük sağlayan bir varlığa evrilmesine yol açmıştır -Iulianus Apostata'nın söz ettiği Attis'in "yıldızlı başlığı" anımsanabilir-.Perge Attis'i uzun birsürece yayılmış standart öğeler içerdiğinden, ikonografi odaklı incetarihleme mümkün değildir. Üslup değerlendirmesi de bu konuda kritik bir sonuca ulaşmaz.Yüz ile birlikte dökülmüş gözlerin geç Hadrianus zamanına t.p.q. vermesi önemlidir. İristekazıma, gözbebeğinde çukur bulunmaması, eseri bu işçiliğin henüz standartlaşmadığı geçHadrianus - erken Antoninuslar dönemine tarihleyecektir. Heykel buluntu yeri olan macellum çerçevesinde ele alındığında, tarihleme farklılıklarıgöze çarpar. Son araştırmada macellumun inşası geç Antoninuslar dönemine tarihlenmiştir.Yapıda bulunan bazı heykel ve heykel kaideleri farklı zamanlara aittir -rahip heykeli, Attisheykeli gibi, erken Antoninuslar dönemine atfedilmiş, kaidelerden t.p.q. 212 ve Tetrarkhi tarih-leri elde edilmiştir. Çeşitlilik heykel dekorasyonunda tekrar kullanım ve eklemeye

Dans Eden Attis: Perge Macellumu'nda Bulunmuş Bir Bronz Heykel

1971 yılında Perge macellumunun doğu galerisinde bronz bir heykele ait parçalar açığa çıka-rılmış ve heykelin Attis'i betimlediği belirlenmiştir. Antalya Müzesi'ne teslim edilen buluntular2011 yılında İstanbul Üniversitesi kazı heyetinin kararı ve TURSAB'ın desteği ile yeniden elealınmıştır. E.Koçak tarafından gerçekleştirilen konservasyon ve restorasyonda, her aşama bel-gelenmiş ve müdahalelerin geri dönüşlü olması amaçlanmıştır. Kalça hizasındaki eksikliklerden dolayı, eser birbirine değmeyen iki parça halinde, fakat bütün bir heykel görünümü yaratacak biçimde ayağa kaldırılmıştır. Çalışma, tekniğe dair bazı bilgiler devermiştir: 1)Analizler heykelin esas olarak bakır vekurşun karışımından (alaşım değil) yapıldığını ve kalay içeren bakırın hurda olabileceğini gös-termiştir. Antik onarımlarda kalay oranı yüksektir. 2)Yaldızlama ve patinasyon izine rastlanma-mış, fakat dudaklarda kırmızımsı renk, gözbebeğinde altın enkrüstasyon görülmüştür -analizyapılamamıştır. 3) Döküm hatalarına yönelik yamalama yoğundur. 4) Sağ kolun Antik Çağ'dakaybolması sonucunda ağırlık merkezi değiştiğinden, sağ omuz altına kabaca kalıplanmış bir kurşun kütle eklendiği; ayrıca, kopan sol ayağın birlevha ilebileğe tutturulduğu saptanmıştır.5) Kaidede heykelin ayak izleri, giyside bezeme ortaya çıkmıştır. 6) Endirekt döküm yöntemive başlık ile ayakta birleştirmeye dair bazı ayrıntılar tespit edilebilmiştir. Yuvarlak bronz kaide üzerindeki doğal boyuttan biraz küçük heykel, çok genç bir erkek fi-gürünü betimler. Kaidedeki izler lehim kullanıldığını ve sağ ayağın öne atıldığını; ayak altında-kidestekler ise, figürün ayak ucuna yükseldiğini gösterir. Figür sağa dönerken, sol kolu geride kalmış, parmakları abartılı biçimde kıvrılmıştır. Hareket, tutukluğuna karşın, dans ile bağdaştır. Eksik sağ kol yukarıya kalkmış ve kontekstteki yeşermiş dalı yükseltmiş olmalıdır.Uzun kollu bir üst ve pantolon içeren tek parça giysi, Svastika ve yıldız-rozet bezeli birkuşakla göğüste sınırlanır. Karın, yanlar ve kasıklar çıplaktır. Kalçaları örten pantolon, bacakekseninde açıklıklar bırakacak şekilde fibulalarla tutturulmuştur. Ayakkabılarda pantolondakigibi açıklıklar vardır. Kumaş kıvrımları seyrek ve çizgiseldir. Ekonomik işçilik, bir yandan figü-rü çıplaklığa yaklaştırırken, diğer yandan da anatomik ayrıntıların örtülmesini sağlar.Yıldız bezeli Phryg başlığından taşan saçlar dalgalı, yüz oval, burun sivridir. İri gözler yüzile birlikte biçimlendirilmiş, gözpınarı ve iriste kabartma, iris çevresinde kazıma uygulanmış-tır. Gözbebeğinde çukur yoktur, sağdakini çevreleyen altın enkrüstasyon sağlam durumdadır.Neşeli bir gülümseme aralık dudaklardan yüzün tümüne yayılır. Gençlik, dans ve giysi tipi Perge heykelini Kybele'nin eşlikçisi Attis ile bağdaştırır. Dans taş-kın bir ekstasisin hükmettiği Kybele ritüellerinin "hayati" bir parçasıdır. Attis bu tür bir ortamda kendini hadım edip son nefesini vererek bitkisel yenilenmeye zemin hazırlamıştır. Dans gibigençlik de Perge Attis'i ve analojilerinde yenilenme kavramının bir göstergesidir. Ancak ana-lojiler nadiren neşe ifade eder. Neşe ölümle sonuçlanan kendini hadım etme eylemine aykırıgözükmekle birlikte, Attis'in ilettiği yenilenme umudu ile örtüşür. Ona adanmış Mart törenlerin-de kendini yaralama ve yas günlerini, yeniden doğuş kutlamaları (Hilaria) izlemiştir. Heykelde neşeli ifade ve sağ eldeki yeşermiş dal yeniden doğuş ve ona bağlı bolluk kavramlarını somut-laştırmaktadır. Karın ve kasıkları çıplak bırakan giysi de yenilenme aracı olarak erkekliğin giderilmesineatıfta bulunur. Attis'in betimlerinde Hellenistik Dönem'den itibaren tekrarlanan bugiysi tipin-deçoğunlukla kuşak yoktur, var olduğunda dasınırlayıcı işlev taşımaz. Heykeldeki düzenle-me, Attis'in üzerinde M.Ö. 4.yy.'dan itibaren görülen, anaksyrides ve yüksek kuşaklı tunicamanicata'dan oluşmuş giysi tipine yaklaşmakta ve iki standart giysi tipinin alışılmadık bir tarzda kaynaştırıldığı izlenimini yaratmaktadır. Kuşak ve başlıktaki yıldızlar ise, Attis'in M.S. 2.yy.'ın ikinci yarısında yükselen göksel kimli-ğini vurgular. Bu özellik giderek onun ölümsüzlük sağlayan bir varlığa evrilmesine yol açmıştır -Iulianus Apostata'nın söz ettiği Attis'in "yıldızlı başlığı" anımsanabilir-.Perge Attis'i uzun birsürece yayılmış standart öğeler içerdiğinden, ikonografi odaklı incetarihleme mümkün değildir. Üslup değerlendirmesi de bu konuda kritik bir sonuca ulaşmaz.Yüz ile birlikte dökülmüş gözlerin geç Hadrianus zamanına t.p.q. vermesi önemlidir. İristekazıma, gözbebeğinde çukur bulunmaması, eseri bu işçiliğin henüz standartlaşmadığı geçHadrianus - erken Antoninuslar dönemine tarihleyecektir. Heykel buluntu yeri olan macellum çerçevesinde ele alındığında, tarihleme farklılıklarıgöze çarpar. Son araştırmada macellumun inşası geç Antoninuslar dönemine tarihlenmiştir.Yapıda bulunan bazı heykel ve heykel kaideleri farklı zamanlara aittir -rahip heykeli, Attisheykeli gibi, erken Antoninuslar dönemine atfedilmiş, kaidelerden t.p.q. 212 ve Tetrarkhi tarih-leri elde edilmiştir. Çeşitlilik heykel dekorasyonunda tekrar kullanım ve eklemeye

___

  • Abbasoğlu 2000 H. Abbasoğlu, "Perge Kazıları", Türkiye Arkeolojisi ve İstanbul Üniversitesi.O. Belli (ed.) (2000) 241-247.
  • Baudy 1997 G. Baudy, "Attis", DNP 2 (1997) 247-248.
  • Bierwagen et al. 2003G. Bierwagen - T. J. Shedlosky - K. Stanek, "Developing and Testing a New Generation of Protective Coatings for Outdoor Bronze Sculpture", Progress in Organic Coatings 48, 2003, 289-296.
  • Born 1994H. Born, "Analytisch-technische Untersuchungen an der großen Bronzestatuette des Attis im Rheinischen Landesmuseum Trier", Akten der 10. Internationalen Tagung über antike Bronzen, Freiburg 18.-22. Juli 1988 (1994) 61-68.
  • Delemen - Koçak 2013 İ. Delemen - E. Koçak, "Perge'nin Yeniden Kazandığı Bronz Attis Heykeli.Konservasyon-Restorasyon Çalışmaları ve Arkeolojik Değerlendirme", 3. ODTÜArkeometri Çalıştayı. Türkiye Arkeolojisinde Metal: Arkeolojik ve ArkeometrikÇalışmalar, Prof. Dr. Halet Çambel Onuruna, Ankara 3-5 Ekim 2013 (2013)217-228.
  • Fejfer 2008 J. Fejfer, Roman Portraits in Context (2008).
  • Gasparro 1985G. S. Gasparro, Soteriology and Mystic Aspects in the Cult of Cybele and Attis. EPRO 130 (1985).
  • Hepding 1903 H. Hepding, Attis, seine Mythen und sein Kult (1903).
  • İnan - Alföldi-Rosenbaum 1979J. İnan - E. Alföldi-Rosenbaum, Römische und frühbyzantinische Porträtplastikaus der Türkei: Neue Funde (1979).
  • Lahusen - Formigli 2001 G. Lahusen - E. Formigli, Römische Bildnisse aus Bronze (2001).
  • Madsen 1967H. Madsen, "A Preliminary Note on the Use of Benzotriazole for Stabilizing Bronze Objects", Studies in Conservation 12.4, 1967, 163-167.
  • Mansel 1973 A. M. Mansel, "Perge Kazısı", TürkAD 20.2, 1973, 143-153.
  • Mansel 1975 A. M. Mansel, "Bericht über Ausgrabungen und Untersuchungen in Pamphylienin den Jahren 1946-1972", AA 90, 1975, 49-96.
  • Mattusch 1997C. C. Mattusch, The Fire of Hephaistos. Large Classical Bronzes from North American Collections (1997).
  • Naumann 1983F. Naumann, Die Ikonographie der Kybele in der phrygischen und der griechi-schen Kunst (1983).
  • Noreña 2011 C. F. Noreña, Imperial Ideals in the Roman West: Representation, Circulation,Power (2011).
  • Özdizbay 2012 A. Özdizbay, Perge'nin M.S. 1.-2. Yüzyıllardaki Gelişimi. Die Stadtentwicklungvon Perge im 1.-2. Jh. n. Chr. (2012).
  • Ridgway 1997B. S. Ridgway, "Roman Bronze Statuary - Beyond Technology", Mattusch 1997, 122-137.
  • Sallustius Sallustius, ???? ???? ??? ??????.
  • Simon 1997 E. Simon, "Kybele", LIMC 8 (1997) 744-766.
  • Şahin 1999 S. Şahin, Inschriften von Perge 1. IK 54 (1999).
  • Şahin 2004 S. Şahin, Inschriften von Perge 2. IK 61 (2004).
  • Thomas 1984 G. Thomas, "Magna Mater and Attis", ANRW 17.2.3 (1984) 1500-1535
  • Turcan 1996 R. Turcan, The Cults of the Roman Empire (1996).
  • Vermaseren 1966 M. J. Vermaseren, The Legend of Attis in Greek and Roman Art. EPRO 9 (1966).
  • Vermaseren 1977aM. J. Vermaseren, Corpus Cultus Cybelae Attisdique 3. Italia - Latium. EPRO 50 (1977).
  • Vermaseren 1977bM. J. Vermaseren, Corpus Cultus Cybelae Attisdique 7. Musea et Collectiones Privatae. EPRO 50 (1977).
  • Vermaseren 1987M. J. Vermaseren, Corpus Cultus Cybelae Attisdique 1. Asia Minor. EPRO 50 (1987).Vermaseren - De Boer 1986M. J. Vermaseren - M. B. De Boer, "Attis", LIMC 3 (1986) 22-44.