Düver - Yarım Ada’da Keşfedilen Ana Tanrıça Tapınakları

Burdur İli, Yarışlı Gölü, Yarım Ada ve çevresinde sürdürülen Düver Yerleşim Tarihi Araştırmaları Projesi’ nin arazi çalışmaları kapsamında Burdur Müzesi tarafından gerçekleştirilen 2012-2013 yılı Yarım Ada kurtarma kazılarında kayadan oyulmuş basamaklı iki sunak ve kısmen kayadan oyularak inşaa edilmiş iki tapınak gün ışığına çıkartılmıştır. Yarım Ada, kayada anlamsızca altın arayan ve bu uğurda tek kaya mezarını ve bir kaya kabartmasını acımasızca parçalayan vandalizmin tehdidi altında olduğundan bunlar kazı sonrası geçici bir üst örtü ile koruma altına alınmışlardır. Bu makale kurtarma kazılarıyla gün yüzüne çıkarılan bu iki tapınağı ve basamaklı iki kaya sunağını bilim dünyasına tanıtmayı, irdelemeyi ve Yarım Ada’nın Demir Çağ inanç ve uygulamalarını yeni buluntular ışığında belirlemeyi amaçlamaktadır.

Temples to the Mother Goddess Discovered on the Düver Peninsula

Within the frame of fieldwork of the Düver Settlement History Research Project carried out on the Düver Peninsula and the environs of Yarışlı Lake in Burdur Province, salvage excavations were conducted in 2012 and 2013. Two rock-cut stepped altars and two temples partially hewn from the rock were uncovered1 Figs. 1-4 . As the peninsula remains under threat from vandals in search of gold in the rock and who for this reason destroyed the only rock tomb2 and rock relief3, the finds were put under a temporary protective roof. The present study aims to present the two temples and the two stepped altars that were uncovered4, to examine them, and to identify and investigate this Iron Age cult and its rites at the peninsula in light of this new evidence

PDF

___

Akurgal 1961 E. Akurgal, Die Kunst Anatoliens von Homer bis Alexander (1961).
Akurgal 1955 E. Akurgal, Phrygische Kunst (1955).
Altun 2007 A. Altun (ed.), Türkiye’de Müzecilik. 100 Müze 1000 Eser (2007) Vol. I.
Ateş 2014 G. Ateş, “Pergamon’da Ana Tanrıça Kybele”, Aktüel Arkeoloji 31, 2013, 139-145.
Bahar 1999 H. Bahar, Demir Çağı’nda Konya ve Çevresi (1999).
Baydur 1998 N. Baydur, “Attis kültü ve Tarsus’ta bulunmuş Attis terrakottaları”, in: G. Arsebük – M. J. Mellink – W. Schirmer (eds.), Light on Top of the Black Hill. Studies presented to Halet Çambel (1998) 105-111.
Bean 1954 G. E. Bean, “Sculptured and Inscribed Stones at Burdur”, Belleten 18-72, 1954, 469-488.
Berndt-Ersöz 2012 S. Berndt-Ersöz, “Yazılıkaya Midas’ın Kenti”, in: N. Karul (ed.) ArkeoAtlas 1, 2012, 64-71.
Berndt-Ersöz 2009 S. Berndt-Ersöz, “Sacred Space in Iron Age Phrygia”, in: C. Gates – J. Morin – T. Zimmerman (eds.), Sacred Landscapes in Anatolia and Neighboring Regions (2009) 11-19.
Berndt-Ersöz 2006 S. Berndt-Ersöz, Phrygian Rock-Cut Shrines. Structure, Function, and Cult Practice (2006).
Berndt-Ersöz 2004a S. Berndt-Ersöz, “In Search of a Phrygian Male Superior God”, in: M. Hutter – S. Hutter-Braunsar (eds.), Offizielle Religion, lokale Kulte und individuelle Religiosität. Akten des religionsgeschichtlichen Symposiums ‘Kleinasien und angrenzende Gebiete vom Beginn des 2. bis zur Mitte des 1. Jahrtausends v. Chr’.
Bonn, 20.-22. Februar 2003. Alter Orient und Altes Testament Band 318 (2004) 47-54.
Berndt-Ersöz 2004b S. Berndt-Ersöz, “The Phrygian Mother Goddess and her companions: on Phrygian Religious Iconography”, Bilkent University Department of Archaeology & History of Art Newsletter no. 3, 2004, 41-42.
Boardman 1994 J. Boardman, La Sculpture grecque archaïque (1994).
Bonnard 1959 A. Bonnard, “Les hommes et les dieux”, in: La Civilisation grecque. De l’Iliade au Parthénon (1959).
Borchhardt 1999 J. Borchhardt, Limyra. Zemuri Taşları (1999).
Burney 1966 C. A. Burney, “A First Season of excavations at the Urartian Citadel of Kayalıdere”, AnatSt XVI, 1966, 55-111.
Çevik 2008 N. Çevik, “The Gods and Temples”, in: Form the 2nd Millenium to the 1st Millenium B.C. A Comparative Study”, Anodos. Studies of the Ancient World 6-7, 2006-2007, 123-142.
Çevik 2007 N. Çevik, “Dağlardaki Tanrılar ve Tanrı Dağlar”, in: M. Alparslan – M. Doğan Alparslan – H. Peker (ed.), Belkıs Dinçol ve Ali Dinçol’a Armağan. Vita. Festschrift in Honor of Belkıs Dinçol and Ali Dinçol (2007) 175-193.
Çevik 2003 N. Çevik, “Anadolu’daki Kaya Mimarlığı Örneklerinin Karşılaştırılması ve Kültürlerarası Etkileşim Olgusunun Yeniden İrdelenmesi”, Olba VIII, 2003, 213-250. Claerhout – Devreker 2008
I. Claerhout – J. Devreker, Ana Tanrıça’nın Kutsal Kenti. Pessinus (2008). Corsten – Drew-Bear – Özsait 1998
Th. Corsten – Th. Drew-Bear – M. Özsait, “Forschungen in der Kibyratis”, EpigAnat 30, 1998, 47-80.
Corsten – Hülden 2012 Th. Corsten – O. Hülden, “Zwischen den Kulturen. Feldforschungen in der Kibyratis. Bericht zu den Kampagnen 2008-2011”, IstMitt 62, 2012, 7-117.
Corsten – Hülden 2011 Th. Corsten – O. Hülden, “Kibyratis Araştırmaları 2010 / Research in the Kibyratis in 2010”, Anmed 9, 2011, 180-183.
Dökü 2014 E. Dökü, “2013 Yılı Uylupınar (Erken Kibyra) Yerleşimi Yüzey Araştırması / 2013 Surveys at Uylupınar Settlement (Early Kibyra), Anmed 12, 2014, 230-236.
Dönmez 2014 Ş. Dönmez, “Kuzey-Orta Anadolu’da Yeni Bir Arkeolojik Keşif: Oluz Höyük Kubaba (Matar Kubileya) Tapınağı (Kızılırmak Kavsi İçinde Ana Tanrıça İle İlgili Güncel Bulgular)”, in: Arkeolojiyle Geçen Bir Yaşam İçin Yazılar Veli Sevin’e Armağan. Scripta. Essays in Honour of Veli Sevin. A Life Immersed in Archaeology (2014) 289-304.
Duru 2008 R. Duru, From 8000 BC to 2000 BC Six Thousand Years of the Burdur - Antalya Region (2008).
Duru 1995a R. Duru, “Höyücek Kazıları 1990”, Belleten LVIII, 1995, 725-745.
Duru 1995b R. Duru, “Höyücek 1991-1992”, Belleten LIX, 1995, 447-490.
Duru 1994 R. Duru, Kuruçay Höyük I, 1978-1988 Kazılarının Sonuçları. Neolitik ve Erken Kalkolitik Çağı Yerleşmeleri / Results of the Excavations 1978-1988. The Neolithic and Early Chalcolithic Settlements (1994).
Ekinci – Kahya 2014 H. Ekinci – T. Kahya, “Düver Yerleşim Tarihi Araştırmaları Projesi 2013 Yılı Kurtarma Kazısı / The Düver Settlement History Research Project: Rescue Excavations in 2013”, Anmed 12, 2014, 255-260.
Ekinci – Kahya 2013 H. A. Ekinci – T. Kahya, “Düver Yerleşim Tarihi Araştırmaları Projesi 2012Yılı Kurtarma Kazısı / The Düver Settlement History Research Project: Rescue Excavations in 2012”, Anmed 11, 2013, 254-259.
Erdoğan 2003 A. Erdoğan, Phokaia Tapınakları (Ege University Unpublished PhD Thesis 2003).
Greaves 2002 A. M. Greaves, Miletos. Bir Tarih (2002).
Greenewalt 1968 C. J. Greenewalt, Jr., “Lydian Vases from Western Asia Minor”, CalifStClAnt 1, 1968, 139-152.
Greenewalt 2010a C. J. Greenewalt, Jr., “Atçılık / Horsemanship”, in: N. D. Cahill (ed.), Lidyalılar ve Dünyaları / The Lydians and Their World (2010) 217-223.
Greenewalt 2010b C. J. Greenewalt, Jr., “Lidya Tanrıları”, in: N. D. Cahill (ed.), Lidyalılar ve Dünyaları / The Lydians and Their World (2010) 233-246.
Haspels 1971 C. H. E. Haspels, The Highlands of Phrygia. Sites and Monuments I: The Text; II: The Plates (1971).
Horsley 2007 G. H. R. Horsley, The Greek and Latin Inscriptions in the Burdur Archaeological Museum. Regional Epigraphic Catalogues of Asia Minor V. The British Institute at Ankara Monograph 34 (2007).
Işık 2012 F. Işık, Uygarlık Anadolu’da Doğdu (2012) 193-202.
Işık 1998 F. Işık, “Ein phrygisch-ionischer Torso der Muttergöttin in Alanya”, in: G. Arsebük – M. J. Mellink – W. Schirmer (eds.), Light on Top of the Black Hill. Studies presented to Halet Çambel (1998) 435-443.
Işık 1989 F. Işık, “Batı Uygarlığının Temeli”, TürkAD 27, 1989, 1-39.
Kahya in press T. Kahya, “Düver - Yarım Ada Kaya Kabartmaları”, Cedrus III, 2015 (in press).
Kahya 2013 T. Kahya, “Dün, Bugün, Yarın. Düver - Yarım Ada”, Aktüel Arkeoloji Dergisi, Temmuz-Ağustos 2013, 60-71.
Kahya 2012c T. Kahya, Düver Pişmiş Toprak Mimari Kaplama Levhaları ve Çatı Elemanları (Istanbul University Unpublished PhD Thesis 2012).
Kahya 2012b T. Kahya, “Düver Yerleşim Tarihi Araştırmaları 2011 / Surveys in the Settlement History of Düver in 2011”, Anmed 10, 2012, 148-153.
Kahya 2012a T. Kahya, “Rock-cut tombs at Düver-Peninsula: An Early Example from Pisidia and Remarks on Cultural Interactions”, Adalya XV, 2012, 13-32.
Kahya 2011 T. Kahya, “Düver Yerleşim Tarihi Araştırmaları 2010 / Surveys in the Settlement History of Düver in 2010”, Anmed 9, 2011, 219-223.
Kaptijn et al. 2012 E. Kaptijn – R. Vandam – J. Poblome – M. Waelkens, “Burdur Ovası’nda İskan: 2010 ve 2011 Sagalassos Projesi Yüzey Araştırmaları / Inhabiting the Plain of Burdur: 2010 and 2011 Sagalassos Project Survey”, Anmed 10, 2012, 142-147.
Karakaya 2007 N. Karakaya, Hellenistik ve Roma Dönemimde Pisidia Tanrıları (2007).
Kohler 1995 E. L. Kohler, The Lesser Phrygian Tumuli, Part 1, The Inhumations (1995).
Labarre – Özsait 2011 G. Labarre – M. Özsait – N. Özsait – İ. Güceren, “D’Askania à Aulutrene. Nouvelles inscriptions et monuments de Pisidie”, Anatolia Antiqua XIX, 2011, 113-147.
Labarre – Özsait – Özsait 2010 G. Labarre – M. Özsait – N. Özsait, “Monuments funéraries et inscriptions de Pisidie (Burdur-Isparta)”, Anatolia Antiqua XVIII, 2010, 59-89.
Labarre – Özsait – Özsait 2005 G. Labarre – M. Özsait – N. Özsait, “Parlais et Prostanna: sites et territoires”, Anatolia Antiqua XIII, 2005, 223-257.
LIMC VIII E. Simon, “Kybele”, Lexicon Iconographicum Mythologiae Classicae, Band VIII, Thespiades - Zodiacus (1997) 744-766.
Mellaart 1970 J. Mellaart, Excavations at Hacılar, I-II (1970).
Mellink 1983 M. J. Mellink, “Comments on a Cult Relief of Kybele from Gordion”, R. M. Boehmer – H. Hauptmann (ed.) Beiträge zur Altertumskunde Kleinasiens. Festschrift für Kurt Bittel (1983) 349-360.
Millner 1995 M. Miller, “Subarbane Heiligtümer bei Kyaneai. Ein subarbanes Heiligtum nördöstlich von Kyaneai”, Lykische Studien 2. Forschungen auf dem Gebiet der Polis Kyaneai in Zentrallykien Bericht über die Kampagne 1991 (1995) 37-41.
Meriç 2013 A. E. Meriç, Ana Tanrıça Kutsal Mağaraları. Metropolis İonia III (2013). Meskell – Nakamura 2006
L. Meskell – C. Nakamura, “Çatalhöyük Figürinleri / Çatalhöyüks Figurins”, M. Haydaroğlu (ed.), Topraktan Sonsuzluğa / From Earth to Eternity (2006) 109- 113.
Naumann 1983 F. Naumann, Die Ikonographie der Kybele in der phrygischen und der griechischen Kunst. IstMitt Beiheft 28 (1983).
Nollé 1990 J. Nollé, “Zur Geschichte einer kleinasitischen Stadt in der römischen Kaiserzeit im Spiegel ihrer Münzen”, AW 1990.4, 244-265.
Özkan 2012 A. Özkan, “Geçmişten Günümüze Anadolu’da Anatanrıçalar”, National Geographic Türkiye, Temmuz 2012, 52-65.
Özsait 2010 M. Özsait, “Isparta ve Burdur 2009 Yılı Yüzey Araştırmaları / Surveys in Isparta and Burdur in 2009”, Anmed 8, 2010, 127-135.
Özsait – Labarre – Özsait 2006 M. Özsait – G. Labarre – N. Özsait, “Nouveaux témoignages sur le culte de Cybèle en Pisidie occidentale”, Adalya IX, 2006, 1-31.
Pedrucci 2009 G. Pedrucci, Cibele Frigia e la Sicilia I santuari rupestri nel culto della dea (2009).
Peschlow 1995 A. Peschlow, “Die Straßen des Latmos. Bericht über die Arbeiten des Jahres 1993 im Territorium von Herakleia am Latmos”, AST XII, 1995, 123-128.
Pobleme et al. 2013 J. Pobleme – D. Braekmans – N. Fırat et al., “How did Sagalassos come to be? A ceramological Survey”, in.: M. Tekocak (ed.), K. Levent Zoroğlu’na Armağan / Studies Honour of K. Levent Zoroğlu (2013) 527-535.
Rein 1996 M. J. Rein, “Phrygian Matar: Emergence of an iconographic Type”, in: E. N. Lane (ed.), Cybele, Attis and Related Cultus. Essays in Memory of M. J. Vermaseren (1996) 223-237.
Roller 2012 L. E. Roller, “Frig Dini ve Kült Uygulamaları”, T. T. Sivas – H. Sivas (ed.), Frigler. Midas’ın Ülkesinde, Anıtların Gölgesinde / Phrygians. In the Land of Midas, In the Shadow of Monuments (2012) 202-231.
Roller 2007 L. E. Roller, “Frig Dini ve Kült Uygulamaları / Phrygian Religion and Cult Practice”, in: H. Sivas – T. T. Sivas (eds.), Friglerin Gizemli Uygarlığı (2007) 141-147.
Roller 2004 L. E. Roller, Ana Tanrıça’nın İzinde. Anadolu Kybele Kültü (2004).
Roller 1994 L. E. Roller, “The Phrygian Character of Kybele: The Formation of an Iconography and Cult Ethos in the Iron Age”, in: A. Çilingiroğlu – D. H. French (eds.), The Proceedings of the Third Anatolian Iron Ages Colloquium held at Van, 6-12 August 1990 (1994) 189-198.
Roller 1991 L. E. Roller, “The Great Mother at Gordion: The Hellenization of an Anatolian Cult”, JHS CXI, 1991, 128-143.
Rutherford 2014 I. Rutherford, “Tapınaklar Arasında Kutsal Bir Yolculuk”, Aktüel Arkeoloji 41, Eylül-Ekim 2014, 74-83.
Seipel 1999 W. Seipel, Die Sammlung zyprischer Antiken in Kunsthistorischen Museum (1999).
Smith 1997 T. J. Smith, “Votive reliefs from Balboura and its environs”, AnatSt 47, 1997, 3-49. Söğüt – Şimşek – Baldıran 2002
B. Söğüt – C. Şimşek – A. Baldıran, “Labraunda Açık Hava Kült Alanı”, Tüba-Ar 5, 2002, 143-152.
Talloen 2007 P. Talloen, “Pisidia Kültleri Antik Çağda Burdur İlinde Dinsel Hayat”, in: G. Yıldız et al. (ed.), I. Burdur Sempozyumu. Bildiriler, 16-19 Kasım 2005. Burdur (2007) 738-747.
Talloen et al. 2006 P. Talloen – J. Pobleme – M. Waelkens – H. Vanhaverbeke, “Matar in Pisidia: Phrygian Influences in Southwestern Anatolia”, in: M. Hutter – S. HutterBraunsar (eds.), Pluralismus und Wandel in den Religionen im vorhellenistischen Anatolien. Akten des religionsgeschichtlichen Symposiums in Bonn (19.-20. Mai 2005) (2006).
Talloen et al. 2004 P. Talloen – H. Vanhaverbeke – M. Waelkens, “Cult in Retrospect. Religion and Society in Pre-Hellenistic Pisidia”, in: M. Hutter – S. Hutter-Braunsar (eds.), Offizielle Religion, lokale Kulte und individuelle Religiosität. Akten des religionsgeschichtlichen Symposiums ‘Kleinasien und angrenzende Gebiete vom Beginn des 2. bis zur Mitte des 1. Jahrtausends v. Chr’. Bonn, 20.-22. Februar 2003. Alter Orient und Altes Testament Band 318 (2004) 433-450.
Tamsü 2004 R. Tamsü, Phryg Kaya Altarları (Eskişehir-Afyonkarahisar İlleri Yüzey Araştırması Işığında) (Eskişehir Anadolu University Unpublished Master’s Thesis 2004).
Tüfekçi Sivas 2008 T. Tüfekçi Sivas, “Frigler. Midas’ın Ülkesinde”, National Geographic, Ocak 2008, 59-79.
Tüfekçi Sivas 2007 T. Tüfekçi Sivas, “Frig Vadilerinden Günümüze Kalan Frig İzleri”, in: T. Tüfekçi Sivas – H. Sivas (eds.), Frig Vadileri (Friglerden Türk Dönemine Uzanan Kültürel Miras) (2007) 16-51.
Tüfekçi Sivas 2002 T. Tüfekçi Sivas, “Ana Tanrıça / Matar Kubileya Kültü İle Bağlantılı Phryg (Frig) Kaya Altarları Üzerine Yeni Gözlemler”, Anadolu Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 3, 2002, 335-355.
Tüfekçi Sivas 1999 T. Tüfekçi Sivas, Eskişehir - Afyonkarahisar - Kütahya İl Sınırları İçindeki Phryg Kaya Anıtları (1999).
Tsetskhladze 2012 G. Tsetskhladze, “Frig Pessinus’u / Phrygian Pessinus”, Frigleri. Midas’ın Gölgesinde / Phrygians, in: T. Tüfekçi Sivas – H. Sivas (eds.), In the Land of Midas, In the Shadow of Monuments (2012) 184-198.
Tsetskhladze 2010 G. Tsetskhladze, “Büyük Ana Tanrıça Kybele’nin Tapınak Kenti: Pessinus”, Eskiyeni, 17 Temmuz 2010, 92-95.
Tsetskhladze 2009 G. R. Tsetskhladze, “Notes on Phrygian Pessinus”, Studies in Honour of Altan Çilingiroğlu. A Life Dedicated to Urartu on the shores of the Upper Sea (2009) 703-711.
Vermaseren 1987 M. J. Vermaseren, Corpus Cultus Cybelae Attidisque (CCCA) I. Asia Minor (1987).
Waelkens – Loots 2000 M. Waelkens – L. Loots (eds.), Sagalassos V. Report on the Survey and the Excavation Campaigns of 1996 and 1997. Acta Archaeologica Lovaniensia Monographie 11A (2000).
Watkins 2014 T. Watkins, “İnanca Yolculuk: Göbekli Tepe”, Aktüel Arkeoloji 41, Eylül - Ekim 2014, 34-49.
Yılmaz – Çevik 2004 H. Yılmaz – N. Çevik, “Tlos 1994”, AST XIII, 1996, 185-203.
Young 1968 R. S. Young, Gordion. A guide to the excavations and museums (1968).
Young 1958 R. S. Young, “The Gordion campaign of 1957: preliminary report”, AJA 62.2, 1958, 139-154.
Young 1957 R. S. Young, “Gordion 1956: preliminary report”, AJA 61.4, 1957, 319-331.
Zoroğlu 1994 L. Zoroğlu, “Cilicia Tracheia in the Iron Age: The Khilakku Problem”, in: Anatolien Iron Age 3. The Proceedings of Third Anatolian Iron Ages Colloquium held at Van, 6-12 Ağustos 1990 (1994) 301-309.

ISSN: 1301-2746
Yayın Aralığı: Yıllık
Başlangıç: 1996
Yayıncı: Koç Üniversitesi AKMED (Suna & İnan Kıraç Akdeniz Medeniyetleri Araştırma Merkezi)