Arkeolojik alanlarda bütünleşik koruma politikaları ve yerel halkın katılımı: Antik Olba bölgesi (Mersin) için öneriler

İntegrated management policies in archaeological sites and the involvement of local people: Proposals for the ancient Olba territorium, Mersin

Kara ve su ekosistemleri arasında önemli geçiş bölgeleri olmaları sebebi ile tarih boyunca insanoğlu tarafından önemli yerleşim alanı olarak seçilmiş kıyı alanları; ilkçağlardan günümüze insanoğlunun kıyılarla ilişkisini aktaran zengin ve değerli arkeolojik kalıtlara sahiptir. Ancak, doğal ve insan kaynaklı baskıların yoğunluğu, planlama-yönetim çatışmaları kıyıların içbölgelere göre daha hızla bozulmasına ve sahip olduğu arkeolojik değerlerin geri dönülmez biçimde yok olmasına sebep olmaktadır. Yirminci yüzyıl sonlarından itibaren uluslararası ortamda giderek önem kazanan sürdürülebilir gelişme ilkeleri, doğal ve kültürel koruma alanlarının yönetimine ilişkin politika ve yaklaşımları da etkilemiştir. Bu bağlamda; kıyı alanları çevre politikalarının içerisinde ayrı bir konu olarak ele alınmaya başlanmıştır. Giderek önem kazanan bütünleşik kıyı yönetimi politikaları ile kıyı alanlarının sahip olduğu doğal, tarihi ve kültürel peyzaj değerlerinin koruma-kullanım dengesi içerisinde gözetilerek gelecek nesillere aktarılması ve bu alanların sürdürülebilir planlamasında kültürel peyzaj alanlarının sahip olduğu bilgi değerlerinden yararlanılması önem kazanmıştır. Bu dönemden itibaren öne çıkan bir başka konu ise koruma alanlarının yönetiminde farklı ilgi gruplarının ve yerel halkın karar verme sürecine katılımının sağlanarak bütüncül koruma politikalarının geliştirilmesidir.Bu değerlendirmeler ışığında bu yazının amacı; Türkiye kıyılarında doğal ve kırsal çevre içerisinde bütünleşerek korunagelmiş arkeolojik değerlerin birlikte tanımladığı kültürel peyzaj özelliklerinin araştırılması ve mevcut yasa"! mevzuat bağlamında yönetim sorunlarının tartışılmasıdır. Yazının odağını oluşturan tartışma ve öneriler, farklı ilgi gruplarının özellikle arkeolojik alanlarda yaşayan yerel halkın kültürel peyzaj alanlarının doğru yönetim stratejileri ile ele alınmasını sağlamak üzere yönetim sürecine olan katılımlarının sağlanmasını amaçlamaktadır. Bu nedenle, Akdeniz kıyılarının önemli ve zengin arkeolojik bölgelerinden biri olan ve eskiçağlarda Olba Territoriumu olarak adlandırılan Mersin İli, Erdemli-Silifke bölgesi örnekleme'alanı olarak seçilmiştir. Bölge, sahip olduğu zengin ve bütüncül arkeolojik-doğal-kırsal değerleri ile yüzlerce yıllık insan-doğa birlikteliğini ve insanoğlunun kıyılarla olan ilişkisini yansıtan önemli bir kültürel peyzaj alanıdır.Yazının birinci bölümünde; Osmanlı döneminden günümüze Türkiye'de arkeolojik alanların korunmasına ilişkin ulusal politikalar ışığında yasal mevzuatın gelişimi ve yerel halkın arkeolojik değerlere karşı tutum ve davranışlarına yönelik değerlendirmeler aktarılmaktadır. Bu tartışma; günümüzde arkeolojik alanlarda yaşanan yönetim sorunlarının anlaşılması; ve mevcut yasal araçların yerel halkın karar verme sürecine olan katılımı konusundaki olanak ve kısıtları açısından değerlendirilmesine olanak sağlamıştır. Yazının ikinci bölümünde örnekleme alanı olarak seçilen antik Olba Territoriumu'nun sahip olduğu kültürel peyzaj değerleri ve yönetim sorunları aktarılmaktadır. Yazının sonuç bölümü, örnekleme alanından elde edilen deneyimler ışığında Türkiye kıyılarının sahip olduğu kültürel peyzaj değerlerinde önemli bir yer tutan arkeolojik alanlara yönelik geliştirilecek bütünleşik yönetim politikalarında farklı ilgi gruplarının ve yerel halkın karar verme sürecine olan katılımının sağlanmasına yönelik önerileri içermektedir.

___

  • Aydın 2005 A. Aydın, "Ortaçağ Tarihinde Mersin ve Çevresi", in: F. Özdem (ed.), Sırtı Dağ, Yüzü Deniz: Mersin (2005) 53 ff.
  • Altmyıldız 2007 N. Altınyıldız, "The Architectural Heritage of İstanbul and the Ideology of Preservation", in: S. Bozdoğan - G. Necipoğlu (eds.), Muqarnas, An Annual on the Visual Culture of Islamic Period, History and Ideology: Architectural Heritage of the "Lands of Rum", V 24 (2007) 281 ff.
  • Aydmoğlu 1998a Ü. Aydmoğlu, "Olba Bölgesi Yol Ağı", Olba I, 1998, 139 ff.
  • Aydmoğlu 1998b Ü. Aydmoğlu, Doğu Dağlık Kilikia'da Villa Rusticae (Ege University Unpublished Masters'Thesis 1998).
  • Aydmoğlu 2002 Ü. Aydmoğlu, Dağlık Kilikia'da Hellenistik Dönem Kentleşmesi: Olba Tapmak Devlet Modeli (Ege University Unpublished PhD Thesis 2002).
  • CE 1984 CE, Conclusions of the Colloquy on Archaeology and Planning (1984).
  • CE 1989 CE, Recommendation R(89)5 on Protection and Enhancement of the Archaeological Heritage in the Context of Town and Country Planning Operations (1989).
  • CE 1992 CE, European Convention on the Protection of the Archaeological Heritage, Valletta (1992).
  • Ceylan 2007 B. Ceylan, "Kanlıdivane 2006", AST 25.2 (2007) 251 ff.
  • Chandler 1972 R. Chandler, Travels in Asia Minor 1764-1765. E. Clay (ed.) (1972).
  • Diler 1993 A. Diler, "Akdeniz Bölgesi Antik Çağ Zeytinyağı ve Şarap İşlikleri", AST XI (1993) 505 ff.
  • Duru 2001 B. Duru, Kıyı Yönetiminde Bütüncül Yaklaşımlar ve Ulusal Kıyı Politikası (Ankara University Unpublished PhD Thesis 2001).
  • Durugönül 2005 S. Durugönül, "Dağlık Kilikia Bölgesinde (Mersin ve İlçelerinde) Kent, Mimari ve Malzeme", Tarih İçinde Mersin Kolokyumu II, 22-24 Eylül 2005 (2005) 28 ff.
  • Ersoy 2007 M. Ersoy, "Kentsel Planlama Kuramlarına Eleştirel Bir Bakış", in: M. Ersoy (ed.), Kentsel Planlama Kuramları (2007) 279 ff.
  • ICOMOS 1990 ICOMOS, International Charter for Archaeological Heritage Management (1990).
  • ICOMOS (Australia) 1999 ICOMOS (Australia), The Burra. Charter, Australia ICOMOS Charter for Places of Cultural Significance (1999).
  • Kadıoğlu 2001 M. Kadıoğlu, Küresel İklim Değişimi ve Türkiye, Bildiğiniz Havaların Sonu (2001).
  • Kay - Aider 1999 R. Kay - J. Aider, Coastal Planning and Management (1999).
  • Koca 1994 H. Koca, Erdemli İlçesinin Beşeri ve İktisadi Coğrafyası, (Atatürk University Unpublished PhD Thesis 1994).
  • Mackay 1968 T. S. Mackay, Olba in Rough Cilicia (1968).
  • Madran 2002 E. Madran, Tanzimat'tan Cumhuriyet'e Kültür Varlıklarının Korunmasına İlişkin Tutumlar ve Düzenlemeler: 1800-1950 (2002).
  • Naycı 2009 N. Naycı, "Kıyı Alanlarında Kitle Turizmi: Türkiye'de Kalkınma Planları Bağlamında Kıyıların Dönüşümü ve Tarihi-Doğal Çevreler", Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, İlke V. 22, 2009, 81 ff.
  • Naycı 2009 N. Naycı, "Kilikya Olba Bölgesi Kültürel ve Doğal Peyzaj Dokusunun Korunmasında Arkeolojik Mirasın Rolü ve Bütüncül Değerlendirilmesi", International Young Scholars Conference I: Mediterranean Anatolia, 04-07 November 2009 (2012) 237-256.
  • Naycı 2010 N. Naycı, Integrated Management Policies for Coastal Archaeological Environments of Turkey: Erdemli-Silifke Coastal Region (Middle East Technical University Unpublished PhD Thesis 2010).
  • Naycı - Şahin Güçhan 2006 N. Naycı - N. Şahin Güçhan, "Tarihi Çevre ve Kıyı Koruma: Tanımlar, Araçlar, Sorunlar", in: E. Özhan (ed.), Türkiye'nin Kıyı ve Deniz Alanları VI. Ulusal Konferansı Bildiriler Kitabı (2006) 151 ff.
  • Phillips 2002 A. Phillips, Management Guidelines for IUCN Category V Protected Areas: Protected Landscapes/Seascapes. IUCN (2002).
  • Pmar 1994 İ. Pınar, Gezginlerin Gözüyle İzmir XIX. Yüzyıl (1994) I. Redford 2007 S. Redford, "What have you done for Anatolia today? Islamic Archaeology in the Early Years of the Turkish Republic", in: S. Bozdoğan - G. Necipoğlu (eds.), Muqarnas, An Annual on the Visual Culture of Islamic Period, History and Ideology: Architectural Heritage of the "Lands of Rum", V 24 (2007) 243 ff.
  • Sayar 2005 M. H. Sayar, "Mersin'de Kayıp Kentler-Mersin'in Antikçağ Yerleşim Coğrafyası", in: F. Özdem (ed.), Sırtı Dağ, Yüzü Deniz: Mersin (2005) 9 ff.
  • Şahin Güçhan - Kurul 2009 N. Şahin Güçhan - E. Kurul, "A History of the Development of Conservation Measures in Turkey: From the Mid 19th Century Until 2004", METU Journal of Faculty of Architecture (2009) V 26:2, 19 ff.
  • Şengül 2007 T. Şengül, "Planlama Paradigmalarının Dönüşümü Üzerine Eleştirel Bir Değerlendirme", in: M. Ersoy (ed.), Kentsel Planlama Kuramları (2007) 59 ff.
  • T.C ÇOB 2005 T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı, Mersin-Karaman Planlama Bölgesi 1/100.000 Ölçekli Çevre Düzeni Planı Plan Açıklama Raporu, 2005, 21 ff.
  • T.C ÇOB 2010 T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı, Özel Çevre Koruma Kurumu Başkanlığı, "Datça- Bozburun Özel Çevre Koruma Bölgesi Sosyo-Ekonomik, Tarihi ve Kültürel Değerlerin Araştırılması Projesi Proje Raporu" (2010).
  • Takaoğlu 2004 T. Takaoğlu, "Ethnoarchaeology in Turkey: A Historical Approach", in: T. Takaoğlu, Ethnoarchaeological Investigations in Rural Anatolia, (2004) 15 ff.
  • Texier 2002 C. Texier, Küçük Asya Coğrafyası, Tarihi ve Arkeolojisi, I. Vol. (2002).
  • Tunçer 2007 M. Tunçer, "Korumanın Yasal, Yönetsel, Planlama ve Kültürel Boyutları: Perge-Antalya-Kaş-Patara Koridorunda Korumanın Son 15 Yılının Değerlendirilmesi, Sonuçlar ve Öneriler", Meditrology 2: Coastal Cities, Culture, Conservation, International Gazimağusa Symposium (2007).
  • UN 1989 United Nations, Our Common Future: Report of the World Commission on Environment and Development (1989).
  • UN 1992 United Nations, United Nations Conference on Environment and Development (UNCED), Rio Declaration on Environment and Development, Rio de Janerio (1992).
  • UN 1992 United Nations, Agenda 21, UN Department of Economic and Social Affairs, Division for Sustainable Development (1992).
  • Wood 1975 J- T. Wood, Discoveries at Ephesus - Including the Site and Remains of the Great Temple of Diana (1877; repr. 1975).
  • C.ted Legislations: Act no 5226 The Act no 5226 - Amendments on Conservation Act on Culture and Natural Assets and various Acts; 5226 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu ile Çeşitli Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun (RG: 14.07.2004)
  • Act no 3621 Act no 3621 - Coast Act; 3621 sayılı Kıyı Kanunu (RG:17.04.1990/20495)
  • Act no 2863 Act no 2863 - Conservation Act on Cultural and Natural Assets; 2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıkları Koruma Kanunu (RG:23.07.1983/18113)
  • Act no 5226 Act no 2872 - Environment Act; 2872 sayılı Çevre Kanunu (RG: 11.8.1983/18132)
  • Act no 2873 Act no 2873 - National Parks Act; 2873 sayılı Milli Parklar Kanunu (RG: 11.8.1983/18132)
  • Act no 362i Act no 5355 on Union of Local Administrations; 5355 sayılı Mahalli İdare Birlikleri Kanunu (RG:11.6.2005/25842)
  • Asarı Atika 1299 Asarı Atika Nizamnamesi, 9 Şubat 1299, 23 Rebiülahir 1301.
  • Asarı Atika 1322 Asarı Atika Nizamnamesi, 10 Nisan 1322, 29 Sefer 1324.
  • CM Decree 20341 Council of Ministers' Decree for the Establishment of an Agency for Specially Protected Areas; Özel Çevre Koruma Bölgelerinin Kurulması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname (OG:13.11.1989/2034l).
  • CM Decree 28028 Council of Ministers' Decree no 648 on Institutional Structure and Duties of Ministry of Environment and Urban Planning and Amendments on some Acts and Council of Ministers' Decrees; Çevre ve Şehircilik Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Hükmünde Kararname (RG: 17.08.2011:28028).
  • PD no 658 Principle Decision of High Council for Conservation of Cultural and Natural Assets, "Principle Decision No: 5.11.1999/658 archaeological sites, Protection and Development Principles".
  • Regulation 20594 Regulation for Implementation of the Coast Act; Kıyı Kanunu'nun Uygulanmasına Dair Yönetmelik (RG: 03.08.1990/20594).