Sûfîlere Yöneltilen Tenkitlere Bir Cevap: Akşemseddin ve Def‘U Metâini’s-Sûfiyye İsimli Eseri

Shamsaddīn Muhammad b. Hamzah who is considered as founder of the Shamsiyya brunch of Bayramiyya in history of sufism and known as Akshamsaddin is scholar, poet and mystic who influenced the age of Fatih Sultan Mehmet. Both his moral role in conquest of İstanbul and his books which reveal his knowledge and his wisdom get researchers attention and studied in different researchs. Akşemseddin has written a booklet about answers and objections regarding criticism which were turned towards mystics. This study contains these criticisms and the answers of Akşemseddin. Point of view of Akşemseddin about topics that are discussed between ulema and mystics is taken under the study. Furthermore it will explain topics which were discussed about sufism and mystic orders in the period of Akşemseddin.

Anahtar Kelimeler:

Akşemseddin, sufi, tenkit, Bayramiyye, şeyh

Response to Criticisms Which Were Turned Towards Mystics: The Case of Akşemseddin [Turkish]

Tasavvuf tarihinde Bayramiyye tarikatının Şemsiyye kolunun kurucusu olarak kabul edilen ve Akşemseddin adıyla şöhret bulan Şemseddin Muhammed b. Hamza, Fatih Sultan Mehmet Han devrinde yaşamış bir âlim, mutasavvıf ve şairdir. Gerek İstanbul’un fethindeki manevi rolü gerekse ilim ve irfanını ortaya koyan eserleri, araştırmacıların dikkatini çekmiş, çeşitli inceleme ve araştırmalara konu olmuştur. Akşemseddin bazı konularda sûfilere yöneltilen tenkitlere dair cevap ve itirazlarını ihtiva eden bir risâle kaleme almıştır. Bu makalede söz konusu tenkitler ve Akşemseddin’in verdiği cevaplar ele alınacaktır. Bir manada sûfiler ile zâhir ulemâsı arasında tartışma konusu olan meselelere şeyhin yaklaşım tarzı irdelenmeye ve yaşadığı dönemde tasavvuf ve tarikatlara dair hangi konuların gündem oluşturduğu ortaya konulmaya çalışılacaktır.

Keywords:

Akşemseddin, mystic, criticism, Bayramiyya, şeyh,

PDF

___

Aclûnî, İsmail b. Muhammed, Keşfü’l-hafâ, I-II, Beyrut 1351.

Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdullah Ahmed b. Muhammed eş-Şeybanî, el-Müsned, Mısır 1949.

Akşemseddin, Muhammed b. Hamza, Def‘u Metâini’s- Sûfiyye, İstanbul Ü. Ktp. Nadir Eserler Bölümü, nr. 4786.

Aktan, Bilal-Mustafa Güneş, Menâkıb-ı Akşemseddin, İstanbul 2011.

Ali b. Hamza, Kâşifü’l-müşkilât, Süleymaniye Ktp. Hacı Mahmut Efendi, nr. 2408.

Bağdatlı İsmail Paşa, Hediyyetü’l-ârifin esmâi’l-müellifîn ve asari’l-musannifin, İstanbul 1951.

Bolulu Himmet, Risâle-i Himmet Efendi, Süleymaniye Ktp. Hacı Mahmut Efendi, nr. 2863/2.

Buhari, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmail, Sahîh-i Buhârî, Kahire 1958.

Bursalı Mehmet Tahir, Osmanlı Müellifleri, c. I, İstanbul 1333.

Canan, İbrahim, Kütüb-i Sitte Tercüme ve Şerhi, Ankara 1988.

Cebecioğlu, Ethem, Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü, Ankara 1997.

Cebecioğlu, Ethem, “Akşemseddin’de Bazı Tasavvufî Kavramlar”, AÜİFD, sy. 1, 2001.

Cevherî, Ebû Nasr İsmail b. Hammad, es-Sıhah Tâcü’l-luga ve Sıhahi’l-Arabiyye, Beyrut 1998.

Cevizci, Ahmet, Felsefe Sözlüğü, Ankara 1996.

Çelik, Metin, Her Yönüyle Akşemseddin Hazretleri, İstanbul 2011.

Darekutnî, Ebu’l-Hasan Ali b. Ömer b. Ahmed, Sünenü’d-Dârekutnî, Medine 1966.

Deylemî, Ebû Şüca Şiruye b. Şehredar, el-Firdevsü’l-ahbâr, Beyrut 1986.

Ebû Dâvud, Süleyman b. el-Eş’as, Sünenü Ebî Dâvud, I-IV, Beyrut ts.

Ebû Leys Semerkandî, Bustânü’l-ârifîn, trc. Abdülkadir Akçiçek, İstanbul 1974.

Ebu’r-Recâ Necmeddin Muhtar b. Mahmud Zâhidî, Kunyetü’l-fetâvâ, Süleymaniye Ktp., Ayasofya, nr. 1354.

Ebû Tâlib el-Mekkî, Kûtu’l-kulûb, trc. Muharrem Tan, İstanbul 1999.

Ferganî, Sa’deddin Muhammed b. Ahmed, Münteha’l-medârik fi şerhi tâiyyeti İbni’l-Fârız, Beyrut 2007.

Ferîdüddîn-i Attâr, Tezkiretü’l-evliyâ, trc. Süleyman Uludağ, İstanbul 2002.

Gazâlî, Ebû Hâmid, Muhammed b. Muhammed, İhyâu Ulûmi’d-din, Beyrut 2000.

Gazâlî, Ebû Hâmid, Mişkâtü’l-envâr, thk. Ebu’l-alâ Afîfî, Beyrut 1994.

Hafızalioğlu, Tahir, Vahdet Aynasında Osmanlı Tasavvuf Metinlerinden Seçmeler, İstanbul 2001.

Hicâzî, Muhammed Mahmud, et-Tefsîrü’l-vâzıh, Kahire 1980.

İbn Mace, Ebû Abdullah Muhammed b. Yezid el-Kazvînî, Sünenü İbn Mâce, I-II, Kahire 1954.

İbnü’l-Fârız, Ebu’l-Kasım Şerefeddin Ömer b. Ali, Dîvân, nşr. es-Seyyid Hasen Hansevî, Kahire ts.,

Kadı İyaz, Kitabu’ş-Şifâ bi Ta’rîfi Hukûki’l-Mustafa, Beyrut ts.

Kâtib Çelebi, Keşfü’z-zünun an esâmi’l-kütüb ve’l-fünûn, Ankara 1941.

Kehhâle, Ömer Rıza, Mu’cemü’l-müellifîn, c. VIII, Beyrut ts.

Kelâbâzî, Muhammed b. İshak Buhârî, et-Taarruf li Mezhebi ehli’t-tasavvuf, Kahire 1980

Köprülü, Orhan F.-Mustafa Uzun, “Akşemseddin”, DİA, c. II. ss. 299-302, İstanbul 1989.

Kuşeyri, Abdülkerim, Âdâbü’l-müridîn, trc. S. Uludağ, Kuşeyri Risâlesi içinde, İstanbul 1991

Kuşeyri, Abdülkerim,er-Risâletü’l-Kuşeyriyye, thk. Abdülhalîm Mahmûd-Mahmûd b. eş-Şerîf, Kahire 1972. Mehmed Süreyya, Sicill-i Osmânî, İstanbul 1311.

Mevlânâ Celâleddin-i Rûmî, Mesnevî, trc. Şefik Can, İstanbul 2002.

Münavî, Zeynüddin Muhammed Abdürrauf b. Tacilarifin, Feyzü’l-kadîr şerhi’l-câmii’s-sağîr, Beyrut 1972.

Müslim b. el-Haccâc, Ebu’l-Hüseyin el-Kuşeyrî, en-Nisaburî, Sahîh-i Müslim, Beyrut 1956.

Nebhânî, Yusuf b. İsmail, el-Fethü’l-kebîr fî zammi’z-ziyâde ile’l-câmii’s-sağîr, Beyrut ts.

Nesâî, Ebû Abdurrahman Ahmed b. Ali b. Şuayb, Sünenü’n-Nesâî, Kahire 1964.

Nesefî, Ebû Hafs Necmeddin Ömer b. Muhammed, et-Teysîr fi’t-tefsîr, Süleymaniye Ktp., Ayasofya, nr. 96.

Özel, Ahmet, Hanefi Fıkıh Âlimleri, Ankara 1990.

Sühreverdî, Ebû Hafs Ömer, Avârifü’l-me’ârif, Kahire 1968 (İhyâu Ulûmi’d-din 5. cilt içinde) Tekin, Arslan, Akşemseddin Fatih Fetih, Ankara 2012.

Tirmizi, Ebû İsa Muhammed b. İsa b. Sevre es-Sülemî, Sünen-i Tirmizî, Kahire ts.

Türbüştî, Ebû Abdullah Fazlullah b.Hasan, Kitabü’l-müyesser fi şerhi mesâbihi’s-sünne, Suudi Arabistan 2008.

Taşköprîzade, Ebu’l-Hayr İsamüddin Ahmed, eş-Şekâiku’n-nu’maniyye fî ulemâi’d-devleti’lOsmaniyye, Beyrut 1975.

Vehbe Zuhayli, İslâm Fıkhı Ansiklopedisi, İstanbul 1994.

Vural, Mehmet, İslâm Felsefesi Sözlüğü, Ankara 2003.

Yakıt, İsmail, “Akşemseddin’in Eserlerinin İstanbul Kütüphanelerindeki Yazma Nüshaları Üzerine Bir İnceleme”, Akşemseddin Sempozyumu Bildirileri, Ankara 1990.

Yıldırım, Ahmet, Tasavvufun Temel Öğretilerinin Hadislerdeki Dayanakları, Ankara 2000.

Yurt, Ali İhsan, Fatih Sultan Mehmet Han’ın Hocası Şeyh Akşemseddin: Hayatı ve Eserleri, İstanbul 1972.

Yurt, Ali ihsan-Kaçalin, Mustafa S., Akşemseddin: Hayatı-Eserleri, İstanbul 1994.

Yücel, Ayşe, Akşemseddin’in Eserlerinin Dinî-Tasavvufî Açıdan Tahlili, Gazi Ü. SBE. Basılmamış doktora tezi, Ankara 1994.