İslâm Hukuku Açısından Bilincin Haklara Etkisi

İnsana özgü, öznel ve nesnel gerçekliğin farkında olma yetisi olarak tanımlanan bilinç, psikoloji ve felsefenin temel kavramlarından birisidir. Bununla beraber, bilincin fıkıh/hukuk ilminde de önemli bir yeri vardır. Bu makalenin amacı, bilincin fıkıh/hukuk sahasındaki öneminin, haklara etkisi üzerinden ispatlanmasıdır. Bu bağlamda öncelikle haklara yönelik bilinç ve hak bilinci kavramları tanımlanmış ve bunların haklara etkileri irdelenmiştir. Ardından sağlık hakkı vb. bilince ilişkin hakların bilinç ile ilişkisi açıklanmıştır. Son olarak da bilincin, hakkın unsurları, kazanılması, kullanılması, korunması ve sona ermesi açısından etkisi örneklerle incelenmiştir. Bundan sonra yapılacak fıkıh/hukuk çalışmalarında yeri geldikçe bilinç kavramından ve onun çeşitli görünümleri olan uyku, hipnoz vb. durumlardan bu bakış açısıyla bahsetmek yararlı olacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Bilinç, Hak, İslam Hukuku, İnsan Hakları

THE EFFECT OF THE CONSCIOUSNESS ON THE RIGHTS FROM THE PERSPECTIVE OF ISLAMIC LAW

The consciousness, which is special to human being and defined as ability to be aware of subjective and objective reality, is one of the essential concepts of psychology and philosophy. Besides, the consciousness has an important space in fiqh/law. This article aims to prove the importance of the consciousness in this field throughout its effect on the rights. In this context, firstly the concepts of right-oriented consciousness and right consciousness are defined, then their effects on the rights are examined. And finally, the effect of consciousness on the elements, acquirement, using, protecting and ending of rights, are illustrated with examples. It will be useful, if needed, in the next fiqh/law studies to deal with concept of consciousness and some aspects of it as like sleep, hypnosis etc. in this regard.

Keywords:

Consciousness, Right, Islamic Law, Human Rights,

PDF

___

Adler, Alfred (1870-1937), Psikolojik Aktivite Üstünlük Duygusu ve Toplumsal İlgi, (özgün adı: Superiority and Social Interest), çev. Belkıs Çorakçı, 5. basım, Say Yayınları, İstanbul 2001.

Akıntürk, Turgut, Hukuka Giriş, Anadolu Üniversitesi Açık Öğretim Fakültesi Yayınları, Eskişehir 2002.

Aktan, Hamza, "Damân", DİA, c. VIII, İstanbul 1993, ss. 450-453.

Armağan, Servet, Anayasa Hukukunda Temel Haklar ve Hürriyetler (Din ve Vicdan Hürriyeti - Teori ve Pratik), Harran Üniversitesi Yayınları, Şanlıurfa 1996.

Atar, Fahrettin, Fıkıh Usulü, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, İstanbul, 1988.

Bardakoğlu, Ali, "Had", DİA, c. XIV, İstanbul 1996, ss. 547-551.

--------, "Hak", DİA, c. XV, İstanbul 1997, ss. 139-151.

--------, "Iskat", DİA, c. XIX, İstanbul 1999, ss. 137-143.

Bedrân Ebü'l-ayneyn Bedrân, Usûlü'l-fıkhi'l-İslâmî, Müessesetü Şebâbi'l-Câmi'a, İskenderiye 1984.

Bilge, Necip, Hukuk Başlangıcı: Hukukun Temel İlkeleri, 8. basım, Turhan Kitabevi, Ankara 1992.

Brown, James Alexander Campbell (1911-1964), Tıp ve Sağlık Ansiklopedisi Açıklamalı Tıp Kavramları, haz. Aykut Kazancıgil, Remzi Kitabevi, İstanbul 1985.

Büyük Larousse Sözlük ve Ansiklopedisi, I-XXIV, Milliyet Gazetecilik A.Ş., İstanbul 1992.

Ceza Muhakemesi Kanunu, Kanun Numarası: 5271, Kabul Tarihi: 04.12.2004.

Cihan, Erol, "50. Yılda Ceza Muhakemesi Süjesi Olarak Sanığın Durumu ve Sorgusu", İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, c. L, sy. 1-4, İstanbul 1984, ss. 133-151.

Çelebi, Arif, "Uyku Ritmi ve Uyku Gereksinimi", Bilim ve Teknik, c. XVI, sy. 187, Ankara, Haziran 1983, ss. 21-23.

Çetin, F., "Uyku Bozuklukları", Aile Sağlığı El Kitabı, Muallâ Aykut v.dğr., ed. Yusuf Öztürk ve Osman Güney, Erciyes Üniversitesi Yayınları, Kayseri 1995, ss. 192-194.

Darende, M. İhsan, "Hukuka Aykırı Deliller", http://www.ucnokta.com/modules.php? name, 02.08.2008.

Dönmez, İbrahim Kâfi, "Meşrû Müdafaa", DİA, c. XXIX, Ankara 2004, ss. 383-387.

Emini, Mehmet Emin, "Hak Kavramı", Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, sy. 12, Konya Aralık 2004, ss. 203-216.

Erem, Faruk (1913-1998), "Akıl Malûliyeti", Adalet Dergisi, sy. 12, Yıl 36, Ankara, Aralık 1945, ss. 1263-1287.

Freud, Sigmund (1856-1939) - Türek, İbrahim, Rüyalar Üzerine İki Deneme, Varlık Yayınları, İstanbul 1965.

Hekimoğlu İsmail - Ünal, Nurettin, İlimde Teknikte Edebiyatta Tarihte Dinde Rüya: Rüya Tabirleri ve Çeşitleri, Türdav, İstanbul 1981.

Hoffman, Enid, Psişik Becerilerinizi Geliştiriniz, (özgün adı: Develop Your Psychic Skills), çev. Erol Konyalıoğlu, Ruh ve Madde Yayınları, İstanbul 1993.

İbn Cüzey (ö. 741/1340), el-Kavânînü'l-fıkhiyye (=Kavânînü'l-ahkâmi'ş-şer'iyye ve mesâili'l-fürû’i'l-fıkhiyye), nşr. Abdurrahman Hasan Mahmûd, Âlemü'l-Fikr, Kahire 1405-1406/1985.

İbn Kayyim el-Cevziyye (ö. 751/1350), Ahkâmü ehli'z-zimme, I-III, nşr. Yûsuf Ahmed el-Bekrî ve Şâkir Tevfîk el-Arûrî, Ramâdî li'n-Neşr/Dâru İbn Hazm, Demam/Beyrut 1418/1997.

İbn Kudâme, Muvaffakuddîn (ö. 620/1223), el-Mukni' fî fıkhi İmâmi's-sünne Ahmed b. Hanbel eş-Şeybânî, (birlikte: "el-Mübdî fî şerhi'l-Muknî'", İbn Müflih), I-VIII, nşr. Muhammed Hasan Muhammed Hasan İsmâîl eş-Şâfiî, Dârü'l-Kütübi'l-İlmiyye, Beyrut 1418/1997.

Kal'acî, Muhammed Revvâs, Mevsû'atü fıkhi Ömer b. el-Hattâb: asruh ve hayâtuh, 4. basım, Dârü'n-Nefâis, Beyrut 1989.

Kant, Immanuel (1724-1804), Ruhun Gücü Hakkında, (özgün adı: Der streit dir fakultätenin drey abschnitten), haz. Hulusi Yazıcıoğlu, yay.y., Anıl Matbaası ve Ciltevi, Ankara 1998.

Karaman, Hayrettin, Mukayeseli İslam Hukuku, I-III, Nesil Yayınları, İstanbul 1986-1987.

Kâsânî (ö. 587/1191), Bedâi'u's-sanâi' fî tertîbi'ş-Şerâi', I-VII (5 mücellette 7 cilt), 2. basım, Dârü'l-Kitâbi'l-Arabî, Beyrut 1402/1982.

Kaya, Ali, "İslam Hukukuna Göre Hekimin Tıbbi Müdahaleden Doğan Hukuki ve Cezai Sorumluluğu", İslami Araştırmalar Dergisi, c. XVII, sy. 4, Ankara 2004, ss. 295-306.

Ken'ân, Ahmed Muhammed, el-Mevsû'atü't-tıbbiyyetü'l-fıkhiyye: mevsû'a câmi'a li-ahkâmi'l-fıkhiyye fi's-sıhha ve'l-maraz ve'l-mümâresâti't-tıbbiyye, Dârü'n-Nefâis, Beyrut 1420/2000.

Köprülü, Bülent, Medeni Hukuk: Genel Prensipler - Kişinin Hukuku (Gerçek Kişiler - Tüzel Kişiler), I-II (1 mücellette 2 cilt), 2. basım, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, İstanbul 1984.

Köse, Saffet, İslam Hukukunda Hakkın Kötüye Kullanılması, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, İstanbul 1997.

Serahsî, Şemsüleimme (ö. 483/1090 [?]), el-Mebsût, I-XXX (15 mücellette 30 cilt), Dârü'l-Ma'rife, Beyrut 1406/1986.

Sevindik, Ebru Atıcı, Hekimlerin Meslekî Hatalarından Kaynaklı Hukuksal ve Cezai Sorumlulukları, Çukurova Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Adana 2006.

Sıbt İbnü'l-Cevzî (ö. 654/1256), Îsârü'l-insâf fî âsâri'l-hilâf, nşr. Nâsır el-Alî en-Nâsır el-Halîfî, Dârü's-Selâm, Kahire 1408/1988.

Şen, Cemalettin, Bilinç ve Etkisi: İslam Hukukunda Bilincin Hak ve Sorumluluklara Etkisi, Emin Yayınları, Bursa 2010.

--------, İslam Hukukunda Bilincin Hak ve Sorumluluklara Etkisi, Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Bursa 2009.

Şener, Mehmet, "Av", DİA, c. IV, İstanbul 1991, ss. 104-105.

Şîrâzî, Ebû İshak (ö. 476/1083), et-Tebsıra fî usûli'l-fıkh, nşr. Muhammed Hasan Heyto, Dârü'l-Fikr, Dımaşk 1403/1983.

The Universal Declaration of Human Rights, 10.12.1948.

Tosun, Öztekin (1926-1990), Türk Suç Muhakemesi Hukuku Dersleri, 3. basım, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, İstanbul 1981.

Türkiye Cumhuriyeti Anayasası, Kanun Numarası: 2709, Kabul Tarihi: 07.11.1982.

Uyanık, Mevlüt, "Bireysel Ahlak", İslam'a Giriş - Ana Konulara Yeni Yaklaşımlar, ed. Bünyamin Erul, 4. basım, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, İstanbul 2008, ss. 228-240.

Velidedeoğlu, Hıfzı Veldet (1904-1992), Medeni Hukukun Umumi Esasları, 2. basım, yay.y., Ahmet Sait Matbaası, İstanbul 1945.

Yavuz, Cevdet, "Dâva", DİA, c. IX, İstanbul 1994, ss. 12-16.

Yerli, Fahrettin Kemal, "Ceza Muhakemesinde Hukuka Aykırı (Yasak) Deliller", Adalet Dergisi, sy. 11, Yıl 93, Ankara, Nisan 2002, ss. 219-228.

Yıldız, Mustafa, Alternatif İnsan Hakları Kuramı: İnsan Haklarına İlahi Referans, Anka Yayınları, İstanbul 2002.

Zekeriyyâ el-Ensârî (ö. 926/1520), Fethü'l-vehhâb bi-şerhi Menheci't-tullâb, I-II, Dârü'l-Kütübi'l-İlmiyye, Beyrut 1418/1998.