620189

HANEFÎ MEZHEBİNDE ÖRFÜN HÜKÜMLERE ETKİSİ

İslam hukukunun önemli kaynaklarından biri olan örf, vahiy döneminden fıkhın tedvin edildiği dönem ve sonrasına kadar değişik alanlarda farklı ölçü ve şekillerde hukuka kaynaklık ederek usûl ve furû eserlerinde çok önemli bir konuma sahip olmuştur. Bilindiği üzere İslâm hukukunda hükümlerin vaz‘ edilmesindeki asıl gaye; insanların durumlarını düzeltmek, aralarında adaleti gerçekleştirmek ve sıkıntılarını gidermektir. O halde, hüküm verilirken, insanların âdet edindiği ve akl-ı selim sahiplerin uygun gördüğü şeyleri dikkate almamak, insanları büyük bir sıkıntıya sokar ki bu durum İslâm hukukunun ruhuna aykırıdır. Çünkü örf ve âdetlerin tamamen toplumdan çıkarılması insanlara büyük sıkıntı verir. Bu yüzden İslâm hukukunun temel kurallarından birine aykırı olmayan örfün, hüküm çıkarılırken dikkate alınması gerekir. İşte bu sebeple bir taraftan örfün hukukî konumunun doğru bir şekilde belirlenip sınırlarının bilinmesi; diğer taraftan da fetvâ makamında bulunan kimselerin hizmet ettiği veya yaşadığı toplumdaki örf ve âdetlerin bilgisine tam olarak sahip olması gerekir. Bu amaç doğrultusunda öncelikle örfün tanımı, konumu, kaynak değeri, kısımları ve geçerlilik şartları gibi konular ana hatlarıyla sunulmuş; akabinde ise İbn Âbidîn’in Neşru’l-arf adlı risalesinden hareketle Hanefi mezhebinde yerel örfün ve zamanla örfte meydana gelen değişimin hukuk normunun oluşumunda nasıl bir etkiye sahip olduğu incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Örf, Âdet, Değişim, İslam hukuku, İbn Âbidîn, Neşru’l-arf

THE EFFECT OF THE CUSTOMS ON THE JUDGMENTS IN THE HANAFI SCHOOL

Custom (urf) has been a source to Islamic law in various subjects and in different levels and ways beginning from the age of revelation (wahy) until the age of compilation (tadwin) and later. It has had a very central place in works on both usul and furu‘. As known, the main purpose of making legal judgment in Islamic law is to provide justice and make the problems with people to wither away. In this case, not considering the customs and the things that wise people’s advices in making legal judgment can become a burden or problem for people which is against the very spirit of Islamic law. Because, excluding customs from the society can create a problem for the community. For this reason, the customs which is not contradictory to any principle of Islamic law should be considered in legal judgment. This means that knowing the legal position and limits of customs is very crucial. Also, the ulama who is in the position of giving fatwa should understand the customs of the society that he lives in and serves. In light of this purpose, firstly subjects such as the definition, importance, value as a source, parts and conditions of validity of custom (urf) were presented in detail and later, based on Ibn Abidin’s Nashr al-‘Arf, the influence of local custom and the change in custom by time on lawmaking is examined.

Keywords:

Custom, Tradition, Text, Change, Islamic Law,

PDF

___

Cessâs, Ahkâmu’l-Kur’an, Dâru‘l-Kütübi‘l-İlmiyye, Beyrut, ty.

---------, el-Fusûl fî’l-Usûl, Dâru‘l- Kütübi‘l-İlmiyye, Beyrut 2000.

Cürcânî, Kitabu’t-ta’rifat, Dâru’n-nefâis, Beyrut 2007.

Debûsî, Takvîmu’l-edille fî Usûli’l-Fıkh, Dâru‘l Kütübi‘l-İlmiyye Beyrut 2007.

Dönmez, İbrahim Kafi, “Örf”, DİA, 2007, XXXVI, 87-93.

Ebû Sünne, Ahmed Fehmi, el-Urf ve’l-âde fî ra’yi’l-fukaha, Matbaatü’l-Ezher, Kahire 1992.

Ebü’l-Bekâ, el-Kefevî, el-Külliyât, Müessesetü’r-Risâle, Beyrut 1998.

Gazzalî, Mustasfa (Çev: Yunus Apaydın), Klasik Yayınları, 1. Baskı, İstanbul 2006.

Hallâf, Abdulvahhâb, İlmu Usûli’l-Fıkh, Dâru’l-Fikri’l-Arabî, Kahire 1996.

Hamevî, Gamzü Uyuni’l-Besâir Şerhü Kitabi’l-Eşbah ve’n-Nezâir, Daru’l- Kütübi‘l-İlmiyye, 1985.

İbn Manzûr, Lisânü’l-Arab, Dâru’l-me’arif, ty.

İbn Mâze, Ebu’l-Meâlî Burhâneddîn Mahmûd b. Ahmed el-Buhârî, el-Muhîtu’l-burhânî fi’l-fıkhi’n-Nu’mânî, Beyrut 1424/2004.

İbn Nüceym, el-Eşbah ve’n-Nezâir, Daru’l-fikr, Dımeşk 1986.

İbn-i Âbidîn, Neşru’l-arf fî binâi bazı’l-ahkâm ale'l-urf, (Mecmûatü’r-Resâil içinde).

Karaman, Hayrettin, “Âdet”, DİA, I, 369-373.

Kurt, Ayhan, Mevsılî’nin İhtiyar Adlı Eserinde Örf ve Âdet, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2014.

Mavil, Kılıç Aslan, “Bir Hanefî-Mâturîdî Âlimi Ebu’l-Berekât en-Nesefî”, Uludağ Ü.İ.F.D. c. 22, s. 1, 2013.

Muhammed Cebr el-Elfî, “el-‘Urf”, Mecelletü mecma’i’l-fıkhi’l-İslâmî, 1988.

Ocakoğlu, Ömer Faruk, Hanefi Mezhebinin Mezhep İçi İşleyişinde Örfün Konumu: İbn-i Abidin’in “Örf Risalesi” Örneği, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Haziran 2004.

Pezdevî, Kenzü’l-Vusûl ilâ Marifeti’l-Usûl, Dâru‘l-Kitabi‘l-Arabî, Beyrut 1991.

Râgıb El-Isfehânî, el-Müfredât (thk: Safvan Adnan Dâvûdî), ed-Dâu‘ş-şâmiyye, Beyrut 1997.

Serahsî, Usûlü’s-Serahsi, Dâru‘l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1993.

Suyûtî, Celâleddîn Abdurrahmân, el-Eşbâh ve’n-Nezâir, Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, Beyrut 1983.

Şaban, Zekiyyüddin, İslam Hukuk İlminin Esasları, çev. İbrahim Kaﬁ Dönmez, 10. baskı, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara 2008.

Şenocak, İhsan, İslam Hukukunda Örfün Hükümlere Etkisi ( Doktora Tezi), Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Samsun 2011.

Wael B. Hallaq, “Bir Osmanlı Reform Öncüsü: Örf ve Hukukî Değişim Üzerine İbn Âbidin”, çev: Ömer Faruk Ocakoğlu, Usûl, 2005, sy. 3.

---------, Authority, Continuity, and Change in Islamic Law, Cambridge University Press, Cambridge 2001.

Zebîdî, Murtazâ, İthâfu’s-Sâdeti’l-Muttakîn, Müessesetü’t-Târîhi’l-Arabî, Beyrut 1994.

---------, Tâcu’l-Arûs, Dâru’l-fikr 1994.

Zerkâ, Mustafa Ahmed, el-Medhalü’l-fıkhiyyü’l-âmm, Dârü’l-kalem, Dımeşk 1998.

Zuhaylî, Vehbe, Usûlu’l-Fıkhi’l-İslami, Dâru‘l-Fikr, Beyrut 1998.