AHMED B. HANBEL VE KİTÂBÜ’L-İLEL VE MA’RİFETÜ’R-RİCÂL’İNİN İLEL İLMİNDEKİ YERİ

Hadis ilminin bir alt kolu olan İlelü’l-Hadis ilmi, hadis tenkitçilerinin en çok emek harcadıkları ve zorlandıkları bir ilim dalıdır. İlelü’l-hadis ilminde söz sahibi olabilmek için hadislerin varyantları ve ravilerin halleri hakkında ileri düzeyde tecrübeli olmak gerektiğinden bu alanda eser yazan hadisçilerin sayısı çok sınırlı kalmıştır. Ahmed b. Hanbel de bu alanda en çok hizmet eden hadisçilerin arasında sayılmaktadır. Ahmed b. Hanbel’in ilel hakkındaki görüş ve uygulamaları oğlu Abdullah tarafından el-İlel ve Ma’rifetü’r-Ricâl adlı kitabında toplanmıştır. Ahmed b. Hanbel’in bu eseri, kendisinden önce bu alanda fikir yürütmüş mütekaddimûn hadis tenkitçileriyle, daha sonra gelecek hadisçiler arasında köprü görevi yapmaktadır. Bu kitap zengin içeriğiyle kendisinden sonra yazılacak tüm ilel ve hadis usulü eserlerinin ilk kaynağı olma özelliğini taşımaktadır. Biz bu çalışmamızda Ahmed b. Hanbel’in ilel alanında yazmış olduğu el-İlel ve Ma’rifetü’r-Ricâl adlı eserini ve bu eserde takip ettiği metodu inceleyerek hadis ilmine yaptığı katkıları tespit edeceğiz.

Anahtar Kelimeler:

Ahmed b. Hanbel, Hadis, İllet, el-İlel ve Ma’rifetü’r-Ricâl

THE POSITION OF AHMAD B. HANBAL AND HIS KITAB AL-'ILAL WA MA'RIFAT AL-RIJAL IN THE SCIENCE OF 'ILAL'

As a branch of sciences of hadith, the science of İlel hadith is one of the most challenging topics for hadith critics. Since contributing to the science of defective hadith necessitates a considerable expertise in the variants of hadith and situation of quite, the number of hadith scientists contributing in this field has been limited. In particular, Ahmad B. Hanbal is within the most important place amongst those who contribute in this field. His opinion and practice on 'ilal are compiled into the book entitled "Kitab al-'Ilal wa-Ma'rifat al-Rijal" by his son, Abdullah. This book acted as a bridge between his successors and thoughts of his predecessors. By its rich content, his book has become one of the very first references for studies regarding the hadith methodology and the science of defective hadith. In this paper, we try to deal with his contributions in the science of defective hadith by investigating his "Kitab al-'Ilal wa-Ma'rifat al-Rijal" and its methods.

Keywords:

Ahmad B. Hanbal, Hadith, 'Ilal, Kitab al-'Ilal wa-Ma'rifat al-Rijal,

PDF

___

Abdullah Muhammed, Menhecu-l İmam Ahmed fî İlmil ‘İlel min Hilali Kitabihi el-İlel ve Ma’rifet’il-Rical, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ürdün Âli’l-Beyt Üniversitesi, ts.).

Ahmed Muhammed Şâkir, el-Bâisü’l-hasîs, Kahire, 1370/1951.

Ahmed Nur Seyf, Yahya b. Main ve Kitabuhû et-Tarîh, Mekke: Camiat’ul-İslamiyye Ümmü’l-Kura, 1989.

Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyin b. Ali, es-Sünenü’l-kübrâ Mekke: Mektebe’t-ul Daru’l-baz, 1994.

Boz, Halit, İbn Ebî hatim ve İlelu’l-Hadıs Adlı Eseri, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Erzurum A.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1997).

Buhârî, Muhammed b. İsmaîl, et-Tarihu’l-Kebîr, Beyrut: Dar’ul-Kutub’il-İlmiyye, ts.

Darekutnî, Ebü’l-Hasen Alî b. Ömer b. Ahmed, Sünen el-Darekutni, Beyrut: Daru’l-marife, 1966.

Ebubekir b. el-Tayyib Kâfî, Menhecu’l-İmam Ahmed fî’t-Ta’lil ve Eseruhû fi’l-Cerhi ve’t-Ta’dî,l Beyrut: Dar’u-İbn Hazm, 2005.

Ebû Cafer el-Ukaylî, el-Du’afâ’ul-Kebîr, (thk. Abu’l-Mu’tî Emin el-Lalacî), Beyrut: Daru’l-kutub’il-İlmiyye, 1984.

Ebû Ferec, Muhammet b. İshak el-Fihrist, Beyrut: Dârul-Marife, 1987.

Ebû Zehre, Muhammed, İbn Hanbel Hayatuhû ve Asruhû ve Arauhu’l-Fıkhıyye, Kahire: Daru’l-Fikri’l-Arabî, 1981.

Ekrem Ziya el-Umeri, Dirâsatu’n-Tarihiyyetun, Medine: İhya’ut-Tûras, 1983.

Eren, Mehmet, “Hadis İlminde Rical Bilgisi ve Kaynakları”, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İSAM Yayınları, 2012.

Hâkim en-Nisâbûrî, Muhammed b. Abdillah, Ma’rifetu Ulumi’l-Hadîs, (thk. Ma’zem Huseyn), Beyrut: Dâru İhyai’l-‘Ulûm, 1417/1998.

Hatîb el-Bağdâdî, Ahmed b. Alî Ebû Bekr, Târîhu Bağdâd, Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, ts., I-XIV.

Hatîb el-Bağdâdî, el-Kifâye fî ilmi’r-rivâye, Haydarâbâd, 1357.

Hemmâm Abdurrahim Said, el-İlel fî’l Hadîs, Ürdün: Daru’l Adevî, 1980.

Itr, Nûruddîn, el-İmâmu’t-Tirmizî ve’l-Muvâzenetü beyne Câmi’ihi ve beyne’s-Sahîhayn, Beyrut: Matbaatu’l-Cenneti’t- Te’lîf ve’t-Terceme ve’n-Neşr, 1390/1970.

İbnü’l-Cevzî, Menâkıbü’l-İmâm Ahmed b. Hanbel, (nşr. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî - Ali Muhammed Ömer), Kahire, 1399/1979.

İbn Ebî Hâtim, Ebu Abdillah Abdurrahmân er-Râzî, Kitâbu’l-Cerh ve’t-Ta’dîl, , Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, 1371/1952, I-IX.

İbn Hanbel, Ebû Abdullah Ahmed b. Muhammed eş-Şeybânî, el-İlel ve ma‘rifetü'r-ricâl (nşr. Vasiyyullah b. Muhammed Abbas), Beyrut, 1988.

İbn Hanbel, Ebû Abdullah Ahmed b. Muhammed eş-Şeybânî, el-İlel ve ma‘rifetü'r-ricâl (Merrûzî rivâyeti) (nşr. Vasiyyullah b. Muhammed Abbas), Beyrut, 1988.

İbn Hanbel, Ebû Abdullah Ahmed b. Muhammed eş-Şeybânî, Müsnedü Ahmed b. Hanbel, (nşr. Şu‘ayb el-Arnaût v.dğr.), Beyrut, 1995.

İbn Manzûr, Muhtasaru Târîhi Dımaşk, (nşr. Riyâz Abdülhamîd Murâd), Dımaşk, 1404/1984.

İbn Receb el-Hanbelî, Zeynuddîn Ebû’l-Ferec Abdirrahmân b. Ahmed, Şerhu ‘İleli’t-Tirmizî, (thk. Nuruddîn Itr), Beyrut: Dâru’l-Beyrûtî, 1429/2008, I-II.

Kandemir, M. Yaşar “Ahmed b. Hanbel” DİA, İstanbul: TDV Yayınları, 1989.

Kâtib çelebi, Keşfü’z-zunûn an esâmi’l-kütüb ve’l-fünûn, İstanbul, 1971.

Kettânî, Muhammed b. Ca’fer, Hadîs Literatürü, (çev: Yusuf Özbek), İstanbul: İz Yayıncılık, 1994.

Koçkuzu, Ali Osman, “Kitâbü’l-İlel”, TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA), XXVI, 108-109.

Mizzî, Yûsuf b. Abdurrahmân, Tehzîbu’l-Kemâl fî Esmâi’r-Ricâl, XXXV, (thk. Beşşâr Avvâd Ma’rûf), Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1403/1983.

Müslim b. Haccâc en-Nisabûrî, Sahîh, (thk. Muhammed Fuad Abdülbaki), Beyrut, 1954.

Rıfat Fevzî Abdülmuttalib, İbn Ebî Hâtim ve eseruhu fi ulûmi’l-hadîs, Kahire, ts.

Sa’îd, Hemmâm Abdurrahîm, el-İlel fî’l-Hadîs: Dirase Menheciyye fi Dav’i Şerh-i İleli’t-Tirmizi li’bni Receb el-Hanbeli Maa Tercemeti Dafiyye li-İbn Receb, Amman: Dâru’l-Adevî, 1400/1980.

Selahaddin Halil el-A’laî, Cami’ut-Tahsîl fî Ahkâm’il-Merâsîl, (thk. Hamdi Abdülmecid es-Selefî), Beyrut: Alem’ul-Kutub, 1986.

Seyid Ebu’l-Muâ’tî en-nûrî-Ahmed Abdurrezzâk, Mevsuatu Akvâl’il-İmam Ahmed, Beyrut: Alemu’l-Kutub,1417/1997.

Sezgin, Fuat, Târîhu’t-türâsi’l-arabî (trc. Mahmûd Fehmî Hicâzî, Fehmî Ebu’l-Fazl), Riyad, 1983.

Suyûtî, Abdurrahmân b. Ebî Bekr, Tedrîbu’r-Râvî fî Şerhi Takrîbi’n-Nevevî, (thk. Ahmed Ömer Hâşim), Mısır: Dâru’l- Kitâbi’l-Arabî, 1427/2006.

Şemseddin Muhammed b. Abdurrahman es-Sehavî, Feth’ul-Muğîs bi_Şerhi Elfiyyeti’l-Hadîs, Beyrut: Daru’l-Kutubi’l- İlmiyye, ts.

Tekineş, Ayhan “İlelü’l-Hadîs”, DİA, XXII, İstanbul: TDV Yayınları, 1989.

Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevra, Sünenü’t-Tirmizî, İstanbul, 1992/1413.

Uleymî, el-Menhecü’l-ahmed fî Terâcîmi Âshâbı’l-İmam Ahmed (nşr. M. Muhyiddin Abdülhamîd - Âdil Nüveyhiz), Beyrut, 1403/1983.

Yücel, Ahmet “Hadis Usulü Tarihine Giriş” İstanbul: Kutup Yıldızı Yayınları, 2004.

Zehebî, Şemsuddîn Muhammed b. Ahmed b. Osman, Siyeru A’lâmi’n-Nübelâ, (thk. Şuayb el-Arnaût), Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1402/1982, I-XXIX.

Zehebî, Şemsuddîn Muhammed b. Ahmed b. Osman, Tezkiretü’l-Huffâz, (thk. Zekeriyyâ Umeyrât), Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1419/1998, I-IV.

Zehebî, Şemsuddîn Muhammed b. Ahmed b. Osman, Zikru men Yu’temedu Kavluhu fi’l-Cerh ve’t-Ta’dîl (Erbeu’ Resâil fi ‘Ulumi’l-Hadîs içinde), (thk. Abdulfettâh Ebû Ğudde), Beyrut: Mektebetu Metbûâti’l-İslâmiyye, 1428/2007.

Zehebî, Şemsuddîn Muhammed b. Ahmed b. Osman, Mîzânü’l-i’tidâl fî nakdi’r-ricâl (nşr. Ali Muhammed Bicâvî), Beyrut, ts.

Züheyr Osman Ali Nur, İbn Adî ve Menhecû fî Du’afâ’ur-Ricâl, Riyad: Mektebet’ur-Rüşd, 1997.