KAZAK TÜRKÇESİ VE ARAP ALFABESİ

Sözde bulunan seslerin, yazı dilinde gösterilmesi ve buna bağlı olarak okunması için belli harflerle belirtilmesi gerekir. Dil sesleri, yazıda belli grafik harflerle işaretlenir. Birbiri ardınca sıralanan harfler topluluğuna alfabe denir. Dünyada belirli sayıda alfabe sistemi vardır. Bunlardan birinin bir toplumca benimsenmesinde, tarihi bir gerçek olarak fonolojik ölçüler yerine, çok defa kültürel ve dini etkenler rol oynadığından, bazı alfabeler ile onu kullanan toplumların dilleri arasında denge kurulamamakta ve imla sorunları ortaya çıkmaktadır. Alfabe meselesi son zamanlarda Türk Dünyasında ve Türkolojide en çok tartışılan ve halen gündemde olan sorunlardan biridir. 10. yüzyıldan başlayarak Müslümanlığın Türkler arasında hızla yayılmaya başlaması, Arap yazısını bütün Türk ülkelerinin ortak yazısı durumuna getirdi. Kazak Türkçesi, Türk dilleri içerisinde en geniş sahada konuşulan Türk lehçesidir. Kazak alfabesinin yanı sıra imla ile ilgili de birçok çalışma yapılmıştır. Bu konuda Kazak aydını A. Baytursınov’un çalışmaları örnek gösterilebilir. Baytursınov’un Arap harfli Kazak Alfabesi 1929 yılına kadar ‘töte jazuv’ adıyla kullanılmıştır. Günümüzde bu alfabe Çin’de yaşayan Kazak Türkleri tarafından kullanılmaktadır. Bu araştırmada Kazakların Arap alfabesini kullandığı dönem, alfabeden dolayı ortaya çıkan önemli sorunlar ve problemler hakkında söz edilecek.

Anahtar Kelimeler:

Dil, Alfabe, Türkoloji, Kazak Türkçesi, Arap alfabesi, Arap Harfli Kazak Alfabesi.

Kazakh Language and Arabic Alphabet

The sounds in the word must be indicated by certain letters so that they are displayed in the written language and, accordingly, read. The sounds of the language are indicated in the text by certain graphic letters. A set of letters arranged one after another is called an alphabet. There are a certain number of alphabetic systems in the world. Because cultural and religious factors often play a role in place of phonological criteria as historical fact, spelling problems arise when there is an imbalance between certain scripts and the languages of the societies that use them. To date, the issue of the alphabet is one of the most discussed and still relevant in the Turkic world and in Turkic studies. Beginning in the 10th century, the rapid spread of Islam among the Turks made the Arabic script the common script of all Turkic countries. The Kazakh language is the most common among the Turkic languages. In addition to the Kazakh alphabet, a lot of research has been done on spelling. In this regard, the work of the Kazakh intellectual A. Baitursynov can be cited as an example. Baitursynov's Kazakh alphabet based on Arabic graphics was used until 1929 under the name «tote zhazu». Today, this alphabet is used by Kazakhs living in China. This study will consider the period of use of the Arabic alphabet by the Kazakhs, as well as the important questions and problems that have arisen in this.

Keywords:

language, alphabet, Turkology, the Kazakh language, the Arabic alphabet, the Kazakh alphabet based on Arabic graphics,

PDF

___

1. Karaağaç G. Türk Bilimi Terimleri Sözlüğü [Glossary of Turkish Science Terms]. - Ankara: TDK Yayınları, 2013. – 936 s. [in Turkish]
2. Vardar B. Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü [Dictionary of Explanatory Linguistic Terms]. – İstanbul: ABC Yayınları, 1988. – 307 s. [in Turkish]
3. Tekin T. Orhun Türkçesi Grameri [Grammar of Orkhun Turkish]. – İstanbul: Sanat Kitabevi, 2003. – 328 s. [in Turkish]
4. Korkmaz Z. Alfabe Devriminin Türk Toplumu Üzerindeki Sosyal ve Kültürel Etkileri [The Social and Cultural Effects of the Alphabet Revolution on Turkish Society] // Turkish Studies International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 4/3 Spring 2009, ss.1469–1480. [in Turkish]
5. Tuzcu K. Arap yazısının Ortaya Çıkışı [The Emergence of Arabic writing] // Nüsha Dergisi, 2001, Yıl 1, Sayı 2, ss.158-165. [in Turkish]
6. Tamir F. Ahmet Baytursınoğlu ve Arap Alfabesinin Islahı [Ahmet Baytursinuly and the Improvement of the Arabic Alphabet] // Dil Araştırmaları Dergisi, Sayı: 3, Güz 2008, ss. 27-33. [in Turkish]
7. Korkmaz Z. Türk Dili ve Arap Alfabesi [Turkish Language and Arabic Alphabet] // Dil ve Alfabe Üzerine Görüşler, Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Yayınları, 1991, s. 11–20. [in Turkish]
8. Altun M. Alfabe değişiminin Tarihsel Gelişimi Üzerine Bir Değerlendirme [An Assessment of the Historical Development of Alphabet change]. Cumhuriyetimizin 81. Yılına Armağan, (Editör: Yrd.Doç.Dr.Enis Şahin), Adapazarı: Sakarya Üniversitesi Rektörlüğü Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Müdürlüğü, Aralık 2004, ss. 57–63. [in Turkish]
9. Korkmaz Z. Arap Alfabesi ve Türk Dili [Arabic Alphabet and Turkish Language] // Türk Dili Üzerine Araştırmalar, 2007/3 C.III, s. 719–726. [in Turkish]
10. Gencan T.N. Yazı Devrimi [The Writing Revolution] // Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, Yazı Devrimi Özel Sayısı, Kasım 1978, C.XXXVIII, S:326, s. 530–534. [in Turkish]
11. Hacıeminolğu, Necmettin. Türk Dili İçin Arap Alfabesinin Yetersizliği [The Inadequacy of the Arabic Alphabet for the Turkish Language] // Dil ve Alfabe Üzerine Görüşler. – 1991. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Yayınları, ss.21-23. [in Turkish]
12. Zülfikar H. Arap Harflerinden Yeni Türk Harflerine [From Arabic Letters to New Turkish Letters], // Dil ve Alfabe Üzerine Görüşler. – 1991. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Yayınları, ss. 29-39. [in Turkish]
13. Şimşir, N.B. Türk Yazı Devrimi [The Turkish Writing Revolution]. – Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2008. – 488 s. [in Turkish]
14. Johanson L. Zur Geltung türkischer Schriftsprachen und Schriftsysteme - Türk Yazı Dillerinin ve Yazı Sistemlerinin Geçerliliğine Dair [Regarding the Validity of Turkish Writing Languages and Writing Systems] / Çev. Mustafa Uğurlu // Türkbilig. Türkoloji Araştırmaları 4 (2002), s. 71–79. [in Turkish]
15. Çağatay S. Türk Lehçeleri Üzerine Denemeler «Codex Cumanicus Sözlüğü» [Essays on Polish Dialects «Codex Cumanicus Dictionary»]. – Ankara: A.Ü. Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi, 1978. – 391 s. [in Turkish]
16. Tulum M. Alfabe ve Eski Alfabemiz Üzerine [On the Alphabet and Our Ancient Alphabet] // Dil ve Alfabe Üzerine Görüşler, Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Yayınları, 1991, s. 23–29. [in Turkish]
17. Temir A. Tatarca ve Diğer Türk Yazı Dillerinde Alfabe Meselesi [The Question of the Alphabet in Tatar and Other Turkic Writing Languages] // Milli Kültür Dergisi, Haziran 1992, S. 93, s. 16–22. [in Turkish]
18. Ercilasun A.B. Türk Dünyası ve Türk Dili: Geçmiş ve Hedefler [The Turkic World and the Turkic Language: History and Goals]. Makaleler (Dil-Destan-Tarih-Edebiyat). – Ankara: Akçağ Yayınları, 2007. – 391–398 s. [in Turkish]
19. Özdemir E. Ahmet Baytursunov’un Hayatı ve 20. Yüzyılın Başında Kazakistan’da Eğitim Faaliyetleri İçindeki Yeri [The Life of Ahmed Baytursunov and 20. Its Place in Educational Activities in Kazakhstan at the Turn of the Century] // Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı 22, Aralık 2008. – S. 61–75. [in Turkish]
20. Baitursynov A. Til tagylymy [Language Training]. – Almaty: Ana tili, 1992. – 448 b. [in Kazakh]
21. Ercilasun A.B. Kazakçanın Latin Alfabesiyle Yazılması Konusunda Düşünceler [Thoughts on How to Write Kazakh in the Latin Alphabet] // Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi. S. 10, 2000. – S. 482–486. [in Turkish]
22. Abilkasymov B. XVIII–XIX gasyrlardagy qazaq adebi tilinin jazba nusqalary [Written versions of the Kazakh literary language of the XVIII–XIX centuries]. – Almaty: Gylym, 1988. – 144 b. [in Kazakh]
23. Kutalmış M. Tarihte ve Günümüzde Kazakistanın Alfabe Meselesi [The Alphabet Issue of Kazakhstan in History and Today] // Bilig, 2004. Sayı 31. – S. 1–31. [in Turkish]
24. Arat R.R. Kazakistan [Kazakhstan]. İslam Ansiklopedisi. – Ankara, 1977. – S. 494–505. [in Turkish]