Aras Havzası Jeolojisi

1949 yılı yazında etüdünü yaptığımız bu saha, Erzurum İli doğusunda, Kağızman, Sarıkamış, Horasan İlçeleri hudutları dahilindedir. 1/100.000 ölçekli Kars 32/3, Oltu 31/4 ve Hasankale, 48/2 paftaları bu saha dahilinde bulunmaktadır ve yüz ölçümü 6000 km² kadardır. Bu bölge Doğu Anadolunun Aras nehri havzası orta mecrasındadır. Kötek, Karakurt, Karaurgan, Bardiz, Narmanlı, Velibaba (Aras) ve Çobandede bucakları da etüd sahamız dahilindedir. Bölge, Pasinler ovası hariç, oldukça arızalıdır. Bilhassa kuzeyde Oltu ile güneyde Kağızman İlçesi sarp kayaları ile mütemayiz bir bölgedir. Kuzeyde Pasinler sıradağlarının doğu uzantıları ve Allahüekber dağlarının batı tepeleri de etüd sahamız içerisinde bulunmaktadır. Bu dağların en yüksek zirveleri Kumru dağı (2844 m.), Yağmurlu dağı (2602 m.), Çıplak dağ (2580 m.), Aladağ (3134 m.), Güllü dağı (2885 m.), rakımlarındadır. Güney sıradağlarına gelince, bunlar Doğu İç Toroslar Kuzey doğusunda ve Ağrı yüksek bölgesinde olup, Sarıkom dağı (3445 m.) bu üniteye dahildir. Bu dağların en yüksek zirveleri de: Mirgemir dağı (2660 m.), Çakmak dağı (3040 m.), Gocır dağı (2950 m.), Postlubaba dağı (2850 m.), Kızlar dağı (2800 m.), Kızıl dağı (2800 m.) rakımlarında bulunmaktadır. Bu sıra dağların genel doğrultuları, takriben E-W ve NE-SW dır. Kuzey ve güney sıradağları arasında, bazan geniş alüvyonlar içerisinde bazan dar bazalt akıntılarını yararak akan ve aşağı Pasinlerden, Kağızmana kadar birçok menderesler çizen Aras nehrinin etüd bölgemizdeki uzunluğu, 130 km. dir. Bu uzantı kuzey ve güney sıradağlarının takriben tenazur mihverini teşkil eder. Aras nehri, Köprüköy civarında 1900 m., doğuda Kağızman köprüsünde ise 1400 m. rakımında olup, bunlar çalışma sahamızda en alçak düzlükleri teşkil etmektedirler. Aras nehri, mansaba doğru batıda Çobandede köprüsü civarından itibaren Horasan Bucağı batısına kadar Üst Miosen kum, gre ve marnları içerisinde oldukça geniş bir yatakta akar ve Akkiran köyünden itibaren yeni kazılmış, bazalt kuleleri arasında dik ve derin bir tabanda akışına devam eder ve Darabhane bölgesinde Saatviran, Kalebaşı köyleri civarında bu dar boğaz nihayet bulur ve buradan itibaren doğuya doğru, Üst Plato bazalt dik kornişleri hariç, altta yamaçlardan aflöre eden Oligo-Miosen yumuşak tabakaları içerisinde, nehir yatağı oldukça genişliyerek kısmen alüvyonlu bir araziden geçer ve bu yatak genişlemesi, Kağızman tuzlasından itibaren daha da fazlalaşarak çalışma hududumuz dışına çıkar. Etüd bölgemiz içerisinde kuzeyde Pasinler sıradağlarının ve Allahüekber dağlarının şimal versanlarında biriken sular, bir yandan Bardis suyu ve Oltu çayı ile, daha kuzeyde Çoruh nehrine karışmaktadırlar. Erzurum Kars demiryolu ve karayolları ile Trabzon Karaköse İran transit şosesi etüd sahamızdan geçmektedir.
Anahtar Kelimeler:

Aras Havzası

(French) Géologie du Bassın De L’Aras

La région dont j'ai fait l'étude durant l'été 1949, se trouve située à l'Est de l'Anatolie, dans le Vilâyet d'Erzurum et dans les limites des bourges de Kağızman, Sarıkamış et Horasan. Cette région est couverte par les feuilles topographiques au 1/100.000 de Kars 32/3, Oltu 31/4 et Hasankale 48/2, représentant une surface totale de 6000 km². Les études sur le terrain ont été exécutées dans la partie du cours moyen du fleuve Aras (Anatolie orientale), notamment sur le territoire des communes de Kötek, Karakurt, Karaurgan, Bardiz, Narmanli, Velibaba (Aras) et Çobandede. Notre terrain d'études, si l'on, en sépare la plaine de Pasinler, apparaît comme une contrée assez accidentée dans laquelle on peut remarquer les falaises caractéristiques par leurs escarpements du secteur Nord d'Oltu, ainsi que celles du Sud de Kağızman. Au Nord, se trouve, dans les limites de notre étude, la prolongation de la partie Est des chaînes de montagnes de la région de Pasinler ainsi que la partie Ouest des collines des Monts de l'Allahuekber. Les crêtes les plus élevées de ces massifs oscillent autour des altitudes 2844 m. (Kumru dağ), 2602 m. (Yağmurlu dağ), 2580 m. (Çıplak dağ), 3134 m. (Aladağ), 2885 m. (Güllü dağ). En ce qui concerne les Massifs du Sud, ces altitudes se trouvent dans la région des hauts plateaux de l'Ağrı et dans la NordEst de l'AntiTaurus. Il est à noter que le Massifs du Sarıkum (3445m), placé entre l'AntiTaurus et les Hauts plateaux de l'Ağrı, se rattache à ces derniers. Les crêtes les plus élevées de cet ensemble de montagnes sont caractérisées par les sommets: Mirgemir dağ (2660 m), Çakmak dağ (3040 m), Postlubaba dağ (2850 m), Gocır dağ (2950 m), Kızlar dağ (2800 m), et Kızıl dağ (2800 m), dont les directions axiales sont orientées approximativement Est-Ouest et Nord-Est, Sud-Ouest. Le fleuve Aras, dans la région de Pasinler; entame et sépare les coulées basaltiques se trouvant dans la large vallée alluviale dans laquelles son cours est caractérisé par un régime méandri forme. La longueur du cours de ce fleuve est dans notre contrée d'étude, de 130 kms. environ. Son lit sur cette longueur consititue l'axe symétrique de l'ensemble du massif montagneux qu'il traverse. Je précise que l'altitude du fleuve Aras aux environs de Köprü köy serait approximativement de 1900 m. Par contre alors qu'aux environs du pont de Kağızman elle ne serait plus que de 1400 m. Ces altitudes constituent les points les plus bas de notre région. Vers l'aval, l'Aras coule dans un lit assez large creusé dans des formations sableuses gréseuses et marneuses du Miocène supérieur. Par contre aux environs du village d'Akkiran son écoulement s'effectue dans des gorge étroites et escarpées formées de laves basaltiques. Ces gorges aboutissent aux environs du village de Kalebaşı. A partir de ce dernier et vers l'Est, l'Aras coule, en dehors de la région des corniches basaltiques, dans un secteur géologiquement formé par les sédiments meubles de l'Oligo-Miocène formant les pentes de l'entablement basaltique. Au Nord de notre région d'étude, les eaux de surface sont drainées par des ravins superficiels localisés sur le versant nord des montagnes Allahuekber et Pasinler. Ces eaux sont ensuite collectées, d'une part, par le fluve Çoruh et, d'autre part, par le fleuve Bardiz suyu. La route de transit avec l'Iran, ainsi que la route de la voie ferrée d'Erzurum à Kars passent dans notre territoire d'étude.
Keywords:

Bassın De L’Aras,

___

  • Abich, H. :Geologie des Armenischen Hochlandes 1882 Wien
  • Altınlı, E. : Ordu ve Giresun Vilâyetlerinin Jeolojisi (İst. Üni. F. F. Mec. B, XI, Sayı 3, 1946 İstanbul).
  • Arni, P. : Tektonische Grundzüge Ostanatoliens und benachbarter Gebiete. (Şarkî Anadolu ve Mücavir Mıntakaların Tektonik Ana Hatları). M. T. A., B, No. 4, 1939, Ankara.
  • Arni, P. : Materialen zur Altersfrage der ophiotithe Anatolens. (Anadolu Ofiolitlerinin Yaşlarına Mütedair Malûmat) M.T.A. Mec. 3/28, 1942, Ankara.
  • Egeran, N. Lahn, E. : 1/2.400.000 Mikyaslı Türkiye. Yerdepremleri Haritası Hakkında Muhtıra M. T. A. Mec. 2/32, 1944, Ankara.
  • Ericson, B. D. : Report on the Northwest Van Region. M. T. A. Ra. No. 851, 1939, Ankara.
  • Gysin, M. : Recherches géologiques, pétrographiques et Minières dans la région de Divrik (Anatolie) 1943, Genève.
  • Gysin, M. : Observations sur le métamorphisme des dolomies au contact des serpentines dans la région de Divrik (Turquie) Arch, d, Se. Phys, et nat. Suppl. 1942, Genève.
  • İzbırak, R. : Cilo Dağı ve Hakkâri ile Van Gölü Çevresinde Coğrafya Araştırmaları. Ankara Üniv. Dil ve Tarih Coğrafya, F. Y. , No. 67, 1951, İstanbul
  • Ketin, İ. : Erzincan ile Aşkale arasındaki sahanın (1/100.000 lik 46/4 ve 47/3 paftalarının) Jeolojisine ait Memuar M. T. A. Ra. No. 1950, 1950, Ankara.
  • Ketin, İ. : Tunceli Kuzeydoğusundaki Şeytandağlan ve Yakın Civarının Jeolojik Yapısı (Über den geologischen Bau der Şeytandağları und ihrer naeheren Umgebung im Nordosten von Tunceli) ( Ostanatolien ) İst. Üniv. F. F. Mec. B9 X, 4, 1945, İstanbul
  • Ketin, İ. : Bayburt Bölgesinin Jeolojisi Hakkında (Über die Geologie der Gegend von Bay| burt in Nordost Anatolien) 1st. üniv. F.F. Mec. B, XVI, 2, 1951, İstanbul
  • Kovenko, V. : Mines de cuivre de Kuvarshan de la region d'Artivin M.T.A. 2/27, 1942, Ankara
  • Lahn, E. : Lac et chute de Tortum T. Coğr. Dergisi .. 2/56, 1944, Ankara.
  • Lahn, E. : Le volcanisme néogéne et quaternaire en Anatolie T. Coğr, Dergisi 3/78, 1945 Ankara.
  • Lahn, E. : Géologie du Çıldır Gölü et du Hazapın Gölü (Anatolie Nord-Est) T. J. K. Bült. Cilt : II. S : I, 1949, Ankara.
  • Lahn, E. : Les structures géologiques de la région d'Erzurum M.T.A. Mec. 2/19, 1940, Ankara.
  • Lahn, E. : Note sur la géologie des gisements de lignite de la région d'Erzurum T. J. K. Bült. 1, 2, 1948, Ankara
  • Launay, L. : La géologie et les richesses minérales de l'Asie 1911, Paris
  • Lucius, M. : Le rayon pétrolifére de Dîvan Hüseyin-Neftik M.T.A. Ra. No. 202, 1926, Ankara
  • Maxon, G. H, : Nemrut Gölü, Turkey's crater lake M.T.A. 5/5, 1936, Ankara
  • Mercier, J. : Observations géologiques dans la région de Malazgirt Bulanık ( NW. du lac de Van Anatolie Orientale ) T. J. K. Bült. Cilt : 2, Sayı : 1, 1949, Ankara
  • Möllen, W. Denisoff, M. : Kafkasya Madenleri ( Rusça ) 1900, St. Petersbourg
  • Ortynsky, J. J. : Geological report on a trip to lhe Vilayets of Kars and Erzurum M.T.A. Ra. No, 1634, 1945, Ankara
  • Oswald, F. : Armenien 1912, Heidelberg
  • Pamir, H. N. Baykal, F. : Bingöl Mıntakasının Jeolojik Yapısı İst. Üniv, F. F. VIII, B, 4, 1943, İstanbul
  • Parejas, E. : Türkiye'nin Arzani Tektoniği İst. Üniv. F. F. Mon, 8, 1940, İstanbul
  • Parejas, E. Akyol, t. H. Altınlı, E. : Le tremblement de terre d'Erzincan du 27 décembre 1939 İst. Üniv, F. F. Jeol. Ens. Seri 10, 1942, İstanbul
  • Roothaau, P. J, : Report on oil geological investigations in the Vilayets of Erzincan and Erzurum M.T.A. Ra. No. 1248, 1940, Ankara
  • Salomon-Calvi, W. : Türkiye'deki zelzelelere müteallik etüdler M.T.A. Seri B, No. 5, 1940, Ankara
  • Salomon-Calvi, W. : Kurze Übersicht über den tektonischen Bau Anatoliens (Anadolu'nun Tektonik Bünyesi Hakkındaki Almanca Tezin Bir Hülâsası) M.T.A. Mec. 1/18, 1940, Ankara
  • Salomon-Calvi, W. : Les tremblements de terre d'Erzincan du 21.XI. et du 27.XII.1939 M.T.A. Mec. 1/18, 1940, Ankara
  • Schaffer, F. X. : Grundzüge des geologischen Baues von Türkisch Armenien und dem östlichen Anatolien Sahife 145-153, Pt. Mitt. 53, Band, 1907, Gotha
  • Stchepinsky, V. : Rapport sur la mission sismique d'Erzincan- Gümüşhane-Sivas M.T.A. Ra. No. 1107,1940, Ankara
  • Stchepinsky, V. : Gites sédimentaires de la région d'Erzincan M.T.A. Mec. 2/19, 1940, Ankara
  • Stchepinsky, V. : Géologie et richesses minérales de la région d'Erzincan (Turquie) M.T.A. Y, Seri : C. No. 2, 1941, Ankara
  • Stchepinsky, V. : Stratigraphie comparée des région située entre Bursa et Tercan. M.T.A. Mec, 2/27, 1942, Ankara.
  • Wachter, W. : Die Kaukasisch Armenische Erdbebenzone (Kafkas Ermenistan Zelzele Mıntakası) Zeitschr. f. Naturw., 1903, Stuttgart.
  • Yalçınlar, İ. : Soğanlı Kaçkar ve Mescit Dağı Silsilelerinin Glasyasyon Şekilleri İst. Üniv. Coğr. Enst. Cilt 1, Sayı 2, 1951, İstanbul.
  • Yüngül, S. : Hasankale Jeofizik Etüdü M.T.A. Ra. No. 1771, 1946, Ankara,
  • Geological Map of the Caucasus Scale : 1/1.000.000, January 1029 Geological Survey, USS R 2 pafta M.T.A. Arşiv No. 6903.
  • Kafkas, Hazer Denizi NE ve SE Bölgeleri Jeolojik Hartası (Rusça) 1 5.000.000 M.T.A. Arşiv No. 6902.
  • Kafkas Dağları W, Karadeniz Kuzey ve Güney Bölgeleri Jeolojik Hartası M.T.A. Arşiv No. 6901 (Rusça), 1932.
  • Excursions au Caucase (Congrès, géologique international, 1937, Moscou.