M. Korhan ERTURAÇ, Hilal OKUR, Batuhan ERSOY

Göllüdağ Volkanik Kompleksi İçerisinde Kültürel ve Jeolojik Miras Öğeleri

İç Anadolu Volkanizması’nın en önemli volkanik sahalarından Göllüdağ Volkanik Kompleksi (GVK) ve yakın çevresinin morfolojisi, Miyosen’den en Geç Pleyistosen’e kadar devam eden volkanik faaliyetler ve sonrasında da aşınma süreçleri ile şekillenmiştir. Bölgede, nispeten dar bir alanda genç volkanizmaya dair birçok morfolojik öğe (riyolitik dom, obsidiyen akıntıları/sokulumları, skorya konileri, maar vb.) ile jeokimyasal olarak farklılaşmış volkanik ürünler (asidik ve bazaltik piroklastikler ile lav akıntıları) birbirleri ile ilişkili olarak gözlemlenebilmektedir. GVK ve yakın çevresinde bulunan jeolojik miras “Çatı Liste” kapsamında; volkanizma, jeomorfolojik yapılar, aşınma- depolama süreçleri, yer şekilleri, arazi görünümleri, tarihi ve kültürel jeositler yer almaktadır. Bölgedeki jeositlerin ana hatlarını asidik volkanizma sonucu oluşmuş riyolitik domlar ve monojenetik volkanlar oluşturur. Bu özellikleri ile bölge birçok jeolojik araştırmaya konu olmuş ve volkanizmanın özellikleri ile kronolojisi ortaya konulmuştur. Göllüdağ, içerdiği obsidiyen oluşumları ile Anadolu'da tarih öncesi insan faaliyetleri açısından en önemli merkezlerden birisi olmuştur. Bu obsidiyen kaynakları, Paleolitik ve Neo Kalkolitik dönemler boyunca alet yapımında yoğun olarak kullanılmıştır. Sahada bu kaynaklarla ilişkili çok sayıda obsidiyen işliği de bulunmaktadır. Bu özellikleri nedeniyle bölge, 1. ve 3. dereceden arkeolojik sit alanı olarak koruma altındadır. Bununla birlikte yerleşim alanları yakınlarında giderek artan altyapı faaliyetleri sonucu jeositlerde tahribat artmaktadır. Bu çalışmada Göllüdağ yakın çevresinde gözlemlenen volkanizma ve aşınma süreçleri sonucu gelişmiş jeolojik miras niteliği taşıyan oluşumlar, bölge jeolojisi ve stratigrafisi içerisindeki konumları ile tarih öncesinden günümüze insan etkileşimi sonucu gelişmiş kültürel miras öğeleri ile ilişkileri bağlamında tanıtılacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Göllüdağ Volkanik Kompleksi, Monojenetik Volkanizma

PDF

___

Açıkgöz, F., Demir, F., Eryaman, M., Tektaş, M., 2009. Niğde İli Kültür Envanteri, 463 sf, T.C. Niğde İli Valiliği, İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, Niğde Müzesi yayınları.
Aydar, E., Gourgaud, A., Deniel, C., Lyberis, N., Gundogdu, N., 1995. Le volcanisme quaternaire d’Anatolie centrale (Turquie): association de magmatisme calco-alcalin et alcalin en domaine de convergence. Canadian Journal of Earth
Sciences 32 (7), 1058–1069.
Aydar, E., Schmitt A.K., Çubukçu E., Akin L., Ersoy A., Şen E., Duncan, R.A., Atici, G., 2012. Correlation of ignimbrites in the central Anatolian volcanic province using zircon and plagioclase ages and zircon compositions. Journal of Volcanology and Geothermal Research 213-214. 83–97.
Balkan-Atlı, N. and Der Aprahamian, G., 1998. Les nucléus de Kaletepe et deux ateliers de taille en Cappadoce, In: Cauvin, M.-C., Gourgaud, A., Gratauze, B., Arnaud, N., Poupeau, G., Poidevin, J.-L., Chataigner, C. (Eds.), L’Obsidienne L’Obsidienne au Proche et Moyen Orient: Du Volcan à l’Outil. Maison de l’Orient Méditerranéen, BAR International Series 738. Archaeopress, Oxford, pp. 241–259.
Balkan-Atlı, N., Binder, D., Cauvin, M. -C. 1999. ‘Obsidian Sources, Workshops and Trade in Central Anatolia, in M. Özdoğan, and N. Başgelen eds., Neolithic in Turkey. Istanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları, 133–145, figs. 104–115.
Bigazzi, G., Yeğingil, Z., Ercan,T., Oddone, M. and Özdogan M., 1993. Fission Track Dating Obsidians in Central and Northern Anatolia. Bulletin of Volcanology 55(8):588-595.
Binder, D., Gratuze, B., Mouralis, D., Balkan-Atlı, N., 2011. New investigations of the Göllüdağ obsidian lava flows system: a multi-disciplinary approach. Journal of Archaeological Science, 38 (12), pg. 3174-3184.
Chataigner, C., Poidevin, J.L., Arnaud, N.O., 1998. Turkish occurrences of obsidian and use by prehistoric peoples in the Near East from 14,000 to 6000 BP. Journal of Volcanology and Geothermal Research, Volume 85, p. 517-537.
Ercan, T., 1987. Orta Anadolu’daki Senozoyik Volkanizması. MTA Dergisi, 107, 119-140.
Erturaç, M.K., Astruc, L., Balkan-Atlı, N., Gratuze, B., Mouralis, D., Kuzucuoğlu, C., Dinçer, B., Kayacan, N., 2012. Göllüdağ Volkanik Kompleksi İçerisindeki Obsidiyen Kaynaklarının Özellikleri, I. Ulusal Coğrafya Sempozyumu, Bildiriler Kitabı, 28-30 Mayıs 2012 Erzurum.
Gevrek, A.İ. and Kazancı, N., 2000. A Pleistocene, pyroclastic-poor maar from central Anatolia, Turkey: influence of a local fault on a phreatomagmatic eruption. Journal of Volcanology and Geothermal Research, 95, 309-317.
Gürsoy, H., Piper, J.D.A., Tatar, O. and Mesci, B.L. 1998. Palaeomagnetic study of the Karaman and Karapınar volcanic complexes, central Turkey: neotectonic rotation in the south-central sector of the Anatolian Block. Tectonophysics, 299, p.191211.
Innocenti, F., Mazzuoli, R., Pasquarè, G., Radicati di Brozolo, F., Villari, L., 1975. The Neogene calc-alcaline volcanism of Central Anatolia: geochronological data on Kayseri– Nigde area. Geological Magazine 112, 349–360.
Kazancı, N., Şaroğlu, F., 2003. Annual report on the projection of geological heritage in Turkey. Progeo WG1 Annual Meeting, September 22-28, Bucharest, Romania.
Kazancı,N., 2010. Jeolojik Koruma Kavram ve Terimler. Jeolojik Mirası Koruma Derneği (JEMİRKO) yayınları, Ankara
Kazancı, N., Şaroğlu, F., Suludere, Y., 2015. Jelojik Miras ve Türkiye Jeositleri Çatı Listesi, MTA Dergisi , 151: 263-272.
Kuhn, S.L., Dincer, B., Balkan-Atli, N; Erturac, M. K., 2015. Paleolithic occupations of the Gollu Dag, Central Anatolia, Turkey, Journal of Field Archaeology Vol. 5, pp. 581-602.
Kuzucuoglu, C., Pastre, J-F., Black, S., Ercan, T., Fontugne, M., Guillou, H., Hatte, C., Karabıyıkoğlu, M., Orth P., Türkecan, A. 1998. Identification and Dating of Tephra Layers from Quaternarty Sedimentary Sequences of Inner
Anatolia, Turkey. J. Volcanol. Geotherm. Res., 85, 153-172.
Kuzucuoğlu, C., Mouralis, D. and Türkecan, A. 2013. Geomorphological Mapping as an Illustration of Geomorphological Evolution Reconstruction: The Example of the Çiftlik Plain in Cappadocia (Niğde), in “Profesör Doktor İlhan Kayan’a Armağan”, Ed. Ertuğ Öner, Ege Üniversitesi Basımevi, 133-144.
Le Pennec, J.L., Bourdier, J.L., Froger, J.L., Temel, A., Camus, G., Gourgaud, A., 1994. Neogene Ignimbrites of the Nevşehir Plateau (Central Turkey): Stratigraphy, Distribution and Source Constraints. J. Volcanol. Geotherm. Res., 63, 5987.
Mouralis D., 2003.- Les complexes volcaniques quaternaires de Cappadoce (Göllüdağ et Acigöl - Turquie): évolutions morphodynamiques et implications environnementales. Thèse de doctorat, Université Paris XII.
Pasquarè, G., 1968. Geology of the Cenozoic volcanic area of central Anatolia. Atti Accademia Nazionale dei Lincei 9, 55–204.
Pasquare, G., Poli, S., Vezzoli, L., Zanch, A., 1988. Continental arc volcanism and tectonic setting in central Anatolia, Turkey, Tectonophysics 146, 217–230.
Renfrew, C. 1969. Trade and Culture Process in European Prehistory. Current Anthropology 10 (2/3):151-169.
Roberts, N., Allcock, S.L., Arnaud, F., Dean, J.R., Eastwood, W.J., Jones, M.D., Leng, M.J., Metcalfe, S.E., Malet, S.E., Woodbridge, J., Yiğitbaşoğlu, H., 2016. Journal of Quaternary Science, 31, 348-362.
Schmitt, A.K., Danisik, M., Evans, N.J., Siebel, W., Kiemele, E., Aydın, F., Harvey, J., 2011. Petrol. 162:1215–1231.
Slimak, L., Kuhn, S., Helene, R., Mouralis, D., Bbuitehuis, H., Balkan-Atlı, N., Binder, D., Kuzucuoğlu, C., Guillou, H., 2008. Kaletepe Deresi 3 (Turkey): Archaeological evidence for early human settlement in Central Anatolia, Journal of Human Evolution 54, 99-111.
Şaroğlu, F., Kazancı, N., Boyraz, S., 2007. Examples of anthropogenic geosites from Turkey as evidences of active seismicty and paleohazards in Late Quaternary. The 12th Regional Conference on Geoconservation and ProGEO Working Group 1 Annual Meeting. 5-9 September, 2007. Ljubljana, Slovenia.
Türkecan, A., Kuzucuoğlu, C., Mouralis, D., Pastre, J-F., Atıcı, Y., Guillou, H., Fontugne, M., 2004. Upper Pleistocene Volcanism and Paleogeography in Cappadocia, Turkey. MTA-CNRS-TUBITAK joint project report. 190 pages.
Toprak, V., 1998. Vent distribution and its relation to regional tectonics, Cappadocian Volcanics, Turkey. Journal of Volcanology and Geothermal Research, 85. 55–67.