Tokat’tan Ahşap Direkli Bir Yapı: Üzümören Ulu Camii

Malazgirt zaferinden kısa bir süre sonra Türk hâkimiyeti altına giren Tokat ve çevresinde Danişmendli, Anadolu Selçuklu, İlhanlı, Eretna Beyliği ve Osmanlı dönemlerinden kalma farklı türden birçok yapı bulunmaktadır. Bu yapılar arasında ahşap camiler önemli bir yer tutmaktadır. Anadolu’da Selçuklularla beraber karşılaşmaya başladığımız ahşap direkli ve tavanlı camiler daha sonra Beylikler ve Osmanlı dönemlerinde de tekrarlanmıştır. Tokat’a bağlı Üzümören Kasabası’nda yer alan ulu cami, ahşap direkli ve tavanlı yapısıyla yörede bu üslupta inşa edilmiş en dikkat çekici yapılardan birisi olarak karşımıza çıkmaktadır. Cami, zaman içerisinde yapılan müdahalelerle kısmen değişikliğe uğrasa da özellikle iç mekânda orijinal ahşap başlıklarını koruyarak günümüze gelebilmiştir. Caminin inşa kitabesi günümüzde mevcut değildir. Ancak Vakıflar Genel Müdürlüğü raporlarında ve camiyle ilgili kaynaklarda bir kitabeden bahsedilmektedir. Söz konusu kitabede caminin H.704/M.1305 yılında yaptırıldığının yazılı olduğu ifade edilmektedir. Caminin plan, süsleme ve malzeme özellikleri kitabede zikredilen tarihi doğrular niteliktedir. Caminin iç mekânında yer alan ahşap başlık ve yastıklarda sathi oymayla yapılmış zengin süslemeler bulunmaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Tokat, Üzümören, Ahşap, Süsleme

An Example of Wooden Columned Structure in Tokat: The Great Mosque of Üzümören

There are many different types of structures from Danishmends, Anatolian Seljuk, Ilkhanid, Eretna Principality and Ottoman era in Tokat and its environs, entering under Turkish rule shortly after Manzikert victory. Wooden mosques have an important place among these structures. The mosques with wooden columns and ceiling, beginning to be seen with Seljuks in Anatolia, were also built in the period of principalities and Ottoman era. The Grand Mosque with wooden posts and ceiling, situated in the Üzümören Town of Tokat province, is one of the most remarkable structures built with such style in this region. Even if the mosque has gone through some partial changes in time due to interventions, it has survived until the present day by preserving its original material, especially in the indoor. The mosque’s inscription is not in place today. However, an inscription is mentioned in the reports of General Directorate of Foundations and relevant sources of the mosque. It is stated that the mentioned inscription refers to 704 AH/ 1305 CE as the year of built. The properties of plan, decoration and material confirm the date mentioned in the inscription. There are rich decorations made by surface ploughing on the follower and echinus found inside the mosque.

Keywords:

Tokat, Üzümören, Wooden decoration, Wooden ceiling,

PDF

___

Akok, Mahmut (1946). “Candaroğlu Mahmut Bey Camii”. Belleten, C.X, S.38: s.293-301.Aktüre, Sevgi (1978). 19. Yüzyıl Sonunda Anadolu Kenti Mekansal Yapı Çözümlemesi, Ankara: O.D.T.Ü. Mimarlık Fakültesi Baskı Atölyesi.Atak, Erkan (2014). “Genç Mehmed Paşa (Örtmeönü) Camii Kalem İşi Bezemeleri”, Tokat Tarihi ve Kültürü Sempozyumu (25-26 Eylül 2014) Bildiriler Kitabı C.2, Tokat, s.27-41.Atak, Erkan (2015). “Tokat Mahmut Paşa Camii Kalem İşi Bezemeleri”, Turkish Studies - International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 10/6: s. 197-226, Beyazıt, Mustafa (2007). “Ankara Hacı İvaz Mescidi”. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Dergisi, C.47, S.1: s.179-201.Çal, Halit (1987). “Şeyh Nasreddin (Nusret) Türbesi”. Türk Tarihinde ve Kültüründe Tokat Sempozyumu (2-6 Temmuz 1986) Bildiriler Kitabı. Gelişim Matbaası, Ankara. s. 427-461.Erdemir, Yaşar (1985). “Konya-Beyşehir Bayındır Köyü Camii” ”. Vakıflar Dergisi, S.XIX: s.193-206.Erdemir, Yaşar (1987). “Tokat Yöresindeki Ahşap Camilerin Kültürümüzdeki Yeri”. Türk Tarihinde ve Kültüründe Tokat Sempozyumu (2-6 Temmuz 1986) Bildiriler Kitabı. Gelişim Matbaası, Ankara. s. 295-312.Gökbilgin, M. Tayyib, (1974), “Tokat”, İslam Ansiklopedisi (MEB), C.XII: s.400-412.Gündoğdu, Hamza; Bayhan, A. Ahmet; Aktemur, A. Murat; Kukaracı, U. İshak; Çelik, Adem; Güneş, Burhanettin (2006). Tarihi Yaşatan İl Tokat, Ankara: Pys Vakıf Sistem Matbaa Müdürlüğü.İncebay, Hakkı ve Mehmet Emin Ulu (2007). Kâzâbâd’dan Üzümören’e. İstanbul: Üzümören Belediyesi.Kızıltan, Ali (1958). Anadolu Beyliklerinde Cami ve Mescitler. İstanbul: İ.T.Ü. Mimarlık Fakültesi Yayınları.Konyalı, İ. Hakkı (1945). Nasreddin Hocanın Şehri Akşehir Tarihi-Turistik Kılavuz. İstanbul: Nümune Matbaası.Kunduracı, Osman (1997). “Konya Altınekin İlçesi Ali Paşa Camii”. Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, S.11: s.143-159.Kuran, Aptullah (1993). “Anadolu’da Ahşap Sütunlu Selçuklu Mimarisi”. Malazgirt Armağanı, s.179-186.Mercan, Mehmet ve Mehmet Emin Ulu (2003). Tokat Kitabeleri. Ankara: Türk Hava Kurumu Basımevi.Nemlioğlu, Candan (2012). “Tokat’ın Ahşap Kalem İşi Bezemeli İki Ünlü Camii’nin Türk-İslam Bezeme Sanatındaki Yeri ve Önemi”, Tokat Sempozyumu, (01-03 Kasım 2012) Bildiriler Kitabı C.2, Tokat, s.239-248.Oral, M. Zeki (1959). “Karaman’da Hoca Mahmut Mescidi Dar-ül-Huffazı Vakfiyesi ve Kitabeleri”. Belleten, C.XXIII, S.90: s.213-257.Önge, Yılmaz (1968). “Anadolu Mimari Sanatında Ahşap Stalâktitli Sütûn Başlıkları”. Önasya Mecmuası, S.37: s.6-9.Önge, Yılmaz (1971). “Anadolu’da XIII-XIV. Yüzyılın Nakışlı Ahşap Camilerinden Bir Örnek: Beyşehir Köşk Köyü Mescidi”. Vakıflar Dergisi, S.IX: s.291-296.Önge, Yılmaz (1975). “Selçuklularda ve Beyliklerde Ahşap Tavanlar”. Atatürk Konferansları V. Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara. s.179-196.,Sezen, Tahir (2006). Osmanlı Yer Adları. Ankara: Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü.Şimşirgil, Ahmet, (1995), “XV-XVI. Asırlarda Tokat Kazâsında Kır-İskân Merkezleri ve BazıHususiyetleri”, Bir Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, S.3, s.125-140.Tuncer, Orhan Cezmi (1979). “Selçuklularda Ahşap Örtü”. Ulusal Kültür Dergisi, C.6: s.152-162.Uysal, A. Osman (1987). “Tokat’taki Osmanlı Camileri”. Türk Tarihinde ve Kültüründe Tokat Sempozyumu (2-6 Temmuz 1986) Bildiriler Kitabı. Gelişim Matbaası, Ankara. s. 313-364.Uzunçarşılı, İ.Hakkı (1988). Osmanlı Tarihi, C.I. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. Vakıflar Genel Müdürlüğü Tokat Vakıflar Bölge Müdürlüğü Arşivi.