Osmanlı Macaristanı’nda Tekkeler, Türbeler, Şehitlikler ve Mezar Taşları

Osmanlı Macaristanı’nda Rumeli’nin diğer bölgelerinde olduğu gibi fütûhatı müteakip yerleşimler Türk-İslâm şehir anlayışına göre ihyâ edilip yeni mimari eserler inşâ edilmiştir. Türklerin hâkim olduğu ortalama bir buçuk asır boyunca câmi ve mescitlerle beraber tekke ve türbeler de inşâ edilmiş; bu sâyede mânevî fetihler de süregelmiştir. Fütûhat esnâsında orduyla beraber gâzi dervişler de seferlere katılmış, zaferden sonra da buralarda yeni tekkeler kurarak faaliyetlerine devam etmişlerdir. Türbeler de çoğunlukla tekkelerin çevresinde ya da bitişiğinde inşâ edilmiş ve zaman içinde hazîreler oluşmuştur. Araştırmamız netîcesinde Osmanlı Macaristanı’nda118 tekke, 61 türbe, 33 şehitlik ve mezarlık bulunduğu tespit edilmiştir. Budin’de Türk-Macar dostluğunun simgesi hâline gelmiş Gül Baba Türbesi, Peçuy’daki İdris Baba Türbesi ve İlok’taki açık türbe özgün haliyle günümüze ulaşmış, diğerleri Avusturyalılar tarafından yok edilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Osmanlı Macaristanı, tekke, türbe, mezar taşı

Dervish Lodges, Tombs, Martyrs Burial Sites and Tomb Stones in Ottoman Hungary

In Ottoman Hungary, as in the other parts of Rumelia, the settlements were re-shaped in line with the Turco-Islamic understanding of city planning and new buildings were established. During the one and a half century of Turkish rule, apart from mosques and masjids, dervish lodges and tombs were also built and thus spiritual conquest succeeded. At times of war, the ghazi dervishes took part in the fights together with the army and establishing more lodges went on their activities. Tombs were built both around and near the lodges, then over times the burial sites came to appear. As a result of the study some 118 dervish lodges, 61 tombs and 33 martyrs burial sites have been discovered. Only three (Gul Baba, Idris Baba in Pécs and the open tomb in Ilok) survived the Austrian annihilation.

Keywords:

Ottoman Hungary dervish lodge, tomb, tomb stone, Gul Baba,

PDF

___

BOA A.DVNSMHM.d. 36/287
BOA C.EV. 513/25924
BOA MAD.d. 18098
Dresden Kütüphânesi, Inv.-Nr.: SLUB/KS B1151
Fransa Millî Kütüphânesi, département Cartes et plans, GE DD-2987 (3267)
Macaristan Millî Arşivleri, S – Térképtár, S Kormányhatósági fondokból kiemelt térképek (17. sz.-20. sz.), S 12 Helytartótanácsi térképek (1738-1875): 1815 târihli [S 12 - Div. XIII. - No. 476:1.] numaralı harita ile 1825 târihli [S 12 - Div. XII. - No. 24:2.] numaralı haritalar.
Macaristan Millî Arşivleri, S 11 Kamarai térképek (1747-1882) S Kormányhatósági fondokból kiemelt térképek (17. sz.-20. sz.) S – Térképtár, No. 702. Kéles praedium térképe [S 11 - No. 702.]
Macaristan Millî Arşivleri, S 78 Térképek (1786-1948), S Kataszteri-gyűjtemény (1786-1948), S – Térképtár
Sokollu Mustafa Paşa Vakfiyesi, TSMA.D.7000
Sokullu Mehmed Paşa Vakfiyesi, VGMA 572/27/20
Tımışvar’da Mustafa oğlu Şeyh İbrâhim Vakfiyesi, VGMA 623/184/182
VGMA 1197 numaralı Rumeli Mahlût Hurûfat Defteri
VGMA 1223 numaralı Rumeli Mahlût Hurûfat Defteri
Adorján, Imre (2004) Oszmán Kori Emlékek A Székesfehérvári Szent-Anna Kápolnában, Alba Regia, Annales Musei Stephani Regis, Sayı 33, s. 55-60.
Aktepe, Münir (1970) Szigetvar Livâsı Kanunnâmesi, Kanunî Armağanı, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, s.187-202.
Altaylı, Yasemin (2006). Budin Beylerbeyi Arslan Paşa (1565-1566). Ankara Üniversitesi Osmanlı Târihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, Sayı 19, s. 33-51.
Ayverdi, Ekrem Hakkı (2000). Avrupa’da Osmanlı Mîmârî Eserleri, 2. Baskı, Cilt 1 (Romanya Macaristan), Cilt 2 (Yugoslavya), Cilt 3 (Yugoslavya), Cilt 4 (Bulgaristan, Yunanistan, Arnavutluk). İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti Yayınları.
Baltacı, Câhid (2005) XV-XVI. Asırlar Osmanlı Medreseleri, 2 cilt, 2. Baskı, M.Ü. İlâhiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, İstanbul.
Bıyık, Ömer (2015) 1652-53 Tarihli Şer’iye Sicili'ne Göre Temeşvar, Karadeniz Araştırmaları Dergisi, Bahar 2015, S. 45, s.233-251.
Bilge, Sadık Müfit (2010) Osmanlı’nın Macaristanı, Kitabevi Yayınları, İstanbul.
Binark, İsmet (1993) Başbakanlık Osmanlı Arşivi'nde Bulunan 164 (Hicrî 935-937/Milâdî 1528-1531) ve 462 (Hicrî 975/Milâdî 1567-1568) Numaralı Tapu Tahrir Defterlerine Göre Bosna Vakıfları, Vakıf Haftası Dergisi, Sayı 10, s.207-254.
Çulpan, Cevdet (1968) Macaristan’da Türk Kitabeleri, Belgelerle Türk Tarihi Dergisi, Sayı 15, s.74-76.
Dávid, Géza (2001a) İstolni Belgrad, DİA, c.21, s.405-407.
Evliyâ Çelebi (2004) Seyahatnâme (Günümüz Türkçesiyle), Haz. S. A. Kahraman, Y. Dağlı, (2004) İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Evliyâlar Ansiklopedisi (1992) 12 cilt, Türkiye Gazetesi Yayınları, İstanbul.
Eyice, Semavi (1996) Gülbaba Tekkesi ve Türbesi, DİA, c.14, s.228-230, İstanbul: TDV Yayınları.
Eyice, Semavi (2000) İdris Baba Türbesi, DİA, c.21, s.484-485, İstanbul: TDV Yayınları.
Feridun Ahmed Bey (2012) Nüzhet-i Esrâr'ül Ahyar Der Ahbâr-ı Sefer-i Sigetvar, Haz: A. Aslantürk, G. Börekçi, tıpkıbasım, Zeytinburnu Belediyesi Kültür Yayınları, İstanbul.
Gerelyes, İbolya (2003) Ottoman Architecture in the Town of Gyula, Archaeology of the Ottoman Period in Hungary, 24-26 Mayıs 2000, s.173-180, Budapeşte.
Gerő, Győző (1976) Turkish Monuments in Hungary, Budapest: Kossuth Printing House.
Kara, Mustafa (2011) Tekke, DİA, c.40, s.368-370, İstanbul: TDV Yayınları.
Karač, Zlatko (2016) Tursko-islamska arhitektura i graditeljstvo u Hrvatskoj, Hrvatska i Turska, s.51-72, Zagreb.
Kılcı, Ali (2009) Balkanlardaki Osmanlı Baldeken Türbeleri Hakkında Bir Değerlendirme, Vakıflar Dergisi, Sayı 32, s.91-142.
Madas, József (1975) Török Temető Pécsett, A Janus Pannonius Müzeum Évkönyve, S. 17-18, 1972-73, s.117-124, Peçuy.
McGowan, Bruce W. (1983) Sirem Sancağı Mufassal Tahrir Defteri, TTK Yayınları, Ankara.
Mehmed Süreyyâ (1996) Sicill-i Osmanî Yahud Tezkire-i Meşâhir-i Osmâniyye, Haz: A. Aktan, A. Yuvalı, M. Hülâgü, Sebil Yayınevi, İstanbul.
Meriç, Rıfkı Melûl (1965) Mimar Sinan, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
Moacanin, Nenad (2007) Pojega, DİA, c.34, s.307.
Molnár, József (1973) Macaristan’daki Türk Anıtları – Monuments Turcs en Hongrie, TTK Yayınları, Ankara.
Osmânzâde Hüseyin Vassâf (2015) Sefîne-i Evliyâ, Haz. M. Akkuş, A. Yılmaz, Kitâbevi Yayınları, 3. Baskı, İstanbul.
Ömer Feridun (1914) Török Sírkövek Lippáról A Délmagyarországi Múzeumban, Archaeologiai Értesítő, Sayı 34, s.24-29.
Özcan, Abdulkadir (1988) Abdurrahman Abdi Paşa, DİA, c.1, s.156.
Peçuylu İbrâhim (1281) Târih-i Peçevî 1-2.
Saral, İsmail Tosun (2003) Baba Sultan (Dede Sultan), Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, Sayı 28, s.215-221.
Saral, İsmail Tosun (2005) Kalaylıkoz Ali Paşa Gül Baba mı, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, Sayı 35, s.203-212.
Siklósi, Gyula (2013) A Törökkori Székesfehérvár, Székesfehérvár.
Sudár, Balázs (2013) A Pécsi İdrisz Baba-Türbe, Budapeşte.
Sudár, Balázs (2014) Dzsámik És Mecsetek A Hódolt Magyarországon, Budapeşte.
Sudár, Balázs (2008) Bektaşi Monasteries in Ottoman Hungary (16th-17th Centuries), Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungaria, S.61, s.227-248.
Yılmaz, Mehmet Emin (2013) Macaristan’daki Türk Mimari Eserlerinin Onarımları Üzerine Notlar, Uluslararası Balkan Sempozyumu Bildirileri 5-7 Ekim 2012, Isparta Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Yayınları.
Yılmaz, Mehmet Emin (2014) Balkanlar’da Kiliseye Çevrilen Osmanlı Eserleri Üzerine Bir Araştırma, Ekrem Hakkı Ayverdi 30. Yıl Hatıra Kitabı, İstanbul Fetih Cemiyeti-2014, s.197-242.
Yılmaz, Mehmet Emin (2015a) Evliyâ Çelebi’den Günümüze Peçuy’da Türk Mimârî Eserleri, Yeni Türkiye, Sayı 61, Mart-Haziran 2015, c.2, s. 1950-1961, Yeni Türkiye Stratejik Araştırmalar Merkezi Yayınları, Ankara.
Yılmaz, Mehmet Emin (2015b) Peçuy Tekkeleri, Kâtip Çelebi Üniversitesi Ege ve Balkan Araştırmaları Dergisi, Cilt 1, Sayı 2015-2, s. 165-180.
Yılmaz, Mehmet Emin (2015c) Sigetvar’da Türk Mimârîsi, İstanbul Fetih Cemiyeti Yayınları, İstanbul.
Yılmaz, Mehmet Emin; Günel, Gökçe. (2016) Sâhib’ül-Hayrât Makbûl (Sokollu) Mustafa Paşa, Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, Sayı 38, Güz 2015, Ankara, s.219-252.