Muhasebe Kayıtları Işığında Mektep Vakıflarının Gelir Giderleri: 18. Yüzyıl Sonları Üsküdar Örneği

Osmanlı vakıflarının faaliyet gösterdikleri en önemli alanlardan biri eğitimdir. Osmanlı’da eğitim hizmetleri 19. yüzyılda Maarif Nezareti kuruluncaya dek vakıflar tarafından yürütülmüştür. Vakıfların halka yönelik eğitim verdikleri kurumların başında da sıbyan mektepleri gelmektedir. Bu çalışmada mektep vakıflarının hizmetlerini nasıl finanse ettikleri, ne tür yerlere ne kadar masraf yaptıkları, bünyelerinde hangi görevlileri istihdam ettirdikleri ve bu görevlilere ne kadar maaş ödedikleri sorularına Üsküdar örneği üzerinden cevap verilmeye çalışılmıştır. Çalışmada 1184-1214/1770-1800 tarihlerinde Üsküdar’da faaliyet gösterdiğini tespit ettiğimiz 5 adet mektep vakfının süreç içerisindeki gelir ve giderlerinin analiz edilmesi hedeflenmiştir. Çalışma neticesinde nakit sermaye işleten vakıfların zaman içerisinde sermayelerini artırdıkları bunun yanı sıra vakıfların vazifelilere ödedikleri toplam maaş miktarının genel olarak masraf kalemlerine yapılan harcamalardan yüksek olduğu ve vazifelilere ödenen yıllık ücretlerin bu süre zarfında istisnalar hariç hiç değişmediği görülmüştür. Aynı şekilde kadılığa ödenen harç miktarları ve gayrimenkullerden alınan yıllık kira miktarları da sabit kaldığı sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Osmanlı Devleti, Vakıf, Mektep, Eğitim, Üsküdar

Income and Expenses of the School Waqfs in the Light of Accounting Records: Example of the Late 18th Century Üsküdar

Education services in Ottoman State had been conducted by waqfs until the Maarif Nezareti was established. One of the leading waqfs which provide education services were ottoman elementary-primary school. In this study, it is aimed to answer such questions from Üsküdar example as “how did those schools finance their services, what kind of attendants worked in them, how much did they pay the staff, what kind of expenses did they have?” In this study, it is aimed to analyse 5 school waqfs that were active in Uskudar; their incomes and expenses for the period between 1770-1800 (1184-1214 AH) years by using accounting records. The result of the study shows that cash waqfs had increased their main assets in the course time. Besides, it is seen that the amount of total salary paid to the staff was higher than the cost of other items in general. It has also been determined that annual amount paid to the staff were never changed throughout this period, with a few exceptions. Likewise, it is found that the amount of fee paid to Judiciary and annual rent acquired from real estate properties were unchanged

Keywords:

Ottoman Empire, Waqf, School, Education, Üsküdar,

PDF

___

Akgündüz, Ahmet (2000). “İcare-i Vahide”. TDV İslam Ansiklopedisi, C. 21: s. 388–399.
Aydın, Bilgin vd. (2016). İstanbul Şer’iyye Sicilleri Vakfiyeler Kataloğu. İstanbul: İSAM Yayınları.
Baltacı, Cahit (2004). “Mektep”. TDV İslâm Ansiklopedisi C. 29: s. 6–7.
Bardak, Musa (2014). “XVIII. Yüzyıl Eğitim Öğretim Vakıflarına Bir Örnek: Sıbyan Mektebi ve Kütüphanesiyle Hacı Selim Ağa ve Vakfı”. International Journal of Social Science Research. 3(5): s. 1-32.
Berki, Ali Himmet (1940). Vakıflar. İstanbul: Cihan Kitaphanesi.
Berki, Ali Himmet ed. (1982). Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye. İstanbul: Hikmet Yayınları.
Birol, Nurettin (2004). “XIX. Yüzyıl Sonlarında Sivas Vilayeti’nde Müslüman Egitim-Ögretim Kurumları ve Faaliyetleri”. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, (24): s. 209–32.
Durmuş, Muhammed Emin (2016). “Muhasebe Kayıtları Işığında 18. Yüzyıl Son Çeyreğinde Üsküdar Para Vakıfları (1184-88/1770-74)”. Sakarya Üniversitesi SBE (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
Durmuş, Muhammed Emin, Bektaş, İsmail (2017). “Osmanlı’da Muhasebe Usulü ve Vakıf Muhasebe Kayıtları Okuma Kılavuzu”. PESA Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 3(2): s. 196-209.
Gelişli, Yücel (2002). “Osmanlı Devleti İlköğretim Kurumlarından Sıbyan Mektepleri (Kuruluşu, Gelişimi, Dönüşümü)”. Türkler/Yeni Türkiye 15: s. 35–43.
Hızlı, Mefail (1998). “Osmanlı Dönemi Bursa’sında Eğitim-Öğretim Vakıflarına Genel Bir Bakış”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7(7): s. 183–191.
Hızlı, Mefail (2008). “Osmanlılarda İlköğretimin Tarihi”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 6(12): s. 85–106.
Kaya, Süleyman (2007). “XVIII. Yüzyıl Osmanlı Toplumunda Nazari Ve Tatbiki Olarak Karz İşlemleri”. Marmara Üniversitesi SBE, (Yayınlanmamış Doktora Tezi).
Kaya, Süleyman (2014). Osmanlı Hukukunda İcareteyn. İstanbul: Klasik Yayınları.
Özcan, Tahsin (2003). Osmanlı Para Vakıfları: Kanuni Dönemi Üsküdar Örneği. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
Öztürk, Nazif (1995a). Elmalılı Hamdi Yazır Gözüyle Vakıflar. Ankara: TDV Yayınları.
Öztürk, Nazif (1995b). Türk Yenileşme Tarihi Çerçevesinde Vakıf Müessesesi. Ankara: TDV Yayınları.
Pakalın, Mehmet Zeki (1993a). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü. İstanbul: MEB.
Pamuk, Şevket (2000). İstanbul ve Diğer Kentlerde 500 Yıllık Fiyatlar ve Ücretler 1469- 1998. Ankara: Devlet İstatistik Enstitüsü.
Pamuk, Şevket (2012). Osmanlı İmparatorluğu’nda Paranın Tarihi. Ankara: TTK.
Sıdkı, Hasan (1308). Risale Bey’ ve Şira. İstanbul: Ebuzziya Matbaası.
Tabakoğlu, Ahmet (1994). Türk İktisat Tarihi. 2. Baskı. İstanbul: Dergah Yayınları.
Ünal, Mehmet Ali (2011). Osmanlı Tarih Sözlüğü. İstanbul: Paradigma.
Yediyıldız, Bahaeddin (1983). “Vakıf Istılahları Lügatçesi”. Vakıflar Dergisi (17): s. 55–61.
Yediyıldız, Bahaeddin (1982). “Vakıf Müessesesinin XVIII. Asır Türk Toplumundaki Rolü”. Vakıflar Dergisi, 14: s. 1-27.
Yılmaz, Fehmi (2010). Osmanlı Tarih Sözlüğü. İstanbul: Gökkubbe Yayınları.
Yüksel, Hasan (1990). “Osmanlı Sosyal ve Ekonomik Hayatında Vakıfların Rolü Üzerine Bir Araştırma (1585-1683)”. Ankara Üniversitesi SBE, (Yayınlanmamış Doktora Tezi).