Mardin Mimarisinin Bilinmeyen Bir Kesiti: Şeyh Şeyhullah Camii

Bu çalışmada, Mardin kent merkezinde bulunan ve inşa tarihi bilinmeyen Şeyh Şeyhullah Camii tanıtılıp değerlendirilecektir. Büyük oranda tahrip olmuş yapı günümüzde mescid, giriş mekânı, harimle kemerlerle ilişkilendirilmiş tonozlu dikdörtgen mekân ve bu mekânın arkasındaki halvet, ıslak hacimler olarak kullanılan tonozlu birimler ve giriş eyvanı, iki yazlık namazgâh mihrap nişi, avlu, kuyu ve sokak çeşmesinden oluşmaktadır. Yapının bugün giriş mekânı olarak kullanılan selsebîl eyvanı, mescid ve batıda evyanlı girişle ulaşılan tahrip olmuş tonozlu birimler, yapının cami veya medrese merkezli bir Artuklu külliyesi olabileceğine işaret etmektedir. Yapının evreleri, Arapça ve Osmanlıca onarım kitabeleri ile camiyi oluşturan mekânların mimari özelliklerinin betimsel analizi ve kentteki diğer Artuklu dönemi dinî ve sivil yapılarıyla karşılaştırmalı değerlendirmesi yapılarak belirlenmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Mardin, Artuklu, Şeyhullah, Şar, cami, medrese

An Unknown Section of Mardin Architecture: Sheikh Sheikhullah Mosque

In this study, Sheikh Şeyhullah Mosque, located in the city center of Mardin, whose construction date is unknown, will be introduced and evaluated. Today, the ruined structure is composed of a prayer hall, an entrance hall, a vaulted rectangular space which is linked to the prayer hall with arches and a private unit behind it, vaulted units used as wet spaces and entrance iwan, two summer prayer niches, a courtyard, a well and a street fountain. The fountain iwan, which is used as the entrance hall today, the masjid and the ruined vaulted spaces with entrance iwan at the western end indicate that the building could be a mosque or madrasa-centered Artuqid complex. This study attemps to determine the construction phases of the building by studying Arabic and Ottoman repair inscriptions, doing descriptive analysis of the units composing the mosque as well as using analogy through comparative evaluation with other Artuqid religious and social buildings of Mardin.

Keywords:

Mardin, Artuqid, Şeyhullah, Şar, madrasa, mosque,

PDF

___

Abdulgani Efendi (1999). Mardin Tarihi. Çev. Burhan Zengin, Ankara: GAP-BK Başkanlığı.
Açıkyıldız Şengül, B. (2014). “Cizre Kırmızı Medrese: Mimari, İktidar ve Tarih”. Kebikeç, 38, s. 169-198.
Açıkyıldız Şengül, B. (2017a). “Mardin’de Kültürlerarası Yaşam: Konut Mimarisi Bağlamında Bir Değerlendirme”. Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi 27 (2017), s. 7-60.
Açıkyıldız Şengül, B. (2017b). “Mardin Emineddin Külliyesi: Hami ve Mimari”. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 34/2 (2017), s. 13-31.
Açıkyıldız Şengül, B. (2018). “Mardin in the Post-Tanzimat Era: Heritage, Changes and Formation of an Urban Landscape” (Baskıda).
Altun, A. (1971). Mardin’de Türk Devri Mimarisi. İstanbul: Gün Matbaası.
Altun, A. (1978). Anadolu’da Artuklu Devri Türk Mimarisi’nin Gelişmesi. İstanbul: Kültür Bakanlığı Yayınları.
Altun, A. (2011). Mardin’de Türk Devri Mimarisi. İstanbul: T.C. Mardin Valiliği.
Alioğlu, E. F. (2003). Mardin Şehir Dokusu ve Evler. İstanbul: Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı.
Aslanapa, O. (2007). Anadolu’da İlk Türk Mimarisi Başlangıç ve Gelişmesi. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi.
Aydın, S., Emiroğlu, K., Özel, O., Ünsal, S. (2001). Mardin Cemaat Aşiret Devlet. İstanbul: Toplumsal ve Ekonomik Tarih Vakfı Yayınları.
Beyazıt, D. (2006). “12-13. Yüzyıl Artuklu Yapılarında Geometrik ve Bitkisel Bezemeler: Antik ve İslami Üsluplar Arasında”. İ. Özcoşar (Haz.). Makalelerle Mardin II Ekonomi-Nüfus Kentsel Yapı. İstanbul. s. 169-187.
Beyazıt, D. (2009). Le Décor architectural artuquide en pierre de Mardin placé dans son contexte régional. Doktora Tezi, Paris I Panthéon-Sorbonne Üniversitesi, Paris.
Dinç, F. (2007). 235 Nolu Şeriye Sicil Defterine Göre Mardin. Yüksek Lisans Tezi, Dicle Üniversitesi. Diyarbakır.
Eser, E. (2000). 11.-14. Yüzyıllar Anadolu-Suriye Sanat İlişkileri (Cephe Mimarisinde Suriye Etkileri). Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi. Ankara.
Gabriel, A. (1940). Voyages archéologiques dans la Turquie orientale: Avec un recueil d’inscriptions arabes par Jean Sauvaget, 2 vol. Paris: Boccard.
Gökhan Baydaş, Ö. (2007). Diyarbakır ve Mardin’deki Tarihi Kamu Yapıları. Doktora Tezi, Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Van.
Göyünç, N. (1991). XVI. Yüzyılda Mardin Sancağı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Gündüz, A. (1993). 1523 M (929 H.) Tarih ve 998 No’lu Tapu-Tahrir Defterine Göre Musul, Mardin, Çermik, Harput ve Çemişgezek Sancaklarının Mukayeseli Tarihi. Yüksek Lisans Tezi, Fırat Üniversitesi. Elazığ.
Gürhan, V. (2012). 18. Yüzyılda Mardin Şehri. Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi. Ankara.
İbnü’l-Esîr (1991). İslâm Tarihi. El-Kâmil Fi’t - Târîh Tercümesi. 12 Cilt. İstanbul.
İlter, F. (1969). Erken Devir Anadolu Türk Mimarisinde 12. ve 13. Yüzyıl Artukoğulları Medreselerinin Yeri. Vakıflar Dergisi, 8, s. 197-208.
İzgöer, A. Z. (1999). Diyarbakır Salnâmeleri 1286-1323 (1869-1905), 5 cilt, İstanbul.
Karamustafaoğlu, T. (2012). Hasankeyf’te Eyyubiler Dönemi ve Eyyubi Sultanlarının Politik Yapılanmalarının Mimari Yapı Stillerine Yansıması. Yüksek Lisans Tezi, Batman Üniversitesi. Batman.
Kuran, A. (1969). Anadolu Medreseleri. I. Ankara: ODTU Mimarlık Fakültesi.
Önge, Y. (1995). Anadolu’da XII-XIII. Yüzyıl Hamamları. Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları.
Soyukaya, N., Özgür, M., Kaya, F., Han, Z., Savaş, B., Alpay, E. (2013). Mardin Kültür Envanteri. İstanbul: T.C. Mardin Valiliği Yayınları.
Sözen, M. (1970/72). Anadolu Medreseleri: Anadolu ve Beylikler Devri. I. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Mimarlık Fakültesi.
Tabbaa, Y. (1997). Constructions of Power and Piety in Medieval Aleppo. Pennsylvania.
Tan, E. (2010). 179 No’lu Mardin Şer’iye Sicilinin Transkripsiyonu ve Değerlendirilmesi. Yüksek Lisans Tezi, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi. Kahramanmaraş.
Yıldız, İ. (2010). Tarihi Mardin Çeşmeleri. Mardin: T.C. Mardin Belediyesi Yayını.