Hurufat Defterlerine Göre 18. Yüzyılda Palu

Doğu Anadolu Bölgesi’nde yer alan Palu, bugün Elazığ iline bağlı bir ilçe konumundadır. Osmanlı döneminde “hükümet sancak” olarak yerli hanedanlardan Cemşid Bey’e evlada intikal edecek şekilde mülkiyet üzere verilmiştir. Palu’da gerek hükümet yöneticileri gerekse hayır sahipleri tarafından kurulmuş çok sayıda vakıf vardı. Bunların bir kısmı hayrat, önemli bir kısmı ise evlatlık vakıf özelliğini taşıyordu. Bu çalışmada, başta Hurufat Defterleri olmak üzere, arşiv belgeleri ışığında Palu’daki vakıfların kurucuları ve vakıf gelirleri ile vakıfların şartları hakkında bilgiler verilecektir. Ayrıca 18. yüzyılda Palu’nun mahalle, nahiye, köy ve mezralarıyla dinî ve sosyal amaçlı yapıları hakkında da bazı tespitlerde bulunulacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Elazığ, Palu, vakıf, Hurufat Defteri

Palu in the 18th Century According to the Hurufat Registers

Palu, located in the Eastern Anatolia Region, is today a district of Elazığ Province. In the Ottoman period, “governance” was given to Cemşid Bey, leader of a local dynasty, as proprietary rigth that could be passed on to his sons. Palu had a large number of waqfs established by charitable founders, as well as government officials. Some of them were charity, and a significant part of them were adopted foundation. In this study, information will be given about the founders of the waqfss in Palu, the waqf incomes and the conditions of the waqf in the light of the archival documents, especially the Hurufat registers. Further, in the 18th century, Palu’s neighborhood, township, villages, religious and social buildings will be discussed.

Keywords:

Elazıg, Palu, Hurufat Register, waqf,

PDF

___

Akgündüz, Ahmet (1988). İslâm Hukukunda ve Osmanlı Tatbikatında Vakıf Müessesesi. Ankara.
Alkan, Mustafa (2010). “Vakıf Tarihi Araştırmaları Açısından Hurûfât Defterleri: Adana Örneği. XV. Türk Tarih Kongresi, 11-15 Eylül 2006, Kongreye Sunulan Bildiriler. C. 4, I. Kısım, Ankara. s. 831-842.
Alkan, Mustafa (2007). “Türk Tarihi Araştırmaları Açısından Vakıf Kayıtlar Arşivi. Vakıflar Dergisi, 30, s. 1-34.
Barkan, Ömer Lütfi (1942), “Osmanlı İmparatorluğunda Bir İskân ve Kolonizasyon Metodu Olarak Vakıflar ve Temlikler I, İstila Devirlerinin Kolonizator Türk Dervişleri ve Zaviyeleri”. Vakıflar Dergisi, 2. Ankara. s. 279-385.
Baykara, Tuncer (1988). Anadolu’nun Tarihi Coğrafyasına Giriş I-Anadolu’nun İdari Taksimatı. Ankara.
Baykara, Tuncer (1990). Osmanlı Taşra Teşkilatında XVIII. Yüzyılda Görev ve Görevliler (Anadolu). Ankara.
Beyazıt, Yasemin (2013). “Hurufat Defterlerinin Şehir Tarihi Araştırmalarındaki Yeri”. History Studies International Journal of History, 5/1, s. 39-69.
Bozkurt, Nebi (2006). “Namazgâh”. DİA, 32, s. 357-358.
Çakar, Enver-Celalettin Uzun (2017). Hurufat Defterlerinde Harput (1690-1812). Elazığ.
Çal, Halit (2001). “1192 Numaralı 1696-1716 Tarihli Hurûfât Defterine Göre Bulgaristan’da Türk Mimarisi”. Balkanlarda Kültürel Etkileşim ve Türk Mimarisi Uluslararası Sempozyumu Bildirileri, c. I. Ankara. s. 221-286.
Çal, Halit (2011). “1192 Numaralı 1696-1716 Tarihli Hurûfât Defterine Göre Yunanistan’daki Türk Mimarisi”. Erdem, 58. Ankara. s. 93-242.
Çal, Halit (2001). “Hurûfât Defterlerine Göre 19. Yüzyılda Küre Kazası”. Prof. Dr. Zafer Bayburtoğlu Armağanı Sanat Yazıları. Kayseri. s. 125-166.
Çelik, Kürşat (2013). “R. 1284/M.1868-1869 Tarihli Muhasebe-i Evkâf-ı Hümayun Defteri’ne Göre Mamuratülaziz Vakıfları”. Vakıflar Dergisi, 40. Ankara. s. 143-162.
Çınar, Hüseyin-Miyase Koyuncu Kaya (2015). Vakıflar Kaynakçası. Ankara.
Demirtaş, Hasan (2012). “Vakıf Araştırmalarında Kaynak Olarak Hurûfât Defterleri: Kangırı Örneği”. Vakıflar Dergisi, 37. Ankara. s. 47-92.
Deny, J., “Sancak”. İA, X, s. 186-189.
Eroğlu Memiş, Şerife (2016). “Hurûfât ya da ‘Askerî Rûznâmçe Defterlerinde Yer Alan Vakıf Kurumları Dışındaki Atamaların Kazâ-yı Kudüs-i Şerif Örneğinde İncelenmesi”. OTAM, 39. Ankara. s. 71-104.
Eroğlu Memiş, Şerife (2013). “Osmanlı Toplumsal Tarihi Kaynaklarından Hurûfât ya da Askerî Rüznamçe Defterleri ve Önemi: Kazâ-i Kudüs-i Şerîf Örneği”. Vakıflar Dergisi, 39. Ankara. s. 1115-146.
Evliya Çelebi b. Derviş Mehmmed Zıllî (1999). Evliya Çelebi Seyahatnâmesi. 3. Kitap, Haz. Seyit Ali Kahraman- Yücel Dağlı, İstanbul.
Gökmen, Ertan (2005). “Hurûfât Defterlerine Göre Demirci Kazası ve Köylerinde Cami ve Mescitler (1690-1830)”. Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 3/2. Manisa. s. 21-56.
Göyünç, Nejat (1991). “Yurtluk-Ocaklık Deyimleri Hakkında”. Prof. Dr. Bekir Kütükoğlu’na Armağan. İstanbul. s. 267-277.
İnalcık, Halil (1995). “Eyalet”. DİA, 11, s. 548-550.
Kara, Mustafa (2011). “Tekke”, DİA, 40, s. 368-370.
Karabulut, Serdar (2017). “Palu’nun Siyasi/Ekonomik Tarihi (XIV-XVIII. Yüzyıllar Arası) ve Palu Çarşısı’na Dâir Vakıfname Belgesinin Tecümesi”. OTAM Dergisi, 41. Ankara. s. 145-168.
Kılıç, Orhan (1999). “Yurtluk-Ocaklık ve Hükümet Sancaklar Üzerine Bazı Tespitler”. OTAM, 10, Ankara, s. 119-137.
Kodaman, Bayram (1986). Osmanlı Devrinde Doğu Anadolu’nun İdari Durumu. Ankara.
Kunt, İ. Metin (1987). Sancaktan Eyalete, 1550-1650 Arası Osmanlı Ümerası ve İl İdaresi. İstanbul.
Küçükdağ, Yusuf (2003). “Hurufât Defterlerine Göre Osmanlı Döneminde Develi’nin Mektep, Medrese, Cami, Mescit ve Zaviyeleri”. Bütün Yönleriyle Develi (I. Bilgi Şöleni 26-28 Ekim 2002). Kayseri. s. 267-276.
Ocak, A.Yaşar - Süreyya Farukî (1988). “Zâviye”, İA, XIII, s. 472.
Öntuğ, M. Murat (1999). “Hurûfât Defterlerine Göre Uşak’taki Eğitim Müesseselşeri (1702-1824)”. AKÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 3. Afyon. s. 132-154.
Özkaya, Yücel (1985). XVIII. Yüzyılda Osmanlı Kurumları ve Osmanlı Toplum Yaşantısı. Ankara.
Şahin, İlhan (2009). “Sancak”. DİA, 36, s. 97-99.
Ünal, Mehmet Ali (1992). “XVI. Yüzyılda Palu Hükümeti”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, S.7, s. 241-265.
Ünal, Mehmet Ali (1994). “XVI. ve XVII. Yüzyıllarda Diyarbekir Eyaletine Tâbi Sancakların İdarî Statüleri”. X. Türk Tarih Kongresi’ne Sunulan Bildiriler-1986. C. V. Ankara. s. 2211-2220.
Ünal, Mehmet Ali (1989). XVI. Yüzyılda Harput Sancağı (1518-1566). Ankara.
Uzun, Celalettin-Enver Çakar (2016). “17. Yüzyılda Harput Kalesi”. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 26/2. Elazığ. s. 337-350.
Yancı, Ülkü-Osman Kubilay Gül (2016). “Hurufat Defterlerine Göre Bozok”. I. Uluslararası Bozok Sempozyumu Bildiri Kitabı. C. I. Yozgat. s. 253-265.
Yapıcı, Süleyman (2016). Palu 1841 Nüfus ve Toplum Yapısı. Elazığ.
Yapıcı, Süleyma (2004). Palu Kültür-Tarih-İdari ve Sosyal Yapı. Ankara.
Yediyıldız, Bahaeddin (2003). XVIII. Yüzyılda Türkiye’de Vakıf Müessesesi: Bir Sosyal Tarih İncelemesi. Ankara.