Harem-i Hümayun Kethüdası Canfeda Hatun’un Serveti ve Vakıfları / Ketkhuda of The Imperial Harem Canfeda Khatun’s Wealth and Waqfs

Bu çalışmanın konusu Sultan III. Murad’ın (1574-1595) hareminin “kethüda kadını” Canfeda Hatun’un hayatı, serveti ve vakıf eserlerinin değerlendirilmesidir. Sultanın ailesinden veya kadınlarından olmayan Canfeda Hatun resmi belgelerde bu unvanla anılan ilk kadındır. Harem-i hümayunda 1583’te Nurbanu Sultan’ın vefatıyla öne çıkmış, Sultan III. Murad’a yakınlığıyla çeşitli devlet işlerine müdahale etmiştir. Çoğu ortadan kalkan ve unutulan vakıf eserleri bu çalışmada muhasebe defterleri başta olmak üzere çeşitli vakıf belgelerinden ele alınır. Çalışmanın amacı; haremin bu az rastlanır karakterinin hayatı, serveti ve vakıf eserlerinin ortaya konulmasıdır.

Anahtar Kelimeler:

Vakıf, Osmanlı Kadın Vakıfları, Cariye Vakıfları, Vakıf Muhasebe Defterleri, Harem-i Hümayun

Ketkhuda of The Imperial Harem Canfeda Khatun’s Wealth and Waqfs

Canfeda Khatun was appointed to a position called “ketkhuda woman” at the Sultan Murad III (1574-1595) ’s imperial harem for twenty-one years. She was not related to royal family nor one of the sultan’s women. In official documents, Canfeda Khatun was the first concubine called as “ketkhuda woman” and her fame grown with this title. After the death of Sultan’s mother, Nurbanu Sultan (1583), Canfeda’s accompany to the Sultan became to such an extent that she had even impact on Sultan Murad’s political decisions. This study focuses on historical artefacts of her waqf, most of which are not survived to the present day, using the archival documents belonged to waqfs, particularly their accounting registers. The aim of this study is to reveal the new aspects of Canfeda Khatun who was a rare example of the harem, and analyse her waqfs.

Keywords:

Waqf, Ottoman Women Waqfs, Waqf of Concubines, Waqf Accounting Registers, Imperial Harem,

PDF

___

Akgündüz, Ahmed (1996). İslam Hukukunda ve Osmanlı Tatbikatında Vakıf Müessesesi. 2. Baskı, İstanbul. Osmanlı Araştırmaları Vakfı.
Aksay, Mustafa (2015). İmparatorluğun Dehası Sinan Atlası. İstanbul: Sinpaş Holding.
Akyıldız, Ali (2012). “Vâlide Sultan”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (TDVİA), C. 42, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı. s. 494-499.
Altınay, Ahmet Refik (2013). Kadınlar Saltanatı, Konya:Bookcase Yayınevi, ISBN: 978-605-5190-02-06.
Atay, Sabri- Kılıç, Hüseyin- Karaca,Yılmaz- Erol, Rasim- Kahriman Salih -Recep Fuat (2011). “Bâb Mahkemesi, 46 Numaralı Sicil (H.1096-96, M.1685-86)” , İstanbul Kadı Sicilleri, Cilt 19, İstanbul, İSAM.
Ayvansaraylı Hafız Hüseyin (1987). Camilerimiz Ansiklopedisi/Hadikatü’l Cevami- 2 Cilt. Haz: İhsan Erzi. İstanbul: Tercüman-Aile ve Kültür Bakanlığı Yayınları.
Barkan, Ömer Lütfi (1963 ). “Osmanlı İmparatorluğu’nda İmaret Sitelerinin Kuruluş ve İşleyiş Tarzına Ait Araştırmalar”. İktisat Fakültesi Mecmuası, C. 23, S. :1-2, s. 239-296.
Barkan, Ömer Lütfi.-Ekrem Hakkı Ayverdi (1970). İstanbul Vakıfları Tahrir Defteri 953 (1546) Tarihli. İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti-İstanbul Enstitüsü.
Barkan, Ömer Lütfi (2000). “Fatih Camii ve İmareti Tesislerinin 1489-1490 Yıllarına Ait Muhasebe Bilançoları”. Osmanlı Devleti’nin Sosyal ve Ekonomik Tarihi- Osmanlı Devlet Arşivleri Üzerinde Tetkikler-Makaleler-. Haz. Hüseyin Özdeğer. C.2, s. 1054-1093.
Barkan, Ömer Lütfi (2000). “Ayasofya Camii ve Eyüb Türbesinin 1489-1491 Yıllarına Ait Muhasebe Bilançoları”, Osmanlı Devleti’nin Sosyal ve Ekonomik Tarihi- Osmanlı Devlet Arşivleri Üzerinde Tetkikler-Makaleler-. Haz. Hüseyin Özdeğer. C.2, s. 1099-1138.
Behar, Cem (2014). Bir Mahallenin Doğumu ve Ölümü (1494-2008) Osmanlı İstanbul’unda Kasap İlyas Mahallesi. İstanbul: YKY Yayınları.
Bilgin, Arif (2003). “Matbah-ı Âmire”, TDVİA, C. 28. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı. S. 115-119.
Canatar, Mehmet (2002). “Kethüda” TDVİA. C. 25. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı. s. 332-334.
Çerçi, Faris (2000). Künhü’l-ahbar’a göre II. Selim, III.Murad, III.Mehmed Devirleri ve Âli’nin Tarihçiliği- 2 Cilt. Kayseri: Erciyes Üniversitesi.
Danişmend, İsmail Hakkı (1925). İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi Cilt 3- (M.1574-1703), Türkiye Yayın Evi.
Dişören N. Esra (1994). “Canfeda Kadın Mescidi”. Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi. C. 2. Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı Yayını. s. 384.
Erol, Rasim, Kılıç Hüseyin (2011). “Rumeli Sadâreti Makemesi, 21 Numaralı Sicil (H.1002, M.1594-95)”. İstanbul Kadı Sicilleri. C. 12. İstanbul. İSAM.
Evliya Çelebi (2011). Seyahatname-2 Cilt, Hazırlayanlar : Kahraman, Seyit Ali.- Dağlı, Yücel- Dankoff, Robert- Kurşun, Zekeriya- Sezgin, İbrahim, 1.Baskı, İstanbul: YKY Yayınları, Eylül.
Eyice, Semavi (1993). “Cevri Kalfa Mektebi”. TDVİA, C. 7. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı. s. 461-462.
Galitekin, Ahmet Nezih (2006). Kocaeli Su Medeniyeti Tarihinden Birkaç Damla, İzmit: Kocaeli Büyükşehir Belediyesi-İSU Genel Müdürlüğü Kültür Yayınları, No: 1.
Göncüoğlu, Süleyman Faruk (2009). “İstanbul’un Fethi Sonrası Kurulan İlk Semt: Saraçhane”. Atatürk Üniversitesi, edergi.atauni.edu.tr/ataunigsed.
Güler, Mustafa (2011). Osmanlı Devleti’nde Haremeyn Vakıfları- 16. Ve 17. Yüzyıllar. 2.Baskı, İstanbul: Çamlıca Basım Yayın.
Güran, Tevfik (2006). Ekonomik ve Mali Yönleriyle Vakıflar-Süleymaniye ve Şehzade Süleyman Paşa Vakıfları. İstanbul: Kitabevi.
İnalcık, Halil (2004) Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik Ve Sosyal Tarihi- 2 Cilt, 2. Baskı, İstanbul: Eren Yayıncılık.
İpşirli, Mehmet (1993). “Canfeda Hatun”. TDVİA. C. 7. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı. s..150-151.
İpşirli, Argıt, Betül (2017). Hayatlarının Çeşitli Safhalarında Harem-i Hümayun Cariyeleri 18.Yüzyıl. 1.Baskı, İstanbul: Kitap Yayınevi.
Kaplanoğlu, Raif (2011). “Tahrir Defterlerine Göre: Osmanlı Döneminde Bursa’da İşçi/Bekar Odaları”. Bursa Araştırmaları Dergisi. S.33. Bursa: BURSAV. s. 31-42.
Kocakaplan, Saim Çağrı (2017). İstanbul Gümrüğü (1750-1800): Teşkilat ve Ticaret. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 1. Baskı, 2017.
Köprülü, Mehmet Fuad (2005). İslam ve Türk Hukuk Tarihi Araştırmaları ve Vakıf Müessesesi. 2. Baskı. Ankara: Akçağ Basım Yayım Pazarlama A.Ş.
Kuran, Aptullah (1987). Sinan The Grand Old Master of Ottoman Architecture. İstanbul: Ada Press Publishers.
Orbay, Kayhan (2007). “16.ve 17. Yüzyıllarda Bursa Ekonomisi: Sultan Çelebi Mehmed Yeşil İmareti’nin Mali Tarihi (1553-1650)”. Ankara Üniversitesi- Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi (OTAM) Dergisi, Sayı 22, s. 125-158.
Özgüven, Burcu, (1993). “Ayas Bin Abdullah”. Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi. C. 1. İstanbul: Türkiye Ekonomik ve Tarihsel Toplum Vakfı. s. 445.
Öztürk, Nazif (1995). Elmalılı Hamdi Yazır Gözüyle Vakıflar. 1. Baskı, Ankara. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
Pedani, Maris Pia, (2000). “Safiye’s Household and Venetian Diplomacy”. Turcica, Volume: 32, ss.9-32.
Pierce, Leslie P., (1993). The Imperial Harem. New York: Oxford University Press.
Sakoğlu, Necdet (1994). “Canfeda Kadın”. Dünden Bugün’e İstanbul Ansiklopedisi. C. 2. Haz. İlhan Tekeli. İstanbul: Tarih Vakfı, Ankara: Kültür Bakanlığı. s. 383.
Selaniki, Mustafa Efendi,- (1989). Tarih-i Selaniki-2 Cilt, Hazırlayan: Mehmet İpşirli. İstanbul: İ.Ü. Edebiyat Fakültesi Basımevi.
Singer, Amy (2002). Contructing Ottoman Benifience-An Imperial Soup Kitchen In Jeruselam. Albany: State University of New York Press.
Tanman, M.Baha, (1991). “Atik Valide Sultan Külliyesi”. TDVİA. C.4. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı. s. 68-73.
Tanman, M.Baha, (2007). “Nûreddin Cerrâhi Tekkesi”, TDVİA. C. 33. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı. s.253-256.
Tanman, M.Baha, (1989). “Akbaba Tekkesi” TDVİA. C. 2. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı. s. 221-222.
Thys-Şenocak, Lucienne (2009). Hatice Turhan Sultan- Osmanlı İmparatorluğunda Kadın Baniler. 1. Baskı, İstanbul: Kitap Yayınevi.
Uluçay, M.Çağatay (2011). Harem II. 4.Basım, İstanbul: Ötüken Neşriyat.
Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, (2014). Osmanlı Devletinin Saray Teşkilatı. 4. Baskı, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
Yavaş, Doğan, (1994). “Canfeda Kadın Çeşmesi”. Dünden Bugün’e İstanbul Ansiklopedisi. Cilt 2. Haz. İlhan Tekeli. İstanbul: Tarih Vakfı, Ankara: Kültür Bakanlığı. s. 383-384.
Yediyıldız, Bahaeddin, (2003). XVIII. Yüzyılda Türkiye’de Vakıf Müessesi- Bir Sosyal Tarih İncelemesi. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
Yıldız, Kenan (2012). 1660 İstanbul Yangınının Sosyo-Ekonomik Tahlili. Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi. İstanbul.
Yüksel, Hasan, Osmanlı Sosyal Ve Ekonomik Hayatında Vakıfların Rolü (1585-1683). 1.Baskı, Sivas: Dilek Matbaası.
3. İnternet Kaynakları
Fatih Müftülüğü- Resmi İnternet Sitesi- Karagümrük Camii hakkında: http://www.fatihmuftulugu.gov.tr/ inc.php?p=camiiler&id=349
Kültür Bakanlığı Resmi Sitesi- Kilizdere Köprüsü hakkında: https://www.kulturportali.gov.tr/turkiye/kocaeli/gezilecekyer/kilezdere-koprusu
İstanbul Çevre Kültür ve Tarihi Eserleri Koruma Derneği’nin Web Sitesi: http://isted.org.tr/projesicizilen-eserler/sarachane-mimar-ayas-camii/detay