Cihât Mevzuatı

“Cihet” kelimesi vakıf ıstılahında; “görev, vazife” anlamlarına gelmektedir. Osmanlı vakıf müessesesinde yürütülen hizmetler için verilen görevler bu kelimeyle ifade edilmiştir. Çoğulu “cihât”tır. Tespitlerimize göre cihetlerin/cihâtın uygulamaya yönelik usul ve esaslarını belirleyen sekiz adet mevzuat düzenlemesi yapılmıştır. Yapılan mevzuat düzenlemelerinin dört tanesi nizamnâme, bir tanesi talimât, bir tanesi kararnâme; bir tanesi 1290/1873 tarihli nizamnâmeye ve diğeri de 1301/1883 tarihli kararnâmeye zeyl olmak üzere hazırlanmıştır. Bütün bu düzenlemelerden cihâtın tarifi ve türleri, tevcih/tayin usulü ve konuyla ilgili diğer bilgiler öğrenilebilmektedir. Onun için bu çalışmada Osmanlı vakıf sisteminin cihet alanında yapılan mevzuat düzenlemeleri bir araya getirilecek ve ayrıca kaynaklarda Osmanlı Türkçesiyle yer alan bu mevzuat metinleri sadeleştirilecektir.

Anahtar Kelimeler:

Osmanlı, vakıf, cihet, cihât, mevzuat

Jihât (Duties) Legislation

The word “jihet” in the context of waqf (religious endowment) means duty. Duties related to the services carried out at the Ottoman waqfs were referred through the use of the words “jihet” and its plural form “jihât”. According to our findings, eight legislative arrangements were made which determined procedures and principles for the implementation of jihât. Four of these arrangements were regulations, one of them was an instruction and one was a decree. Other one was a regulation dated 1290/1873, and the last one was an addendum for a decree dated 1301/1883. From all of these arrangements, the description and types of the jihât, the method of appointment and other relevant information about the subject matter can be obtained. For this reason, in this study, the legislative arrangements made about jihât in the Ottoman waqf regulation are put together, and also the texts of the relevant legislation written in the Ottoman Turkish have been simplified into current language.

Keywords:

Ottoman, waqf, jihet, jihât, legislation,

PDF

___

1. Arşiv Kaynakları 1.1. Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA):
İrade Dosya Usulü (İ.DUİT): 20/53.
İrade Meclis-i Mahsus (İ.MMS): 86/3701.
Sadaret Mukavelenâmeler (A.DVN.MKL): 8/7, 80/25.
2. Basılmış Birincil Kaynaklar
Ahterî, Mustafa b. Şemseddin el-Karahisârî (1293). Ahterî-i Kebîr. İstanbul: Dârü’t-Tıbâati’l-Âmire.
Ceride-i İlmiye (1337). “Dersiâm Efendilere Tevcîh Olunacak Cihât Hakkında Nizamnâme”. İstanbul: Meşihat-i Celile-i İslâmiyye, cilt 4, sayı 46: s. 1381.
Düstur (1302). “Dersaâdet ve Bilâd-ı Selâse İle Memâlik-i Mahrûsa-i Şâhâne’de Vâki‘ Cevâmi‘ ve Mesâcid ve Hayrât Vesaire Cihâtının Hîn-i Tevcîhâtında ve Husûsât-ı Sâiresinde Mahkeme-i Teftiş’ten Verilecek İlâmât ve Vesâik-i Şer’iyye ve Cihât Kalemi İçin Alınması Lazım Gelen Harç Kararnâmesi”. Dersaâdet: Matbaa-i Osmaniye, tertip 2/ Zeyl 4: s. 124-131.
Düstur (1928). “Dersiâm Efendilere Tevcîh Olunacak Cihât Hakkında Nizamnâme”. İstanbul: Evkâf Matbaası, tertip 2 cilt 11: s. 177.
Düstur (1937). “Memâlik-i Şâhânede Kâin Cevâmi‘ ve Hayrât-ı Sâire Cihâtının Hîn-i Tevcîhinde Mahkeme-i Teftiş’ten Verilecek İlâmât İçin Alınması Lazım Gelen Harç Hakkındaki Kararnâmeye ZeylOlmak Üzere Kaleme Alınmış Olan Fıkra-i Munzamma”. Ankara: Başvekalet Matbaası, tertip 1,cilt 5: s. 616.
Düstur (1290). “Tevcîhât-ı Cihât Nizamnâmesi”. İstanbul: Matbaa-i Âmire, tertip 1, cilt 3: s. 500-504.
Düstur (1293). “Tevcîhât-ı Cihât ve Müteferriâtı Hakkında Talimât”. İstanbul: Matbaa-i Âmire, tertip 1, cilt 3: s. 504-509.
Düstur (1289). “Tevcîh-i Cihât Hakkında Nizamnâme”. İstanbul: Matbaa-i Âmire, tertip 1, cilt 2: s. 177-179.
Düstur (1332). “Tevcîh-i Cihât Nizamnâmesi”. Dersaâdet: Matbaa-i Âmire, tertip 2, cilt 5: s. 608-617.
Düstur (1937). “10 Safer 1290 Tarihli Tevcîh-i Cihât Nizamnâmesi’ne Müzeyyel Fıkra-i Nizâmiye”. Ankara:Başvekâlet Matbaası, tertip 1, cilt 5: s. 515.
Düstûr-ı Askerî (1286). “Kura Kânunnâme-i Hümâyûnu”. İstanbul: Mekteb-i Fünûn-ı Harbiye-i Şâhâne Matbaası, s. 16-53.
Mecmûa-i Kavânîn-i Cedîde-i Osmâniyeden Tevcîh-i Cihât Nizamnâmesi (1331). Dersaâdet: Cihan Matbaası.
Ömer Hilmi Efendi (1307). İthâfü’l-Ahlâf fî Ahkâmi’l-Evkâf. İstanbul: Matbaa-i Âmire.
Ömer Hilmi Efendi (1327). İthâfü’l-Ahlâf fî Ahkâmi’l-Evkâf. trc. Muhammed Kamil el-Gazzî el-Halebî, Halep: Baha Matbaası.
Şemseddin Sami (1317), Kâmûs-ı Türkî. nşr. Ahmed Cevdet, Dersaâdet: İkdam Matbaası.
Tevcîhât-ı Cihât Nizamnâmesi (1290). İstanbul: Matbaa-i Âmire.
Tevcîhât-ı Cihât ve Müteferriâtı Hakkında Talimât (1290). İstanbul: Matbaa-i Âmire.
Tevcîh-i Cihât Nizamnâmesi ve Harç Tarifesi (1329/1332). nşr. Hüseyin (Efendi), Dersaâdet: Şems Matbaası, s. 3-34. Cihât Mevzuatı
3. Araştırma ve İnceleme Eserler
Akgündüz, Murat (2010), Osmanlı Dersiâmları. İstanbul: Osmanlı Araştırmaları Vakfı.
Akgündüz, Said Nuri (2017). Tanzimat Dönemi Osmanlı Ceza Hukuku Uygulaması. İstanbul: RağbetYayınları.
Aydın, M. Akif (1994). “Düstur”. Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, cilt 10, Diyanet Vakfı, İstanbul. s.48-49.
Benli, Mehmet Sami (2005). “Miftâhu’l-Ulûm”. Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, cilt 30, Diyanet Vakfı, İstanbul. s. 20-21.
Berki, Ali Himmet (1966). Vakfa Dair Yazılan Eserlerle Vakfiye ve Benzeri Vesikalarda Geçen Istılah ve Tâbirler, Ankara: Doğuş Matbaası.
Devellioğlu, Ferit (2010). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Yayına hazırlayan: Aydın Sami Güneyçal, Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları.
Erünsal, İsmail E. (1997). “Hâfız-ı Kütüb”. Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, cilt 15, Diyanet Vakfı, İstanbul. s. 94-98.
Öztürk, Nazif (1983). Menşei ve Tarihi Gelişimi Açısından Vakıflar. Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları.
Öztürk, Nazif (2006). “Mütevelli”. Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, cilt 32, Diyanet Vakfı, İstanbul. s. 217-220.
Has, Şükrü Selim (2006). “Mülteka’l-Ebhur”. Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, cilt 31, Diyanet Vakfı, İstanbul. s. 549-552.
İnalcık, Halil (2016). Osmanlı İmparatorluğu: Klâsik Çağ (1300-1600). çev. Ruşen Sezer, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. İpşirli, Mehmet (1993). “Cihet”. Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, cilt 7, Diyanet Vakfı, İstanbul. s. 546-548.
Kandemir, M. Yaşar (2010). “eş-Şifâ”. Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, cilt 39, Diyanet Vakfı, İstanbul. s. 134-138.
Kütükoğlu, Mübahat S. (1992). “Berat”. Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, cilt 5, Diyanet Vakfı, İstanbul. s. 472-473.
Martal, Abdullah (2010). “Suyolcu”. Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, cilt 38, Diyanet Vakfı, İstanbul. s. 1-2.
Pakalın, Mehmet Zeki (2004). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü. cilt 1-3, İstanbul: MEB Yayınları.
Yediyıldız, Bahaeddin (1983). “Vakıf Istılahları Lügatçesi”, Vakıflar Dergisi, sayı 27: s. 55-60.