Ermeni Tehciri Ve Tehcirden Dönen Ermenilerin İskân Sorunu

Bu çalışmada 1915 yılında uygulanan Ermeni tehciri ile 1918 yılında tehcirden geri dönen Ermenilerin durumu incelenmektedir. Bilindiği gibi 1915 yılında Ermeni tehciri OsmanlıRus Savaşı, Balkan Savaşları ve Birinci Dünya Savaşı’nın gölgesinde gerçekleşmiştir. Bu karar neticesinde Ermenilerin birçoğunun malları; hatta eşleri ve çocukları geride kalanlara teslim edilmiştir. Esasen bu dönemde Anadolu’da büyük bir kargaşa hâkimdir. Balkanlardan ve Orta Doğu’dan birçok Müslüman Anadolu topraklarına göç etmektedirler. Ermenilerin boşalttıkları yerlere yerleştirilenlerin büyük bölümünü bu grup oluşturmuştur. Osmanlı hükümeti 1918 yılında Mondros Mütarekesi yapılmadan hemen önce Ermenilerin geri dönmesi yönünde bir karar almıştır. Geri dönüş kararı var olan kargaşayı arttırmış; üstelik ülke topraklarında farklı güç odaklarının da iktidarı sebebiyle gerektiği gibi yönetilememiştir. Mal ve mülklerin, hatta kadın ve çocukların ‘iadesi’ meseleleri büyük sorunlar yaratmış; gayrimüslimlerle Müslüman halk arasında çatışmalar başlamıştır. Tehcirden geri dönenlerin yeniden iskânı ve Ermenilerin hayatlarının normalleştirilmesi yolunda Hilal-i Ahmer gibi sivil toplum kuruluşları, yerel halk ve Amerika Birleşik Devletleri de önemli rol oynamışlardır. Yiyecek, içecek ve ilaç başlıca yardımlar olmuş; bunlara Ermenilerin iş tutabilmesi için verilen destekler de eklenmiştir. Anadolu’da zaten var olan kargaşayı arttıran bu kararlar dönemin anlaşılabilmesi için önemli ipuçları sunmaktadır. Bunların incelenmesi meseleyi soykırım mı; değil mi tartışmalarından uzaklaştırarak daha geniş bir perspektiften bakma olanağı sunacaktır

Anahtar Kelimeler:

Ermeni Tehciri, İskân Sorunu, Ermeniler

This paper is about the situation of the Armenians who returned to their lands in 1918 after 1915 deportation. The Armenian deportation in 1915 realized under the shadows of Ottoman-Russian War, Balkan Wars and World War I. The decision to deport Armenians from Anatolia led to many Armenians to lose their properties and relatives in return. There is a big mess in Anatolia along 1910s, when many Muslim migrate to Anatolia from the Middle East and Balkans and fill the places evaucated by the Armenians. The Ottoman Government made a decision to let Armenians return their homes before the signing of 1918 Mondros Treaty. The decision for the return of the deported added to the existing chaos in Anatolia, moreover the return process was not administered efficiently thanks to the different power foci in the government. The return of the properties, as well as the children and women led to big problems followed by clashes between the Muslim and non-Muslims. Associations such as Red Crescent, local people and the U.S. also had crucial role for the relocation of those returning after deportation. Food, water and drugs have been the fundamental aid items, employment efforts for the Armenians followed. The deportation and return processes provide some clues to have a better understanding of the period. Analysis of these might help to see the problems from a wider angle, compared to the vicious argument cycle of whether deportation was a genocide or not

Keywords:

The Armenian Deportation, Settlement Problem, Armenians,

PDF

___

AKÇAM, Taner. A Shameful Act: the Armenian Genocide and the Question of Turkish Responsibility. New York: Metropolitan Books, 2006.

AKGÜN, Seçil K., Hilal-i Ahmer’den Kızılay’a, C.I., Ankara, Beyda Basımevi, 2000.

AKGÜNDÜZ A., S. Öztürk, R. Kara, Sorularla Ermeni Meselesi, İstanbul, OSAV Yayınları, 2008.

AKŞIN, Sina. İstanbul Hükümetleri ve Milli Mücadele., C.1., İstanbul, Türkiye İş Bankası Yayınları, 2004.

ATNUR, İ. Ethem. Türkiye’de Ermeni Kadınları ve Çocukları Meselesi (1915–1923), Ankara, Babil Yayıncılık, 2005.

--------------------. “Osmanlı Hükümetleri ve Tehcir Edilen Rum ve Ermenilerin İskanı Meselesi.” Atatürk Yolu, Kasım, 1994.

--------------------. Tehcirden Dönen Rum ve Ermenilerin İskanı Meselesi, Atatürk Üniversitesi, Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, Erzurum, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, 1991.

Bakar, Bülent, “Malların İadesi” Türk–Ermeni İhtilafı Makaleler, Hikmet Özdemir (haz.), Ankara, TBMM Kültür, Sanat ve Yayın Kurulu Yayınları, 2007.

-------------------.“An Important Question Occured after Mudros Armistice: The Question of Turkish and Armenian Orphans”, Atatürk Arastırma Merkezi Dergisi, C,XXI, No: 62, Temmuz, 2005.

ÇAYCI, Abdurrahman, Türk-Ermeni İlişkilerinde Gerçekler, Ankara, 2000.

ÇIÇEK, Kemal, Ermenilerin Zorunlu Göçü, 1915-1917, Ankara, Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2005.

DÜNDAR, Fuat, İttihat ve Terakki’nin Müslümanları İskan Politikası, İstanbul, İletişim Yayınları, 2002.

ERCAN, Yavuz “Tarihi Belgelerin Işığında Ermeni İddiaları” Tarih Boyunca Türklerin Ermeni Toplumu ile İlişkileri Sempozyumu, Ankara, 1985.

GÜLER, Ali (haz.), Cemiyet-i Akvam ve Türkiye’de Ermeniler ve Rumlar, Ankara: Türk Metal Sendikası Yayınları, 2001.

GÜRÜN, Kamuran, Ermeni Dosyası, C.1., Ankara, Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1991.

HALAÇOĞLU, Yusuf. Ermeni Tehciri ve Gerçekler, Ankara, Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2001.

HOVANNISIAN, Richard, Armenia on the Road to Independence, LA, University of California Press, 1967.

İLHAN, Abdurrahman, Arşiv Belgelerine Göre 1915 Yılındaki Tehcir Olayı’nın Sivas’ta Uygulanması, Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İslam Tarihi ve Sanatları Ana Bilim Dalı, İslam Traihi ve Sanatları Programı, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, 2008.

JAESCHKE, Gotthard, Türk Kurtuluş Savaşı Kronolojisi, Ankara, Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1989.

KARACA, Taha Ziya, Ermeni Sorununun Gelisim Sürecinde Yozgat’ta Türk- Ermeni İlişkileri, Ankara, Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2005.

KARACAKAYA, Recep, Türk Kamuoyu ve Ermeni Meselesi, İstanbul, Toplumsal Dönüşüm Yayınları, 2005.

LEWY, Guenter, The Armenian Massacres in Ottoman Turkey, Salt Lake City, The University of Utah Press, 2005.

MCCARTHY, Justin, Death and Exile, the Ethnic Cleansing of Ottoman Muslims 1821- 1922. Princeton, New Jersey, The Darwin Press, 1995.

MCCARTHY, Justin, Osmanlı’ya Veda, İmparatorluk Çökerken Osmanlı Halkları, (çev.: Mehmet Tuncel), İstanbul, Etkileşim Yayınları,2006.

“Near East Report for Syria”, The New York Times Current History Magazine, April- May-June 1919.

SÜSLÜ, Azmi, F. Kırzıoğlu, R. Yinanç, Y. Halaçoğlu, Türk Tarihinde Ermeniler, Ankara, Kars Kafkas Üniversitesi Rektörlüğü Yayınları, Ankara, 1995.

Osmanlı Belgelerinde Ermeniler (1915-1920), Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayınları, Yayın No: 14, Ankara, 1994.

ÖKE, Mim Kemal, Ermeni Sorunu 1914-1923, Ankara, Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1991.

ÖZDEMİR, Hikmet, Kemal Çiçek, Ömer Turan, Ramazan Çalık, ve Yusuf Halaçoğlu. Ermeniler, Sürgün ve Göç. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2004.

ÖZDEMİR, Hikmet, Yusuf Sarınay (haz.), Turkish-Armenian Conflict Documents, Ankara, TBMM Kültür, Sanat ve Yayın Kurulu Yayınları, 2007.

ÖZDEMİR, Mehmet, Mütareke ve Kurtulus Savası Baslangıç Dönemlerinde Türk Demir Yolları, Yapısal Ekonomik Sorunlar, 1918-1920. Ankara, Kültür Bakanlıgı Yayınları, Ankara, 2001.

PETERSON, Merrill D., Starving Armenians, Charlottesville, London, University of Virginia Press, 2004.

SARIHAN, Zeki, Kurtulus Savaşı Günlüğü, C.I., Ankara, Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1993.

ŞİMŞİR, Bilal, British Documents on Atatürk, C.I., Ankara, Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1973.

TANSEL, Selahattin, Mondros’tan Mudanya’ya Kadar, C.I., Ankara, Başbakanlık Kültür Müsteşarlığı Cumhuriyetin 50. Yıldönümü Yayınları, 1973.

TURAN, Şerafettin, Türk Devrim Tarihi, Ankara, 1991.

TÜRKMEN, Zekeriya, “İşgal Yıllarında İstanbul’daki Uygulamalar: Mütareke Döneminde Ermeniler Tarafından Türk Çocuklarının Kaçırılması ve Hristiyanlaştırılması”, Kök Arastırmalar Dergisi, C.II, No. 2, Ankara, Güz-2000.