TÜRKİYE’NİN DEMOKRATİKLEŞME SÜRECİNDE BİR MİHENK TAŞI: BASINDA 1950 SEÇİMLERİ

İkinci Dünya Savaşı’nın meydana getirdiği savaş koşulları altında gerçekleştirilen icraatlar halkın zamanla Cumhuriyet Halk Partisi iktidarından uzaklaşmasına sebep oldu. Bu durum beraberinde yeni arayışları da getirdi. İşte bu süreçte Milli Kalkınma Partisi, Demokrat Parti ve Millet Partisi gibi partiler kuruldu ve Türk siyasi hayatında hızla bir değişim yaşandı. 1946’da yapılan ve pek çok şaibeyi de beraberinde getiren genel seçimlerin ardından DP, meclise girmeyi başardı ve bu tarihten itibaren özellikle seçim güvenliğinin sağlanması adına iktidara baskılarını yoğunlaştırdı. Bu baskıların sonuç vermesiyle birlikte 16 Şubat 1950’de yeni seçim kanunu kabul edildi. DP tarafından memnuniyetle karşılanan bu kanunun hazırlanmasının ardından CHP iktidarı seçim kararı aldı ve ülkede daha önce görülmemiş bir seçim yarışı başladı. CHP, DP, MP ve MKP’nin katıldığı seçim yarışı halkın yoğun ilgisiyle karşılaştı. Seçimlerde yapılan vaatler, partilerin seçimler sonrasında yürüttüğü politikaların da habercisi oldu. Çalışmamızda 14 Mayıs 1950 seçimleri sürecini Akşam, Milliyet, Cumhuriyet, Ulus, Yeni Ulus ve Zafer gazetelerinin ilgili nüshaları ve Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi’nden elde edilen bilgiler ışığında değerlendirdik. Ayrıca seçim sonuçlarını yine ilgili basın kuruluşlarının yayınları, Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, Ayın Tarihi, TBMM Zabıt Cerideleri ve TBMM Ad Albümü’nden elde edilen bilgiler ışığında ortaya koymaya çalıştık.

A CORNERSTONE IN THE DEMOCRATISATION PROCESS OF TURKEY: THE ELECTIONS OF 1950

The political practices carried out under the conditions of warfare brought by World War II caused Turkish public to become distanced from the Republican People's Party (CHP) that was in power. This situation also brought along new pursuits. New political parties such as the National Development Party (MKP), the Democratic Party (DP) and the Nation Party (MP) were established, leading to a rapid change in the Turkish political life. Following the general elections of 1946, which is considered to be controversial from many aspects, the DP got into parliament and, thereafter, it steadily increased its pressures on the political power especially for ensuring election safety. With these pressures coming to fruition, the new election law was enacted on 16 February 1950. Upon this enactment that was welcomed by the DP, the CHP government decided to hold an election, and thus an unprecedented election race began across the nation. The race participated by the CHP, the DP, the MP and the MKP led to an intense interest of the public. The election promises of these parties were also a precursor of their policies that they followed after the elections. The current study evaluates the elections of 14 May 1950 through the related issues of the newspapers Akşam, Milliyet, Cumhuriyet, Ulus, Yeni Ulus and Zafer, and the information obtained from the Republican Archive of the Turkish Prime Ministry. The study also attempts to shed light on the election results based on the information provided by the publications of the related media outlets, the Republican Archive of the Turkish Prime Ministry, the Ayın Tarihi Journal (a Monthly Official Almanac), Official Recordings from The Grand National Assembly Proceedings, and Official Records he Parliament Members.

___

  • BCA, 30.0.001/53.315.4
  • BCA, 30.10.0.0/77. 12.17.
  • BCA, 30.10.0.0/77.512.14.
  • BCA, 30.10.0.0/77.512.19.
  • BCA, 30.10.0.0/77.513.1.
  • BCA, 30.10.0.0/77.512.20.
  • BCA, 30.10.0.0/77.513.15.
  • BCA, 30.10.0.0/77.512.15.
  • BCA, 30.10.0.0/77.513.16.
  • BCA, 30.10.0.0/77.513.11.
  • BCA, 30.10.0.0/77.512.16.
  • BCA, 30.10.0.0/77.513.12.
  • BCA, 30.10.0.0/77.513.7.
  • BCA, 30.10.0.0/77.513.2.
  • BCA, 30.10.0.0/77.512.18.
  • BCA, 490.1.0.0/10.53.9.
  • BCA, 490.1.0.0/10.55.1.
  • BCA, 30.18.1.2/122.27.2.
  • Ayın Tarihi, Başbakanlık Basım-Yayın ve Turizm Genel Müdürlüğü, No: 198, Ankara, Mayıs 1950.
  • Kanunlar Dergisi, Cilt: 32, TBMM Basımevi, Ankara, 1950.
  • TBMM Albümü 1920-2010, Cilt: 2, TBMM Basın ve Halkla İlişkiler Müdürlüğü Yayınları, Ankara, 2010.
  • TBMM Tutanak Dergisi, Dönem: 9, Cilt: 1, TBMM Matbaası, Ankara, 1950.
  • TBMM Tutanak Dergisi, Dönem: 9, Cilt: 17, TBMM Matbaası, Ankara, 1953.
  • TBMM Tutanak Dergisi, Dönem: 9, Cilt: 18, TBMM Matbaası, Ankara, 1953.
  • TBMM Tutanak Dergisi, Dönem: 9, Cilt: 20, TBMM Matbaası, Ankara, 1953.
  • TBMM Tutanak Dergisi, Dönem: 9, Cilt: 25, TBMM Matbaası, Ankara, 1953.
  • Akşam
  • Cumhuriyet
  • Ulus
  • Milliyet
  • Yeni Ulus
  • Zafer
  • AHMAD, Feroz ve AHMAD, Bedia Turgay, Türkiye’de Çok Partili Politikanın Açıklamalı Kronolojisi 1945-1971, Bilgi Yayınevi, Ankara, 1976.
  • AKIN, Fehmi, Türkiye’de Çok Partili Dizgeye Geçiş Sürecinde Demokrat PartiCumhuriyet Halk Partisi İlişkileri (1946-1947), (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara, 2004.
  • AYDEMİR, Şevket Süreyya, Menderes’in Dramı, b.y.y., 2000.
  • BURÇAK, Rıfkı Salim, Türkiye’de Demokrasiye Geçiş 1945-1950, Olgaç Matbaası, b.y.y., 1979.
  • ÇUFALI, Mustafa, Türkiye’de Demokrasi’ye Geçiş Dönemi (1945-1950), Ebabil Yayınları, Ankara, 2004.
  • ERER, Tekin, Türkiye’de Parti Kavgaları, Ticaret Postası Matbaası, İstanbul, 1966.
  • EROĞUL, Cem, Demokrat Parti Tarihi ve İdeolojisi, İmge Kitabevi, Ankara, 1990.
  • KARPAT, Kemal H., Türk Demokrasi Tarihi, Sosyal, Ekonomik, Kültürel Temeller, Timaş Yayınları İstanbul, 1996.
  • KOÇAK, Cemil, Türkiye’de İki Partili Siyasi Sistemin Kuruluş Yılları (1945-1950), İktidarlar ve Demokratlar Cilt: 2, İletişim Yayınları, İstanbul, 2012.
  • URAN, Hilmi, Meşrutiyet, Tek Parti, Çok Parti Hatıralarım (1908-1950), Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2007.
  • UYAR, Hakkı, Tek Parti Dönemi ve Cumhuriyet Halk Partisi, Boyut Yayınları, İstanbul, 2012.
  • YALMAN, Ahmet Emin, Yakın Tarihte Gördüklerim ve Geçirdiklerim (1946-1971) Cilt: 4, b.y.y., b.t.y.
  • YÜCEL, M. Serhan, Demokrat Parti, İstanbul, Ülke Kitapları, 2001.
  • AKANDERE, Osman, “Bir Demokrasi beyannamesi olarak “Dörtlü Takrir’in” Amacı ve Mahiyeti”. Selçuk Üniversitesi sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı: 9, 2003, ss. 5-23.
  • DEMİREL, Ahmet, “50. Yıldönümüzde 1950 Seçimleri”, Tarih ve Toplum, Cilt: 33, Sayı: 137, 2000, 13-23.
  • HAYTOĞLU, Ercan, “Milli Kalkınma Partisi Kurucusu Nuri Demirağ’ın Hayatı ve Projeleri”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, Cilt: 1, Sayı: 2, 1992, ss. 257-264.
  • ÖZ, Esat, “Türkiye’de Demokrasiye Geçiş Süreci (1944-1950)”, Liberal Düşünce, Cilt: 1, Sayı: 3, 1996, ss. 63-81.
  • ÖZACUN, Orhan, “Siyasi tarihimizde Milli Kalkınma Partisi”, Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları Dergisi, Sayı: 2, 2002, ss.205-233.
  • ÜLMAN, A. Haluk, “21 Şubat 1950 Tarih ve 5545 Sayılı Milletvekilleri Seçimi Kanunu’nun Geçirdiği Hazırlık Safhaları”, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, Cilt: 12, Sayı: 1, 1957, ss.59-73.