RUM ORTODOKS KİLİSESİ’NİN KIBRIS’TA KARAR ALMA SÜRECİNE ETKİSİ

Osmanlı’nın adayı fethini müteakip, Osmanlı yönetimi, İngiliz yönetimi ve daha sonraki Kıbrıs Cumhuriyeti dönemleri ile sonraki süreçte Ortodoks Kilisesi’nin durumunu incelediğimiz zaman, Kıbrıs’ta kilisenin politika üretilmesinde önemli bir rol oynadığını görüyoruz. Başpiskoposlarla piskoposların sosyal ve siyasi düzen içerisindeki konumları ile Rum halkı ve siyasetçileri üzerindeki otoritesi ve belirleyici etkisine bakıldığında bunun sıradan bir rol değil, genelde başrol, zaman zaman da senarist ve yönetmenlik olduğunu açıklıkla görmekteyiz. Bu incelemeyi yaparken, Megali İdea kapsamında Enosis’in gerçekleştirilmesi ve yaşatılması görevini üstlenen Rum Ortodoks Kilisesi’nin söz konusu amaçlarını ve eylemlerini gerçekleştirmek için Osmanlı Devleti’nin kendisine tanıdığı geniş hoşgörüden yararlandığını da gözardı etmemeliyiz. Bu çalışmada da Rum Ortodoks Kilisesi’nin Kıbrıs’taki karar alma süreçlerini nasıl etkilediği ayrıntılarıyla ortaya koyulmaya çalışılmıştır

Greek Orthodox Church`s Impact On Decision-Making in Cyprus

Following the island`s conquest by the Ottomans. If we examine the situation of the Orthodox Church by looking to the time period that is managed by Ottoman, British and later the Republic of Cyprus with the next process period. We see that the church plays an important role in generating policy in Cyprus. When we look at the bishops and archbishops` situation in the social and political order, they have authorities and decisive influence on the politicians and Greek people, they are not play an ordinary role, generally they play leading role, from time to time, we clearly see those in a position of screenwriter and director. While doing this study, we should not ignore benefits of the wide tolerance that are given by Ottoman Empire to Greek Orthodox Church which has undertaking duty of realization and celebration of the Enosis mission in the scope of Megali Idea. In this study, it is tried to explain in detail how the church affects on decision-making process in Cyprus

___

  • I. Arşiv Kaynakları
  • TC Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi
  • Kıbrıs Türk Milli Arşivi
  • İngiltere Foreign Arşivi
  • Foreign Office Files and Correspondence Colonial Office Correspondence
  • II. Süreli Yayınlar
  • Alithia Ateş
  • Ayın Tarihi Cyprus Mail
  • Fileleftheros Hakikat
  • Halkın Sesi Hürriyet
  • Kıbrıs Milli Gazete
  • New York Herald Tribune Politis
  • Sabah Simerini
  • The Cyprus Gazette The Daily Telegraph
  • The Times Times of Cyprus
  • Zafer Zaman
  • III. Kitaplar
  • Alasya, Fikret, Kıbrıs ve Rum-Yunan Emelleri, KKTC Milli Eğitim ve Kültür Bakanlığı yay. Ankara, 1992.
  • Altan, Mustafa Haşim, Kıbrıs’ta Rumlaştırma Hareketleri, Milli Arşiv Yay. No:1, KKTC, 2000.
  • An, Ahmet, Kıbrıs’ta İsyanlar ve Anayasal Temsiliyet Mücadelesi (1571-1948), Mezkoop Yayınları, Lefkoşa, 1996.
  • Attalides, Michael A., Cyprus-Nationalism and International Politics, Edinburg,1979.
  • Averof, Evangelos, Tossizza, İstoria Hamenon Efkerion, (Kipriako, 1950–1963), Atina, 1982.
  • Bozkurt, İsmail, Kıbrıs Tarihine Bir Bakış, Gündoğan Yayınları, Ankara, 2001.
  • Cobham, Claude Delaval, Excerpta Cypria: Materials for a Hıstory of Cyprus, Cambridge, 1908.
  • Çay, Abdulhaluk, Kıbrıs’ta Kanlı Noel-1963, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, Ankara, 1989.
  • Çetin, Metin, Kıbrıs Cumhuriyeti ve Bir Liderin Doğuşu, Sultan Ofset, Lefkoşa, 1955.
  • Çevikel, Nuri, Kıbrıs Eyaleti; Yönetim, Kilise, Ayan ve Halk (1750-1800), DAÜ Basımevi, Gazimağusa, 2000.
  • Çevikel, Nuri, Kıbrıs’ta Osmanlı Mirası (1570-1960), 47 Numara Yayıncılık, İstanbul, 2006.
  • Çiçek, Kemal, Zimmis (non-Muslims) of Cyprus in the Sharia Court: 1110/39 A.H./1668-1726 A.D., Birmingham, 1992.
  • Debeş, Taçgey, Sir Ronald Storrs’un Anıları, Dört Renk Matbaacılık, KKTC, 1993.
  • Fedai, Harid, Kıbrıs’ta Masum Millet Olayı, KKTC Turizm ve Kültür Bakanlığı Yay., İstanbul, 1986.
  • Gazioğlu, Ahmet C., İngiliz İdaresinde Kıbrıs (1878-1960) I, Statü ve Anayasa Meselesi, Ekin Basımevi, İstanbul, 1960.
  • Gazioğlu, Ahmet C., İngiliz Yönetiminde Kıbrıs II (1878-1952) Enosis Çemberinde Türkler, Kıbrıs Araştırma ve Yayın Merkezi (CYREP) Yayınları, Lefkoşa, 1996.
  • Georghallides, G.S., Cyprus and The Governorship of Sir Ronald Storrs, Cyprus Research Centre, Nicosia, 1985.
  • Göktürk, Turgay Bülent, Enosis’in Doğuşu ve Düşünceden Eyleme Geçişi, 1931 İsyanı, Ajans Yayın Ltd., Lefkoşa, 2009.
  • Göktürk, Turgay Bülent, Türkiye’nin 1974 Öncesi Kıbrıs Politikası, Vizyonu ve Uygulamaları, Güneş Yayıncılık, Gazimagusa, 2015.
  • Grivas, Georgios, EOKA Mücadele Tarihi (1955-1959), Lefkoşa, 1972.
  • Güler, İrfan Kaya, Ertan Efegil, Avrupa Birliği Kıskacında Kıbrıs Meselesi (Bugünü ve Yarını), HD Yayıncılık, Ankara, 2001.
  • Gürel, Şükrü S., Kıbrıs Tarihi 1878-1960, Kaynak Yay., Ankara, 1984.
  • Hakeri, Bener Hakkı, Başlangıcından 1878’e Dek Kıbrıs Tarihi, KKTC Milli Eğitim, Kültür, Gençlik Spor Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1993.
  • Her Majesty’s Stationery Office, Cyprus, Terrorism in Cyprus, London, 1956.
  • Hill, George H., A Hıstory of Cyprus III, Cambridge Unıversity Press, Cambridge, 1952.
  • Hill, George H., A Hıstory of Cyprus IV, Cambridge Unıversity Press, Cambridge, 1952.
  • İsmail, Sabahattin, 100 Soruda Kıbrıs Sorunu, Lefkoşa, 1992.
  • Keser, Ulvi, Kıbrıs’ta Yeraltı Faaliyetleri ve Türk Mukavemet Teşkilatı, IQ Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul, 2007.
  • KKTC Dışişleri ve Savunma Bakanlığı, Cyprus Problem: Why No Solution, Public Relation Dept. of the TRNC Ministry of Foreign Affairs and Defence, Nicosia,1997.
  • KTFD Enformasyon Dairesi, Kıbrıs’ta Barışa Engel ENOSİS, KTFD Enformasyon Dairesi Belge Yayınları No:10, Eylül 1982.
  • Kürşat, Fikret; Altan M.H.; Egeli S., Belgelerle Kıbrıs’ta Yunan Emperyalizmi, Kutsun Yayınevi, İstanbul, 1978.
  • Loizides, Savvas, The Cyprus Question, Athens, 1950.
  • Luke Hurry, Cyprus, A Portrait and A Appreciation, London, 1957.
  • Maier, Franz Georg, Cyprus From the Earlist Time to the Present Day (Trans, from the German by Peter George), London, 1968.
  • Manizade, Derviş, Kıbrıs Dün Bugün Yarın, Kıbrıs Türk Kültür Derneği Yayınları, İstanbul, 1975.
  • Panteli, Stavros, The Making of Modern Cyprus: From Obscurity to Statehood, Vale of Glamorgan, 1990.
  • Purcell, H. D., Cyprus, New York, 1969.
  • Ronald, Sir Storss, Orientations, London, 1937.
  • Spyridakis, C, A Brief History of Cyprus, Nicosia,1964.
  • Şahinler, Menter, Türkiye’nin 1974 Kıbrıs Siyaseti, Rumeli Kültür ve Dayanışma Derneği yay., İstanbul, 1979.
  • Şanlı, Hasan., Kıbrıs 1878–1924 Siyasal Toplumsal Değişimler, Güneş Matbaacılık, İstanbul, 1967.
  • Tolgay, Ahmet, Kanlı Noel-Kıbrıs Türkü’nün Ateşle Sınavı, Kastaş Yayınları, İstanbul, 1993.
  • Tofallis, Kypros, A History of Cyprus, London, 2002.
  • Ünlü, Cemalettin, Kıbrıs’ta Basın Olayı (1878-1981), Basın Yayın Genel Müdürlüğü, Lefkoşa, 1976.
  • Vovolini, Konstantin A., 1453-1933 Kurtuluş Savaşında Kilise, Atina, 1952.
  • Zannetos, Philios, Istoria Tis Nisu Kipru, (Kıbrıs Adası Tarihi), Atina, 1930.
  • Zervakis, Peter, Historische Grundlagen, Südosteuropa-Handbuch Band VIII: Zyprern, Göttingen, 1998.
  • IV. Tezler
  • Asım Uyguroğlu (Tnk. Kur. Bnb.), Kıbrıs’ın Dünü, Bugünü, Yarını (Kurmay Tezi), Harp Akademileri K.lığı Yayını, İstanbul, Mayıs 1995.
  • V. Makaleler
  • Alasya, Halil Fikret, “Osmanlı Hükümeti Tarafından Ortodoks Kilisesine Verilen İmtiyazlar”, Milletlerarası Birinci Kıbrıs Tetkikleri Kongresi (14-19 Nisan 1969) Türk Heyeti Tebliğleri, Ankara.
  • Öztoprak, İzzet, “Kıbrıs’ta 1931 İsyanı ve Yankıları”, Kıbrıs Araştırmaları Dergisi, Cilt 3, Sayı 3,1997, s. 312-313.
  • Yalçınkaya, Mehmet Alaattin, “İngiliz Kaynaklarına Göre 19. Yy. Başlarında Kıbrıs”, II. Uluslararası Kıbrıs Araştırmaları Kongresi, 24-27 Mayıs 1998, II, DAÜ Basımevi, Gazimağusa/KKTC, 1999.
  • VI. İnternet Kaynakları
  • Atun Ata, “Kıbrıs Rum Siyasi Partileri ve Siyasetçileri”, http:// akademikperspektif.com/2014/02/16/kibris-rum-siyasi-partileri-vesiyasetcileri/ (Erişim Tarihi:19.10. 2010)
  • İsmail Sabahattin, “Kıbrıs Sorununda Kilisenin Olumsuz Rolü”, http://www. sabahattinismail.com. seriyaz/19.doc (Erişim Tarihi:05. 09. 2010) VII. Sözlü Tarih Kaynakları
  • KKTC Kurucu Cumhurbaşkanı Rauf R. Denktaş ile muhtelif tarihlerde, son olarak 22 Nisan 2011 tarihinde Lefkoşa’daki çalışma ofisinde yapılan görüşmeler.
  • Eski TMT Mensubu, araştırmacı yazar Harid Fedai ile 11 Mayıs 2012 tarihinde Gazimağusa’da, Doğu Akdeniz Üniversitesi’nde yapılan görüşme.