YUNAN İŞGALİ ÖNCESİ İZMİR VE ÇEVRESİNDE RUM FAALİYETLERİ

30 Ekim 1918’de imzalanan Mondros Mütarekesi ile Yunanlıların uzun yıllardır bekledikleri fırsat karşılarına çıktı. Mütarekeye göre, Osmanlı Devleti’nin orduları terhis edileceği için Anadolu’da güvenlik zafiyeti ortaya çıkacaktı. Böylece Rumlar, İzmir ve çevresindeki emellerini kolayca gerçekleştirebileceklerdi. Mütarekenin 7. maddesine göre güvenlik zafiyeti yaşanan bölgelere İtilaf Devletleri müdahale edebilirlerdi. İzmir’de yaşayan Rumlar, beşinci kol faaliyetlerinde kullanılmak için uzun süredir kilise, okul ve basın aracılığıyla hazır hale getirilmişti. Durumdan faydalanmak isteyen Rumlar, İzmir’in asayişini bozarak güvenlik zafiyeti çıkartmak için faaliyete başladılar. Rum teşkilatları ve metropolithane bu sürecin en büyük destekçileriydi. Rum çeteleri özellikle kıyı şeridinde köy basma, adam kaçırma, yol kesme gibi faaliyetlerle Türk ahaliyi bölgeden uzaklaştırmaya çalıştılar. Şehir merkezinde ise her fırsatta gösteri ve taşkınlık yapmaktan geri durmadılar. Yunanistan hükümeti ise Salib-i Ahmer/Kızılhaç adı altında bölgeye, silah ve cephane sevk etti. İzmir’deki Türk idaresi ilk günlerden itibaren olayın mahiyetini anlamasına rağmen İstanbul’dan yapılan müdahalelerle sürekli olarak idareciler değiştirildi. Bu durum karşısında Rum teşkilatları ile etkili bir mücadele yapılamadı. Bu çalışmada; Mondros Mütarekesi’ni takip eden süreçte İzmir ve çevresinde Rumlar tarafından İtilaf Devletleri’nin müdahalesini sağlamak için yapılan faaliyetler arşiv belgeleri ışığında ele alındı.

Anahtar Kelimeler:

Rum, Yunan, İzmir, Asayiş, Çete, Kızılhaç

GREEK ACTIVITIES IN AND AROUND IZMIR BEFORE THE GREEK OCCUPATION

With the Armistice of Mudros that was signed on 30 October 1918, Greeks found an opportunity for which they had been waiting for long years. Since the Ottoman Empire’s armies would be discharged according to the Armistice, a vulnerability of security would occur in Anatolia. Thus, Greeks would be able to accomplish their purposes in and around Izmir. Pursuant to article 7 of the Armistice, the Allied Powers were entitled to intervene in regions where such a vulnerability occurred. For a long time, Greeks living in Izmir had been prepared via churches, schools and journalism to be used in fifth column activities. In order to exploit the situation, they began activities for creating a vulnerability of security by disturbing the public order of Izmir. Greek organisations and the metropolitan bishop’s church were the biggest supporters of this process. Greek gangs tried to drive Turkish community away from the region by village raids, kidnappings, forestalling, etc. especially on the coastline. They also made demonstrations and rampages in downtown at every opportunity. The Greek government sent Greek gangs, arms and ammunition to the region under the name of the Red Cross. Although the Turkish administration in Izmir understood what was going on from the first days, administrators were replaced continuously by interventions made from Istanbul. Therefore, it was not possible to make an effective struggle against Greek organisations. Drawing on archival documents, the current study addresses the activities carried out by Greeks in and around Izmir for ensuring an intervention by the Allied Powers in the process that followed the Armistice of Mudros.

Keywords:

Greeks, Izmir, Public Order, Gang, Red Cross,

PDF

___

Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)

Genelkurmay Askerî Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Arşivi (ATASE)

Meclis-i Mebusan Zabıt Ceridesi

Arşiv Belgeleriyle Rum Faaliyetleri 1918-1922, C.I, Genelkurmay Basımevi, Ankara, 2009

Yenigün

Duygu

Ali Çetinkaya’nın Millî Mücadele Dönemi Hatıraları, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara, 1993.

ALKAN, Hakan, Fener Rum Patrikhanesi, Günce Yayınları, Ankara, 1999.

ATALAY, Bülent, Fener Rum Ortodoks Patrikhanesi’nin Siyasi Faaliyetleri (1908- 1923), Tatav Yayınları, İstanbul, 2001.

BAYAR, Celâl, Ben de Yazdım Millî Mücadeleye Giriş, C.5, Sabah Kitapları, İstanbul, 1997.

BERBER, Engin, Sancılı Yıllar: İzmir 1918-1922 Mütareke ve Yunan İşgali Sırasında İzmir Sancağı¸ Ayraç Yayınları, Ankara, 1997.

BERBER, Engin, Yeni Onbinlerin Gölgesinde Bir Sancak: İzmir (30 Ekim 1918-15 Mayıs 1919)¸Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 1999.

ÇELEBİ, Mevlüt, Heyet-i Nasîha Anadolu ve Rumeli Nasihat Heyetleri, Akademi Kitabevi, İzmir, 1992.

DEMİR, Cenk, Amerikan Board’un İzmir’deki Faaliyetleri ve İzmir Uluslararası Kolej¸ Yayınlanmamış Doktora Tezi, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kayseri, 2014.

GÖKBİLGİN, M. Tayyib, Millî Mücadele Başlarken Mondros Mütarekesi’nden Büyük Millet Meclisi’nin Açılmasına, Kronik Yay., İstanbul, 2018.

JAESCHKE, Gotthard, Kurtuluş Savaşı İle İlgili İngiliz Belgeleri, Çev. Cemal Köprülü, TTK Yayınları, Ankara, 1971.

MACAR, Elçin, Cumhuriyet Döneminde İstanbul Rum Patrikhanesi, İletişim Yayınları, İstanbul, 2004.

MİLTON, Giles, Kayıp Cennet Smyrna 1922 Hoşgörü Kentinin Yıkılışı, Çev. Esra Aktuğlu, Şenocak Yayınları, İzmir, 2009.

MORALI, Nail, Mütarekede İzmir Olayları, TTK Yayınları, Ankara, 2009.

ORBAY, Rauf, Cehennem Değirmeni Siyasi Hatıralarım I, Emre Yayınları, İstanbul, 1993.

ÖZYURTKAN, Süreyya, Başlangıçtan Günümüze Patrikhane Dosyası, Tem Vakfı Yayınları, İstanbul, 2005.

SONYEL, Salâhi R., Osmanlı Devleti’nin Yıkılmasında Azınlıkların Rolü, TTK Yayınları, Ankara, 2014.

ŞENOCAK, Bülent, Levant’ın Yıldızı İzmir Levantenler, Rumlar, Ermeniler ve Yahudiler, Şenocak Yayınları, İzmir, 2001.

TAÇALAN, Nurdoğan, Ege’de Kurtuluş Savaşı Başlarken Hasan Tahsin, Aksoy Yayınları, İstanbul, 1998.

TURAN, Mustafa, Yunan Mezalimi (İzmir, Aydın, Manisa, Denizli-1919- 1923), Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara, 1999.

Türk İstiklal Harbi I Mondros Mütarekesi ve Tatbikatı, Genelkurmay Basımevi, Ankara, 1962.

UMAR, Bilge, İzmir’de Yunanlıların Son Günleri, Bilgi Yayınları, İstanbul, 1974.

URAL, Selçuk, Batı Anadolu’da Yunan İşgali ve Sonrası, Güneş Vakfı Yayınları, Erzurum, 2005.

ARIKAN, Zeki, “İşgal Dönemi İzmir Basını”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C.V, S:13, Kasım, 1988, ss.145-165.

ÇUKUROVA, Bülent, “Celâl Bayar’ın Batı Anadolu’daki Faaliyetlerine İlişkin Bir Raporu”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi C. VII, S. 20 Kasım, 1991, ss.347-365.

KOLUTEK, Mikail, “İşgal Öncesi İzmir’de Asayiş Olayları ve Yerli Rumların Tutumlarına Dair Bir Değerlendirme”, Batman Üniversitesi Yaşam Bilimleri Dergisi, C.VII, S.1/1, 2017, ss.110-117.

TEKİR, Süleyman, URAL, Selçuk, “Batı Anadolu’da Yunan İşgali ve Aydın Muhacirleri (1919-1920)”, Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi, Yıl:13 S. 26, Güz 2017, ss.125-148.

URAL, Selçuk, “İzmir Müdafaa-i Hukuk-i Osmaniye Cemiyeti ve Asılsız Yunan İddialarını Çürüten Bir Bildirisi”, A.Ü Türkiyat Enstitüsü Araştırmaları Dergisi, S.16, Erzurum, 2001, ss.269-280.