TÜRKİYE’DE 10 KASIM TÖRENLERİ: “İLK MATEM” 10 KASIM 1939’DAN, “ATATÜRK HAFTASI” ve “MATEMSİZ ATATÜRK’Ü ANMA” GÜNLERİNE

10 Kasım, Türkiye Cumhuriyeti’nin kurucu önderi Mustafa Kemal Atatürk’ün vefat ettiği gündür. Atatürk, söz konusu günde, 1939 yılından itibaren günümüze kadar her yıl farklı şekillerde anılmıştır. 1939 yılından 1960 yılına dek düzenlenen anma programlarında yas hep ön planda olmuş, 1960 yılından itibaren ise Atatürk için bir gün yas tutulmaya devam edilmekle birlikte 10-16 Kasım tarihleri arası Atatürk Haftası olarak isimlendirilmiş ve Atatürk bir hafta boyunca çeşitli etkinliklerle anılmaya başlanmıştır. 27 Mayıs 1960 Askeri Müdahalesi’nden sonra ve MBK üyelerinin girişimiyle gerçekleşen bu uygulama, 1988 yılına kadar devam etmiştir. 1988’de, Turgut Özal döneminde de, 50 yıl boyunca devam eden resmi yas uygulaması kaldırılmıştır. 10 Kasımlarda yas tutulması, kaldırıldığı güne kadar sürekli tartışma konusu olmuş, özellikle de 1950’lerden sonra sorgulanmaya başlanmıştır. Bununla beraber yas uygulaması sırasında gerçekleştirilen bir takım davranışlar da, herhangi bir zorunluluk olmadığı halde toplumun geniş bir kesimi tarafından benimsenerek sürdürülmüş ve artık gelenek halini almıştır. Öte yandan 10 Kasım törenleri, zaman zaman farklı siyasi parti ya da gruplar tarafından polemik konusu haline de getirilmiş veya siyasi bir hesaplaşmanın aracı olarak da kullanılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

10 Kasım, Anma, İhtifal, Matem, Mustafa Kemal Atatürk, Tören, Yas

THE NOVEMBER 10 CEREMONIES IN TURKEY: FROM “FIRST MOURNING” IN 10 NOVEMBER 1939 TO “ATATÜRK WEEK” TO “DAYS OF COMMEMORATING ATATÜRK WITHOUT MOURNING”

November 10is the day that Atatürk, who is the founder of Turkish Republic, died. In that day Atatürk has been memorialized in different ways every year since 1939. In the commemorative programs held from 1939 to 1960, mourning was always at the forefront, however, from 1960 onwards, the dates between 10 and 16 November was named as Atatürk Week in addition to continue mourning for Atatürk for a day, and Atatürk was started to be commemorated with several activities in that week. This practice which took place after military intervention on 27 May 1960 and with the help of MBK members lasted until 1988. In 1988 official mourning ceremony continuing 50 years was abolished in the period of Turgut Özal. Mourning on 10 November was always a controversial topic until the day that it was abolished, and this date was questioned especially after the 1950s. Moreover, some behaviors made during mourning practice were adopted by a vast majority of people in the society even if there was not a necessity, and they turned into a tradition. In addition, the November 10 ceremonies were sometimes made a subject of polemic by different political parties or groups and used as a way of political reckoning.

Keywords:

November 10, Commemorating, Commemorative Ceremony, Mustafa Kemal Atatürk, Mourning, Ceremony, Bereavement,

PDF

___

I. Arşiv Kaynakları
Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı (CDAB, Ankara)
II. Resmi Yayınlar
T. B. M. M. Tutanak Dergisi
T.C. Milli Birlik Komitesi Genel Kurul Toplantısı
T.C. Milli Eğitim Bakanlığı Tebliğler Dergisi
T.C. Resmi Gazete
III. Süreli Yayınlar
Akşam,
Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi,
Babalık,
Cumhuriyet,
Hürriyet,
Kurun,
Milliyet,
Sabah,
Son Telgraf,
Tan,
Tercüman,
Ulus,
Zafer.
IV. Kitaplar
AHMAD, Feroz - AHMAD, Bedia Turgay, Türkiye’de Çok Partili Politikanın Açıklamalı Kronolojisi (1945-1971), Bilgi Yayınevi, Ankara, 1976.
ATEŞ, Toktamış, Kemalizmin Özü “Görüşler, Düşünceler”, 3. Basım, Der Yayınları, İstanbul, 1994.
DUMAN, Doğan - YORGANCILAR, Serkan, Türkçülükten İslâmcılığa Milli Türk Talebe Birliği, Vadi Yayınları, Ankara, 2008.
Ebedî Şef Atatürk’ün Ölümünün Altıncı Yıldönümü Münasebetiyle Yapılacak İhtifal Programı, Zerbamat, Ankara, 1944.
Ebedî Şef Atatürk’ün Ölümünün İkinci Yıldönümü Münasebetiyle Yapılacak İhtifal Programı, Ulus Basımevi, Ankara, 1940.
Ebedî Şef Atatürk’ün Ölümünün Sekizinci Yıldönümü Münasebetiyle Yapılacak İhtifal Programı, byy., Ankara, 1946.
Ebedî Şef Atatürk’ün Ölümünün Üçüncü Yıldönümü Münasebetiyle Yapılacak İhtifal Programı, Ankara Basım ve Cildevi, byy., bty.
Ebedî Şef Atatürk’ün Ölümünün Yıldönümü Münasebetiyle Yapılacak İhtifal Programı, Ulus Basımevi, Ankara, 1939.
GÖZLER, Kemal, Anayasa Hukukuna Giriş, 10. Baskı, Ekin Kitabevi Yayınları, Bursa, 2007.
KAYALI, Kurtuluş, Türk Düşünce Dünyasının Bunalımı, İletişim Yayınları, İstanbul, 2000
Kemal Atatürk 1881-1938 Ebedi Şefimiz Atatürkün Ölümlerinin İlk Yıl Dönümü Bursa: 10.11.1939-Saat 9,05, Bursa Halkevi Neşriyatı, Bursa Vilayet Matbaası, 1939.
KILI, Suna - GÖZÜBÜYÜK, Şeref, Türk Anayasa Metinleri, 2. Baskı, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2000.
Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce, Kemalizm, C.2, İletişim Yayınları, İstanbul, 2001.
TEKİNER, Ü. Aylin, Atatürk Heykelleri, İletişim Yayınları, İstanbul, 2010.
TİMUR, Taner, Türk Devrimi ve Sonrası, İmge Kitabevi, Ankara, 1993.
UYAR, Hakkı, Tek Parti Dönemi ve Cumhuriyet Halk Partisi, 2. Baskı, Boyut Kitapları, İstanbul, 1999.
V. Makaleler
ARSLAN, Nebahat Oran, “Bir Liderin Ölümü: Kars Gazetelerinde 10 Kasımlar (1938-1960)”, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı: 2, Sonbahar 2008, ss. 47-58.
ÇELIK, Seda - IŞIK, Sayıl, “Patolojik Yas Kavramı Travmatik Yas”, Kriz Dergisi, 11 (2), 2003, ss. 29-34.
ÇINAR, Mehmet, “Yas Psikolojisi: Yas Ve Dindarlık İlişkisi Üzerine Ampirik Bir Araştırma”, Turkish Studies, International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 12/2, p. 57-74.
ERTAN, Temuçin Faik, “Ahmet Cevat Emre ve Kemalizm’de Öncü Bir Dergi: Muhit”, Kebikeç, Yıl: 2, Sa.: 5, 1997, ss. 17-34.
GIZIR, Cem Ali, “Bir Kayıp Sonrasında Zorluklar Yaşayan Üniversite Öğrencilerine Yönelik Bir Yas Danışmanlığı Modeli”, Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, Cilt 2, Sayı 2, Aralık 2006, ss. 195-213.
HACIGÖKMEN, Mehmet Ali, “Türklerde Yas Âdeti Temelleri ve Sonuçları”, Prof. Dr. Nejat Göyünç Armağanı, Selçuk Üni. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Yay., Konya, 2013, ss. 393-422.
ÖKTEN, Nazlı, “Ölümsüz Bir Ölüm, Sonsuz Bir Yas: Türkiye’de 10 Kasım”, Hatırladıklarıyla ve Unuttuklarıyla Türkiye’nin Toplumsal Hafızası, İletişim Yayınları, İstanbul, 2001, ss. 325-346.
UZUN, Hakan, “Tek Parti Döneminde Yapılan Cumhuriyet Halk Partisi Kongreleri Temelinde Değişmez Genel Başkanlık, Kemalizm Ve Milli Şef Kavramları”, Dokuz Eylül Üni. Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, C. IX, 20–21, Yıl 2010/Bahar- Güz, ss. 233–271.
YALANSIZ, Nedim, “1930’lar Türkiye’sinde Demokrasi ve Kemalizm Tartışmaları”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, C.3, Sa.:8, İzmir, 1999, ss. 25-42.
VI. İnternet Kaynakları
http://www.tdk.gov.tr (Erişim Tarihi: 06.05.2018)
http://www.edebiyatvesanatakademisi.com/turk-heykeltraslar/heykelciprof- dr-kenan-yontunc-2096.aspx (Erişim Tarihi: 23.06.2018)
http://www.tuik.gov.tr (Erişim Tarihi: 25.07.2017)
VI. Tezler
HOTANCI, Yağmur Tatar, Demokrat Parti Döneminde 10 Kasımlar, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı Türkiye Cumhuriyeti Tarihi Bilim Dalı Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kayseri, 2017.
ŞIMŞEK, Burak, Türkiye’de 10 Kasımlar (1938-1950), Dokuz Eylül Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İzmir, 2007.