I. Dönem TBMM’de İzmir Mebusları ve Faaliyetleri

Milli Mücadeleyi başarıyla gerçekleştirerek Türkiye Cumhuriyeti'ni kuran I. Dönem Türkiye Büyük Millet Meclisi, İstanbul'un 16 Mart 1920'de işgal güçleri tarafından işgalinin sonucu olarak Osmanlı Meclisi Mebusanı'nın 11 Nisan 1920'de kapatılmasının ardından 23 Nisan 1920'de Ankara'da açılmıştır. Olağanüstü şartlar altında açılan bu Meclis 1920-1923 arasında çalışmalarını sürdürmüştür. Nüfus oranlarının dikkate alınmayarak her sancaktan 5 milletvekilinin seçilmesi esasına göre belirlenen I.TBMM'de Yunan işgali altındaki İzmir'i 3'ü Meclis-i Mebusan'dan katılan toplam 8 milletvekili temsil etmiştir. Bunlar; Hasan Tahsin Uzar(Meclis-i Mebusan), Refet Bele(Meclis-i Mebusan), Yunus Nadi Abalıoğlu(Meclis-i Mebusan), Mahmut Esat Bozkurt, Ahmet Reşid Bey, Dr. Mustafa Bengisu, Enver Tekand ve Hacı Süleyman Bilgen'dir. Mondros Mütarekesi ardından başlayan işgallere karşı en büyük tepkiyi 15 Mart 1919'da İzmir'in işgali ortaya çıkarmış ve ulusal direniş örgütlenmelerini hızlandırmıştır. Milli Mücadele hareketinin hem başlangıç hem de bitiş noktasında yer alması açısından İzmir önemli bir mevkide bulunmaktadır. Bu nedenle I.Dönem parlamentoda görev yapan İzmir vekilleri hem İzmir'in kurtarılması hem de Türkiye Cumhuriyeti'nin şekillenmesinde özverili bir çalışma içerisinde yer almışlardır. Bu çalışmada, I.Dönem TBMM'de görev yapan İzmir vekillerinin meclis içindeki faaliyetleri incelenmiştir. Bununla birlikte İzmir ve çevresinde milli mücadele ile ilgili bazı olayların Meclisteki yansımaları da değerlendirilmiştir. Ayrıca, I. Dönem TBMM'de İzmir vekillerinin Meclisteki faaliyetleri, komisyon üyelikleri, Meclis içindeki gruplaşmada nerede yer aldıkları da incelenmeye çalışılmıştır. Çalışmamız İzmir vekillerinin sadece Meclisin I. Dönemindeki(1920-1923) faaliyetlerini kapsamakta olup, milli mücadeledeki diğer faaliyetleri ve ikinci ve daha sonraki yasama dönemlerindekini kapsamamaktadır.

Anahtar Kelimeler:

İzmir, Milli Mücadele, I.TBMM, Meclis

Deputies Of Izmir In The First Grand National Assembly Of Turkey And Their Activities

After the Ottoman Parliament was closed on 11 April 1920 as a result of occupation of İstanbul on 16 March 1920 by the Allied Forces, the First Grand National Assembly, which won the War of İndependence and founded the Republic of Turkey, was founded in Ankara on 23 April 1920. This parliament continued its activities between the years of 1920 and 1923 under extraordinary circumstances. For the First Grand National Assembly five deputies was chosen from every sancak without consideration of population rate. İzmir, which was under Greek Occupation, was represented by eight deputies, three of which were from the Ottoman Parliament. These deputies were: Hasan Tahsin Uzar (Ottoman Parliament), Refet Bele (Ottoman Parliament), Yunus Nadi Abalıoğlu (Ottoman Parliament), Mahmut Esat Bozkurt, Ahmet Reşid Bey, Dr. Mustafa Bengisu, Enver Tekand and Hacı Süleyman Bilgen. The occupation of İzmir on 15 March 1919 generated the strongest reaction against the occupations that started after the Armistice of Mudros and accelerated the national resistance organizations. İzmir had an important role since it was on both the starting point and the ending point of the War of İndependence. Thus İzmir deputies, who served in the First Grand National Assembly, also had an important role in both the reclaim of İzmir and the building of the Turkish Republic. İn this study, activities of İzmir deputies, who served in the First Grand National Assembly, are examined. İn addition to this, reflections of some developments, related to the War of İndependence in İzmir and its vicinity, in the Parliament are evaluated. Besides the activities of İzmir deputies of the First Grand National Assembly and their memberships of commisions and what side they took in the factions in the parliament are tried to be analyzed. Only the activities of İzmir deputies in the parliament and the first legislative period are included in our study; their other activities in the War of İndependence and the later legislative periods are not included.

Keywords:

İzmir, Turkish War of independence, First Grand National Assembly ofTurkey, Parliament,

PDF

___

I. Resmi Yayınlar TBMM Zabıt Cerideleri (I. Dönem), C.I-XXIX, Ankara, 1959. TBMM Gizli Celse Zabıtları (I. Dönem), C.I-IV, Ankara, 1982. TBMM Albümü 1923-2010, C.I (1923-1950), Ankara, 2010. MMZC, 4.Dönem (1920), Ankara, 1992.
II. Kitaplar
AĞAOĞLU, Samet, Kuvayı Milliye Ruhu Birinci Büyük Millet Meclisi, İstanbul, 2011.
AKBULUT, Dursun Ali, Saltanattan Ulusal Egemenliğe, Saltanat, Hilafet ve Milli Hakimiyet, İstanbul, 2006.
AKIN, Rıdvan, TBMM Devleti (1920-1923), Birinci Meclis Döneminde Devlet Erkleri ve İdare, İstanbul, 2014.
AKIN, Rıdvan, Türk Siyasal Tarihi 1908-2000, İstanbul, 2012.
AKŞİN, Sina, İstanbul Hükümetleri ve Milli Mücadele, C.1, Ankara, 1998.
ASLAN, Yavuz, TBMM Hükümeti, Kuruluşu, Evreleri, Yetki ve Sorumluluğu (23 Nisan 1920-30 Ekim 1923), Ankara, 2001.
ATATÜRK, Kemal, Nutuk, Ankara, 1995, Haz. Prof. Dr. Zeynep Korkmaz.
AYBARS, Ergun, Türkiye Cumhuriyeti Tarihi, I, İzmir, 1986.
BENGİSU, Kaya, Koca Doktor Mustafa Bengisu, Savaşın Askeri, Barışın Hekimi, Cumhuriyetin Şehircisi, B.y.y., 2006.
BORAK, Sadi, Atatürkçü ve Toplumcu Örnek Bir Din Adamı Hacı Süleyman Efendi, İstanbul, 1974.
ÇOKER, Fahri, Türk Parlamento Tarihi, Milli Mücadele ve TBMM I. Dönem (1919- 1923), C.I, Ankara, 1994.
DEMİREL, Ahmet, İlk Meclisin Vekilleri Milli Mücadele Döneminde Seçimler, İstanbul, 2010.
ERASLAN, Cezmi-Kenan OLGUN, Osmanlı Devletinde Meşrutiyet ve Parlamento, İstanbul, 2006.
EROĞLU, Hamza, Türk Devrim Tarihi, Ankara, 1981.
EZHERLİ, İhsan, Türkiye Büyük Millet Meclisi(1920-1923) ve Osmanlı Meclisi Mebusanı (1877-1920), Ankara, 1988.
GOLOĞLU, Mahmut, 1920 Üçüncü Meşrutiyet, Birinci Büyük Millet Meclisi, İstanbul, 2014.
GÜNEŞ, İhsan, Birinci TBMMnin Düşünce Yapısı (1920-1923), İstanbul, 2009.
KARACA, Taha Niyazi, Son Osmanlı Meclis-i Mebusan Seçimleri, Ankara, 2004.
KÖKSAL, Mustafa, Türkiye Büyük Millet Meclisinin İlkleri, Ankara, 2007.
KUTAY, Cemal, Kurtuluşun ve Cumhuriyetin Manevi Mimarları, Ankara, B.t.y.
NADİ, Yunus, Ankaranın İlk Günleri, İstanbul, 1955.
NADİ, Yunus, Birinci Büyük Millet Meclisi, İstanbul, 1998.
NUR, Dr.Rıza-Grace ELLISON, İlk Meclisin Perde Arkası (1920-1923), İstanbul, 2007.
OZANKAYA, Özer, Cumhuriyet Çınarı, Ankara, 1997.
SARAY, Mehmet, Türk Devletlerinde Meclis, Demokratik Düşünce ve Atatürk, Ankara, 1999.
SELEK, Sebahattin, Milli Mücadele, C.I, İstanbul, 1982.
ŞAPOLYO, Enver Behnan, Mustafa Kemal ve Birinci Büyük Millet Meclisi Tarihçesi, Ankara, 1969.
ŞİMŞİR, Bilal, Malta Sürgünleri, Ankara, 1985.
UYAR, Hakkı, Sol Milliyetçi Bir Türk Aydını Mahmut Esat Bozkurt (1892-1943), İstanbul, 2000.
UZER, Tahsin, Makedonya Eşkıyalık Tarihi ve Son Osmanlı Yönetimi, Ankara, 1987.
VELİDEDEOĞLU, H. Veldet, İlk Meclis, Milli Mücadelede Anadolu, İstanbul, 1990.
III. Makaleler
BIYIKLIOĞLU, Tevfik, Birinci Türkiye Büyük Millet Meclisinin Hukuki Statüsü ve İhtilalci Karakteri, Belleten, S.96, Ankara, 1996, ss.637-663.
KORALTAN, Refik, Türkiye Cumhuriyetinin Kuruluş Temeli Birinci Büyük Millet Meclisi, Belgelerle Türk Tarihi Dergisi, S.31, Nisan 1970, ss.26-30.
TUNAYA, Tarık Zafer, Bağımsız Türkiye Kurucusu Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümetinin 50.Yıldönümünde, Belgelerle Türk Tarihi Dergisi, S.31, Nisan 1970, ss.31-50.
UYAR, Hakkı, Mahmut Esat Bozkurt ve Sol Düşünce, Mahmut Esat Bozkurt Anısına Armağan, İstanbul Barosu Yayını, İstanbul, 2008, ss.1-12.