20499

TÜRKİYE’DE DEMOKRATİKLEŞME SÜRECİ’NİN İLK YANSIMALARI 1946 GENEL SEÇİMLERİ VE CUMHURBAŞKANLIĞI SEÇİMİ

Türkiye’de 1945 yılında başlayan çok partili hayat, 1946 yılında oldukça hızlı bir gelişme göstermiştir. Başta Demokrat Parti olmak üzere farklı siyasi eğilimlerden çeşitli partilerin kurulmasıyla birlikte tek parti döneminden kalan düzenlemelerin tasfiyesi gündeme gelmiştir. 1946 yılında iktidardaki Cumhuriyet Halk Partisi ile muhalefetin en güçlü partisi konumundaki Demokrat Parti arasında en temel tartışmalardan birisi Cumhurbaşkanlığı makamıyla Parti Genel Başkanlığı makamının birbirinden ayrılması konusu olmuştur. Demokrat Partililer, Cumhurbaşkanı İsmet İnönü’nün aynı zamanda iktidar partisinin de başında bulunmasını demokratik gelişme bakımından mahzurlu bulmuşlar ve İnönü’nün partisinden ayrılmasını gündeme getirmişlerdir. İki parti arasında tarafsızlık konusundaki tartışmalar 1946 Cumhurbaşkanlığı seçiminin de temel noktalarından birisini oluşturmuştur. Bu makalede Türkiye’de demokrasiye yeniden geçiş sürecinde kamuoyunda Cumhurbaşkanı’nın tarafsızlığı üzerine yapılan tartışmalar, siyasi partilerin konuyla ilgili görüşleri ve 1946 Cumhurbaşkanlığı seçimleri ve sonrasındaki gelişmeler ele alınarak çok partili dönemin ilk önemli polemik konusu incelenmiştir

Anahtar Kelimeler:

1946 Cumhurbaşkanlığı Seçimi, İsmet İnönü, Fevzi Çakmak, Cumhuriyet Halk Partisi, Demokrat Parti

First Reflections Of Democratization Process in Turkey: General Elections And 1946 Presidential Election

The multi-party life in Turkey which started in 1945, has showed a very rapid improvement in 1946. Beginning with Democratic Party and the establishment of other various parties of different political tendencies, liquidation of the single-party era regulation has come into question. In 1946 one of the most basic discussion between the ruling party CHP and the most powerful opposition party the Democratic Party, was the separation of president’s office and the office of the Party leader. Democratic Party members found President İsmet İnönü, being the president and the head of the ruling party at the same time is objectionable in terms of democratic development and have brought resignation of Inonu from his party to the agenda. The debate of impartiality between the two parties constituted one of the fundamental points of the presidential elections in 1946. In this article, the public debates over the President’s impartiality in the process of transition from new democracy in Turkey, the views of the political parties of the subject and the 1946 presidential election and the subsequent developments by taking multiparty era’s first major polemic subject is examined

Keywords:

1946 Presidential Election, Ismet Inonu, Fevzi Cakmak, The Republican People Party, Democratic Party,

PDF

___

I. Süreli Yayınlar
Akşam,
Bugün,
Cumhuriyet,
Fırat,
Millet,
Son Posta,
Son Saat,
Tanin,
Tasvir,
Ulus,
Vakit,
Vatan,
Yeni Sabah,
Ayın Tarihi,
Millet,
Ülkü,
Yedi Gün.
II. Kitaplar
AHMAD, Feroz ve Bedia Turgay, Türkiyede Çok Partili Politikanın Açıklamalı Kronolojisi 1945-1971, Bilgi Yayınevi, Ankara, 1976.
AKIN, Rıdvan, Gaziden Günümüze Cumhurbaşkanlığı 1923-2007, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2009.
AKIN, Rıdvan, Türk Siyasal Tarihi 1908-2000, XII Levha Yayıncılık, İstanbul, 2010.
ALBAYRAK, Mustafa, Türk Siyasi Tarihinde Demokrat Parti (1946-1960), Phoenix Yayınları, Ankara, 2004.
Atatürkün Söylev ve Demeçleri, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara, 2006.
Atatürkün Tamim, Telgraf ve Beyannameleri, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara, 2006.
BABAN, Cihad, Politika Galerisi Büstler ve Portreler, Remzi Kitabevi, İstanbul, 1970.
BAŞAR, Ahmet Hamdi, Aziz Milli Şef İnönüye Açık Dilekçe -10 Mayıs nutukları dolayısile-, Gün Basımevi, İstanbul, 1946.
BİLÂ, Hikmet, CHP 1919-1999, Doğan Kitap, İstanbul, 1999.
ÇAVDAR, Tevfik, Türkiyenin Demokrasi Tarihi 1839-1950, İmge Kitabevi, 3. Bsk., Ankara, 2004.
Demokrasinin 50 Yılı 1945-1995 I, Aydın Kitaplar, İstanbul, b.t.y.
DERİN, Haldun, Çankaya Özel Kalemini Anımsarken (1933-1951), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 1995.
ERDEM, Tarhan, Anayasalar ve Seçim Kanunları 1876-1952, Milliyet Yayınları, İstanbul, 1982.
GİRİTLİOĞLU, Fahir, Türk Siyasi Tarihinde Cumhuriyet Halk Partisinin Mevkii C: 1, Ayyıldız Matbaası, Ankara, 1965.
GÜLCAN, Yılmaz, Cumhuriyet Halk Partisi (1923-1946), Alfa Yayınları, İstanbul, 2001.
İngilizce-Türkçe Redhouse Sözlüğü, Redhouse Yayınevi, İstanbul, 1985.
İnönünün Söylev ve Demeçleri I T.B.M. Meclisinde ve C.H.P. Kurultaylarında (1919- 1946), Türk Devrim Tarihi Enstitüsü Yayımları, İstanbul, 1946.
KAHRAMAN, Mehmet, Türk Anayasa Hukukunda Cumhurbaşkanlığı, Çizgi Kitabevi, Konya, 2012.
KARPAT, H. Kemal, Türk Demokrasi Tarihi, Sosyal, Ekonomik ve Kültürel Temeller, Afa Yayıncılık, İstanbul, 1996.
Der. KAYNAR, Mete Kaan, Cumhuriyet Dönemi Siyasi Partileri 1923-2006, İmge Kitabevi, Ankara, 2007.
KILÇIK, Hâluk, Adnan Menderesin Konuşmaları, Demeçleri, Makaleleri, Demokratlar Kulübü Yayınları, C.1, Ankara, 1991.
KOP, Kadri Kemal, Milli Şefin Söylev, Demeç ve Mesajları, Akay Kitabevi, Ankara, 1945.
KORALTÜRK, Murat, Ahmet Hamdi Başarın Hatıraları 2 Demokrasiye Geçiş, DP İktidarı ve 27 Mayıs Yine hayal âleminde uçuyorum, Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 2007.
KUMAŞ, Rahmi, CHPnin Soyağacı, Çağdaş Yayınları, İstanbul, 1999.
NADİ, Nadir, Perde Aralığından, Çağdaş Yayınları, 3. bsk., İstanbul, b.t.y.
OKYAR, Osman SEYİTDANLIOĞLU, Mehmet, Fethi Okyarın Anıları Atatürk, Okyar ve Çok Partili Türkiye, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 1997.
SOYSAL, Mümtaz, 100 Soruda Anayasanın Anlamı, Gerçek Yayınevi, İstanbul, 1990.
ŞAHİNGİRAY, Özel, Celal Bayarın Söylev ve Demeçleri Demokrat Partinin Kuruluşundan İktidara Kadar Politik Konuşmalar 1946-1950, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2000.
TANÖR, Bülent, Osmanlı-Türk Anayasal Gelişmeleri, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2009.
TOKER, Metin, Tek Partiden Çok Partiye, Milliyet Yayınları, b.y.y., 1970.
TUNAYA, Tarık Zafer, Türkiyede Siyasi Partiler 1859-1952, İstanbul, b.y.y., 1952.
TUNCER, Erol, 1923ten Günümüze Cumhurbaşkanlığı Seçimleri, TESAV, Ankara, 2013.
TUNCER, Erol, Osmanlıdan Günümüze Seçimler 1877-1999, TESAV Yayınları, Ankara, 2002.
TURAN, İlhan, İsmet İnönü Konuşma, Demeç, Makale, Mesaj ve Söyleşiler 1944- 1950, TBMM Kültür, Sanat ve Yayın Kurulu Yayınları, Ankara, 2003.
TURAN, Şerafettin, Türk Devrim Tarihi 4. Kitap (Birinci Bölüm) Çağdaşlık Yolunda Yeni Türkiye (10 Kasım 1938-14 Mayıs 1950), Bilgi Yayınevi, Ankara, 1999.
US, Asım, 1930-1950 Hatıra Notları, Vakit Matbaası, İstanbul, 1966.
UYAR, Hakkı, 100 Soruda Cumhuriyet Halk Partisi Tarihçesi (1923-2012), Anka Yayınları, Ankara, 2011.
YALMAN, Ahmet Emin, Yakın Tarihte Gördüklerim ve Geçirdiklerim 2 1922-1971, Pera Turizm ve Ticaret A.Ş., İstanbul, 1997.
YEŞİL, Ahmet, Türkiyede Çok Partili Siyasi Hayata Geçiş, T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 2001.
YETKİN, Çetin, Serbest Cumhuriyet Fırkası, Toplumsal Dönüşüm Yayınları, İstanbul, 1997.
ZÜRCHER, Erik Jan, Savaş, Devrim ve Uluslaşma Türkiye Tarihinde Geçiş Dönemi (1908-1928), İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2. bsk., İstanbul, 2009.
ZÜRCHER, Erik Jan, Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası, Bağlam Yayınları, İstanbul, 1992.
III. Makaleler
SARAÇOĞLU, A. Cemaleddin, Devlet Başkanlığı ve Partiler, Yeni Sabah, 12 Mayıs 1946.
MENDERES, Adnan, Bir cevap münasebetile, Vatan, 22 Haziran 1946.
YALMAN, Ahmet Emin, Bu İşlerin Sonu Ne Olacak?, Vatan, 15 Mayıs 1946.
YALMAN, Ahmet Emin, Büyük Millet Meclisinden intıbalar, Vatan, 6 Ağustos 1946.
US, Asım, Milli tarihimize leke teşkil edecek bir saygısızlık hareketi, Vakit, 6 Ağustos 1946.
KUTAY, Cemal, Cumhur Başkanını doğrudan doğruya milletin seçmesini istiyoruz, Millet, 25 Temmuz 1946.
ATAY, Falih Rıfkı, Demokrat Partinin beyannamesi, Ulus, 21 Haziran 1946.
ATAY, Falih Rıfkı, Bir cevap yazısı üzerine, Ulus, 25 Haziran 1946.
ATAY, Falih Rıfkı, 8inci Millet Meclisi kurulmuştur, Ulus, 6 Ağustos 1946.
YALÇIN, Hüseyin Cahit, Cumhurbaşkanlığı meselesi, Tanin, 26 Temmuz 1946.
YALÇIN, Hüseyin Cahit, İsmet İnönü Cumhurbaşkanı, Tanin, 6 Ağustos 1946.
ÖNER, Kenan, Anayasa ve Devletle Parti Başkanlığı,Yeni Sabah, 21 Mayıs 1946.
SADAK, Necmeddin, Sekizinci Millet Meclisi ve İsmet İnönünün Cumhurbaşkanlığı, Akşam, 6 Ağustos 1946.
ERİM, Nihat, Devlet Başkanı ve Parti Başkanı, Ulus, 14 Mayıs 1946.
ERİM, Nihat, Gene o mesele, Ulus, 16 Mayıs 1946.
ERİM, Nihat, Yersiz Bir Hayal Sükutu, Ulus, 24 Mayıs 1946.
SAFA, Peyami, Ayağa Kalkmıyanlara, Vakit, 7 Ağustos 1946.
T.İ., Devlet Başı-Parti Başkanı, Ulus, 12 Mayıs 1946.
T.İ., İsmet İnönü.., Ulus, 9 Ağustos 1946.
EBUZZİYA, Ziyad, Cumhurbaşkanından beklediklerimiz, Tasvir, 7 Ağustos 1946