I.DÜNYA SAVAŞI’NDA MECİDİYE KRUVAZÖRÜNÜN RUSLAR TARAFINDAN ELE GEÇİRİLMESİ, RUS DONANMASINDAKİ FAALİYETLERİ VE GERİ ALINMA SÜRECİ

I.Dünya Savaşı’ndan yenilgiyle ayrılan Osmanlı Devleti, bu savaşın deniz cephelerinde de umduğunu bulamadı. Donanmasını, kara kuvvetlerini desteklemek amacıyla, savaş öncesinde hazırladığı sefer planlarında harekâtın önemli bir unsuru olarak düşünen Osmanlı Devleti, savaş başlayınca aldığı sonuçlara göre bu planları revize etmek durumunda kaldı. Bununla beraber I.Dünya Savaşı, denizlerde önemli mücadelelere sahne oldu. I.Dünya Savaşı süresince Osmanlı Devleti açısından en önemli deniz cephesi, Karadeniz’di. Osmanlı Devleti’nin Karadeniz’de donama için düşündüğü görevler; Deniz nakliyatını korumak, olası bir Rus çıkarmasına engel olmak, Çatalca ve Boğazların savunulmasına katılmak ve düşman donanmasını imha etmekti. Deniz harekâtının en yoğun icra edildiği bu cephede Mecidiye kruvazörü, Osmanlı muharip unsurları arasında önemli bir yer işgal etti. Bu makalenin yazılış amacı, I.Dünya Savaşı’nda Karadeniz cephesinde icra edilen önemli harekâtlardan birinde yaşanan ve Mecidiye kruvazörünün batması ve Rusların eline geçmesiyle neticelenen olayı anlatmak olarak planlandı. Çalışmada Mecidiye kruvazörünün Osmanlı donanmasına katılışı, geminin teknik özellikleri, Karadeniz cephesinde karşılıklı mücadele eden Osmanlı ve Rus donanmalarının durumları anlatıldıktan sonra, esas konu olan geminin batışı, Ruslar tarafından denizden çıkartılıp kendi donanmalarına dahil edişi ve Mecidiye kruvazörünün yeniden Osmanlı donanmasının bir gemisi oluşu süreci ele alındı.

Anahtar Kelimeler:

I.Dünya Savaşı, Mecidiye Kruvazörü, Osmanlı Donanması, Rus Donanması, Hamidiye Kruvazörü

THE CAPTURING OF THE CRUISER MEDJIDIEH BY THE RUSSIAN NAVY, AND THE OPERATIONS OF THE CRUISER IN THE RUSSIAN NAVY AND THE REPOSSESSION PROCESS DURING THE FIRST WORLD WAR

Having been defeated in the First World War, Ottoman Empire also failed to find the success in the sea front. Ottoman Empire considered naval forces as a supporting power of the army in their strategic plans. However, when the war broke out, the plan had to be revised. The First World War witnessed important battles on the sea. For the Ottoman Empire, the most important sea front was the Black sea. The duties of the navy as considered by Ottoman Empire were to protect the trade, prevent a possible Russian invasion, join the defense of Çatalca and the Bosphorus, and destroy the opponent navy. The cruiser, Medjidieh played an important role among Ottoman combating elements. The aim of the article is to describe the process of one of the important operations that took place in Black Sea during the First World War which resulted in the sinking of the Medjidieh and capturing of it by the Russians. In this article, the cruiser Medjidieh’s joining to the Ottoman Navy, technical features of the cruiser were explained followed by the description of the Naval forces of the Russia and the Ottoman Empire. This article focuses on the sinking of Medjidieh, raising of it to the surface by the Russians as well as including the cruiser in their navy and repossession of the cruiser by the Ottomans.

Keywords:

First World War, The Cruiser Medjidieh, Ottoman Navy, Russian Navy, The Cruiser Hamidieh,

PDF

___

I. Arşiv Kaynakları
Başbakanlık Osmanlı Arşivleri (BOA), Yıldız (Y), Mütenevvi (MTV), Dosya No (DOSN), 257, Gömlek No (GN), 133, Belge No (BN), 2, Tarih (T), 29 Zilhicce 1321 (17.03.1904).
BOA., İrade, Bahriye, DOSN.196, GN.1322 Ra-3, BN.1-2, T.5 Safer 1322 (21.04.1904).
BOA., Y., Hususi Maruzatı, DOSN.468, GN.99, BN.1-2-3, T.3 Mart 1320 (16.03.1904).
BOA., Y., MTV., DOSN.241, GN.50, T.9 Zilhicce 1320 (09.03.1903).
BOA., Y., MTV., DOSN.252, GN.93, BN.1-2, T.19 Receb 1321 (11.10.1903).
BOA., Y., MTV., DOSN.254, GN.99, T.15 Şevval 1321 (04.01.1904).
BOA., Y., Perakende (PRK), Askerî (ASK), DOSN.213, GN.58, T.13 Zilhicce 1321 (01.03.1904).
BOA., Y., PRK., ASK., DOSN.214, GN.11, T.27 Şubat 1319 (11.03.1904).
Deniz Müzesi Komutanlığı (DM), Deniz Arşiv Kısım (DAK), Şura-yı Bahriye (ŞB), Defter No (DN), 575-A, T.09.06.1900, s.14A.
DM., DAK., Gemi Jurnalleri Bölümü (GJB), Hamidiye Kruvazörü Seyir Jurnali (HKSJ), DN.1046, Tarih Aralığı (TA), 04.01.1918/11.04.1923, T.12 Mayıs 1334 (12.05.1918).
DM., DAK., Gemiler Erkân-ı Harbiye, Tersane, Limanlar, Daireler Bölümü (I,II,III,IV), DN.57, T.27 Teşrinisani 1334 (27.11.1918).
DM., DAK., GJB. HKSJ., DN.1046, TA.04.01.1918/11.04.1923, T.10 Temmuz 1334 (10.07.1918).
DM., DAK., GJB. HKSJ., DN.1046, TA.04.01.1918/11.04.1923, T.11 Temmuz 1334 (11.07.1918).
DM., DAK., GJB. HKSJ., DN.1046, Ta.04.01.1918/11.04.1923, T.13 Temmuz 1334 (13.07.1918).
DM., DAK., GJB. HKSJ.DN.1046, TA.04.01.1918/11.04.1923, T.15 Mayıs 1334 (15.05.1918).
DM., DAK., GJB. HKSJ.DN.1046, TA.04.01.1918/11.04.1923, T.5 Temmuz 1334 (05.07.1918).
DM., DAK., GJB. HKSJ.DN.1046, TA.04.01.1918/11.04.1923, T.7 Temmuz 1334 (07.07.1918).
DM., DAK., GJB. HKSJ.DN.1046, TA.04.01.1918/11.04.1923, T.8 Temmuz 1334 (08.07.1918).
DM., DAK., GJB. HKSJ.DN.1046, TA.04.01.1918/11.04.1923, T.9 Temmuz 1334 (09.07.1918).
DM., DAK., GJB.HKSJ.DN.1046, TA.04.01.1918/11.04.1923, T.13 Mayıs 1334 (13.05.1918).
DM., DAK., Mektubi (MKT), Kısım (KSM), II, DN.1378, T.12 Şaban 1319 (24.11.1901).
DM., DAK., MKT., KSM.II, DN.1378, T.18 Teşrinisani 1317 (01.12.1901).
DM., DAK., MKT., KSM.II, DN.1378, T.6 Zilkade 1319 (14.02.1902).
DM., DAK., MKT., KSM.II, DN.1434, T.30 Mart 1318 (12.04.1902).
DM., DAK., MKT., KSM.II, DN.1444, T.17 Şubat 1319 (01.03.1904).
DM., DAK., MKT., KSM.II, DN.1444, T.25 Şubat 1319 (09.03.1904).
DM., DAK., MKT., KSM.II, DN.1445, T.22 Kanunuevvel 1319 (04.01.1904).
DM., DAK., MKT., KSM.II, DN.1455, T.14 Ağustos 1319 (27.08.1903).
DM., DAK., MKT., KSM.II, DN.1463, T.17 Şubat 1319 (01.03.1904).
DM., DAK., MKT., KSM.II, DN.1463, T.29 Şubat 1319 (03.03.1904).
DM., DAK., MKT., KSM.II, DN.1475, T.17 Nisan 1319 (30.04.1903).
DM., DAK., MKT., KSM.II, DN.1480, T.17 Şubat 1319 (01.03.1904).
DM., DAK., MKT., KSM.II, DN.1540, T.23 Mart 1320 (05.04.1904).
DM., DAK., MKT., KSM.II, DN.1540, T.28 Mart 1320 (10.04.1904).
DM., DAK., MKT., KSM.II, DN.1540, T.28 Zilhicce 1321 (16.03.1904).
DM., DAK., MKT., KSM.II, DN.1540, T.30 Mart 1320 (12.04.1904).
DM., DAK., MKT., KSM.II, DN.1540, T.7 Nisan 1320 (20.04.1904).
DM., DAK., Muhasebe Bölümü, Defter/Sayfa No (DSN) 2522/33.
DM., DAK., ŞB., DN.575-A, T.09.06.1900.
DM., DAK., ŞB., DN.575-A, T.09.06.1900.
DM., DAK., ŞB., DN.575-A, T.09.06.1900.
DM., DAK., ŞB., DN.575-A, T.09.06.1900.
DM., DAK., ŞB., DN.575-A, T.26 Teşrinievvel 1318 (8.11.1902).
DM., DAK., ŞB., DN.652, T.9 Mart 1319 (22.03.1903).
DM., DAK., Umumi Evrak Bölümü, DSN.331/41.
Rusya Federasyonu Devlet Arşivi (GARF) Fond 102, Liste OO (1915), DOSN.167,
Bölüm 51.
II. Süreli Yayınlar
BÜYÜKTUĞRUL, Afif “Osmanlı (Türk)-Yunan Deniz Silahlanma Yarışı”, Belleten, C.XXXIX, S.156, Türk Tarih Kurumu Yay., Ankara 1975.
Askerî Tarih Belgeleri Dergisi, Y.38, S.88, BN.2123, Arşiv No.6/1666, Klasör No.4611, DOSN.10, Fihrist No.1-22, Genelkurmay Yayınları, Ankara, 1989.
Deseret Evening News, 25.07.1903.
Donanma Dergisi, “Mecidiyemizin Avdeti”, S.174, 18 Temmuz 1334 (18 Temmuz 1918), Donanma Cemiyeti Yay., İstanbul, 1918.
Donanma Mecmuası, “Mecidiye İçin”, S.88, 26 Mart 1331 (08.04.1915), Donanma Cemiyeti Yay., İstanbul 1915.
Donanma Mecmuası, “Mecidiye Kruvazörümüzün Menakıbı”, S.165, 9 Mayıs 1334 (9 Mayıs 1918), Donanma Cemiyeti Yay., İstanbul, 1918.
Donanma Mecmuası, “Mecidiye”, S.89, 2 Nisan 1331 (15.04.1915), Donanma Cemiyeti Yay., İstanbul 1915.
HATİP, S. Murad, Deniz Kuvvetleri Dergisi, S.603, Kasım 2008.
The Bee Earlington, 21.07.1903.
The Bourbon News, 18.08.1903.
The Bourbon News, Paris, 26.04.1904.
The Evening Times, Washington, 1.06.1901, s.4, The San Francisco Call, 10.06.1901.
The New York Daily Tribune, 12.07.1903.
The New York Daily Tribune, 23.04.1904.
The New York Daily Tribune, 26.07.1903.
The San Francisco Call, 2.03.1904, s.3; The New York Daily Tribune, 5.03.1904.
The San Francisco Call, 22.02.1904, s.13; The Washington Times, 1.03.1904.
The San Francisco Call, 9.12.1901.
The Sun, 28.04.1904.
The Washington Times, 23.04.1904.
The Washington Times, 26.07.1903.
The Washington Times, 8.03.1904.
III. Kitaplar
AKDOĞAN, Refik, Türkçe İngilizce Ansiklopedik Denizcilik Sözlüğü, İstanbul, 1997.
ALPAGUT, Haydar, Büyük Harbin Türk Deniz Cephesi, Deniz Basımevi, İstanbul, 1937.
BARGUT, Şemsettin, Birinci Dünya Harbi’nde ve Kurtuluş Savaşı’nda Türk Deniz Harekâtı, Deniz Kuvvetleri Komutanlığı Basımevi, Ankara, 2000.
BELEN, Fahri, 20’nci Yüzyılda Osmanlı Devleti, Remzi Kitabevi, İstanbul, 1973.
Birinci Dünya Harbinde Türk Harbi, Deniz Harekâtı, C.8, Genelkurmay Basımevi, Ankara, 1976.
BÜYÜKTUĞRUL, Afif, Osmanlı Deniz Harp Tarihi, Cilt (C) 4, Deniz Basımevi, İstanbul, 1974.
Cemal Paşa, Hatıralar, İttihat Terakki ve Birinci Dünya Harbi, Yay.Haz. Behçet Kemal, Selek Yayınları, İstanbul, 1959.
DURAN, Tülay, Türk Denizciliği ve Deniz Ticareti Kaynakları, Tarihi Araştırmalar Vakfı İstanbul Araştırma Merkezi Yay., İstanbul, 2002.
DÜMEN, Erdoğan, Birinci Dünya Harbinde Karadeniz’deki Deniz Olayları, Harp Akademileri Basımevi, İstanbul, 1990.
GÜLBOY, Burak Samih, I. Dünya Savaşı’nın Bir Nedeni Olarak Denizlerde Silahlanma, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Uluslararası İlişkiler (İktisat) Anabilim Dalı, Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul, 2002.
GÜVENÇ, Serhat, Dretnot Ateşi ve Osmanlı Devleti, Reşadiye ve Sultan Osman Savaş Gemilerinin Öyküsü, Deniz Basımevi Müdürlüğü, İstanbul, 2005.
HACİPOĞLU, Doğan, Osmanlı İmparatorluğu’nun Birinci Dünya Harbi’ne Girişi, İstanbul Deniz İkmal Grup Komutanlığı, İstanbul, 2003.
HALPERN, Paul G., A Naval History of World War I, Naval Institute Pres, Annapolis, 1994.
HERGÜNER, Mustafa, Kurtuluş Savaşı’nda Deniz Şehitlerimiz ve Kahraman Gemilerimiz, Aydın Reis ve Preveze Gambotları, İstanbul Deniz İkmal Grup Komutanlığı Basımevi, İstanbul, 2000.
KARAL, Enver Ziya, Osmanlı Tarihi, İkinci Meşrutiyet ve I.Dünya Savaşı (1908- 1918), C.9, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1996.
KILIÇ, Selami, Türk Sovyet İlişkilerinin Doğuşu, Brest Litovsk Barışı ve Müzakereleri 22 Aralık 1917-3 Mart 1918, Dergâh Yayınları, İstanbul, 1998.
KOÇER, Özdem, Şanlı Yavuz, Deniz Basımevi, İstanbul, 2008.
KUTAY, Cemal, Osmanlıdan Cumhuriyete Yüzyılımızda Bir İnsanımız Hüseyin Rauf Orbay 1881-1964, C.3, Kazancı Matbaası, İstanbul, 1992.
LANGENSİEPEN, Bernd – GÜLERYÜZ, Ahmet, The Ottoman Steam Navy 1828- 1923, Conway Maritime Pres, London, 1995.
LOREY, Hermann, Türk Sularında Deniz Hareketleri, C.I, Çev.Tekirdağlı H.Sami, Deniz Matbaası, İstanbul, 1936.
MAKAREYEV M. - RIJANOK G., 1783-2004 Yılları Arasında Karadeniz Donanması Komuta Biyografisi, Mir Yayınevi, Sivastopol, 2004.
MENTEŞE, Halil, Osmanlı Mebusan Meclisi Reisi Halil Menteşe’nin Anıları, Yay. Haz. Orhan Birgit, Hürriyet Vakfı Yayınları, İstanbul, 1986.
MÜTERCİMLER, Erol, İmparatorluğun Çöküşüne Denizden Bakış, Toplumsal Dönüşüm Yayınları, İstanbul, 2004.
NİKRASOV, Georgi, Çarlığın Düşmanları, 1914-1917 Yılları Harbinde Karadeniz Donanması Harp Harekâtı, Sen Petersburg, 2008.
SANCAR, Erdinç, 21. Yüzyıl Stratejilerinde Türk Denizcilik Tarihi, IQ Kültür Sanat Yayınları, İstanbul, 2006.
ŞİMŞİR, Bilal, Ege Sorunu Belgeler 1912-1913, C.I, Türk Tarih Kurumu Yay., Ankara, 1989.
ŞİROKORAT, A.B., Karadeniz Filosunun Üç Savaşı ve Üç Operasyonu, Hıranitel Yayınevi, Moskova, 2007.
T. Fred Jane’s, All The World Fighting Ships 1904, David&Charles Reprintis, London, England 1904.
TURAN, Şerafettin, Türk Devrim Tarihi, 1. Kitap, İmparatorluğun Çöküşünden Ulusal Direnişe, Bilgi Yayınevi, İstanbul, 2004.
Türk Ansiklopedisi, “Mecidiye Kruvazörü”, C.23, Milli Eğitim Bakanlığı Basımevi, Ankara, 1970.
Türkiye-Federal Almanya İlişkilerinin Dünü Bugünü Yarını, Harp Akademileri Komutanlığı Yay., İstanbul, 1994.
UÇAROL, Rıfat, Siyasi Tarih, Filiz Kitabevi, İstanbul, 2000.
UYANIKER, Ferdi, Türk Donanmasında Mecidiye Kruvazörü, Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Ana Bilim Dalı, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 2009.
ÜNLÜ, Rasim, Tarihimizde Reşadiye ve Sultan Osman-ı Evvel Dretnotları, Mimar Sinan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, Ortaçağ Tarihi Programı, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 2007.
YAVUZ, Celalettin, Osmanlı Bahriyesinde Yabancı Misyonlar, Deniz İkmal Grup Komutanlığı Basımevi, İstanbul, 2001.
Yüzbaşı Fevzi, Cihan Harbinde Deniz Muharebeleri, Türk Donanması Ne Yaptı?, Ahmet Kamil Matbaası, İstanbul, 1928.
IV. İnternet Kaynakları
http://kortic.borda.ru/?1-15-0-00000040-000-0-0-1221646024 (Erişim: 03.06.2007).
www.agentura.ru/press/about/jointprojects/inside-zi/medjidie (Erişim: 16.09.2007).
www.duel.ru/200031/?31_6_1 (Erişim: 12.08.2009).
www.filot.com/history/events/mejidie.htm (Erişim: 28.05.2009).
www.flot.sevastopol.info/ship/cruiser/prut.htm (12.04.2008)
www.navycollection.narod.ru/ships/Turkey/Cruisers/Mejidie/history.html (Erişim: 14.03.2007).
www.ruskarfagen.ru/rif/medjidie.php (Erişim: 05.10.2008).