VERİLİŞİNİN 70. YILINDA DEMOKRATİKLEŞME BELGESİ OLARAK TÜRK SİYASAL HAYATINDA DÖRTLÜ TAKRİR

II. Dünya Savaşının sona ermesinin ardından tek partili yönetim sistemleri değer kaybetmiştir. Hızla çok partili demokratik sistemler kurulmaya başlamıştır. Oluşan bu yenidünya düzeninde demokrasi ve hürriyet kavramları ön plana çıkmıştır. Türkiye’de bundan tam yetmiş yıl önce 7 Haziran 1945 tarihinde dört milletvekili meclis grubu başkanlığına bir önerge verdiler. Önergede demokratik usullerin daha geniş bir şekilde uygulanması isteniyordu. Önergenin altında dört milletvekilinin imzası olduğu için tarihe “Dörtlü Takrir” olarak geçmiştir. Takrir parti grup başkanlığında 12 Haziran 1945 tarihinde reddedilmiştir. Ancak takrir sahipleri fikirlerini basın aracılığıyla kamuoyuna duyurmaya başlamışlardır. Özellikle Fuat Köprülü ve Adnan Menderes’in Vatan Gazetesinde çıkan yazıları bu süreçte çok önemli bir yer tutmaktadır. Parti divanı milletvekillerinin basında çıkan yazılarının parti ve hükümet programına aykırı olduğu gerekçesiyle partiden ihraç edilmesine karar vermiştir. Ardından partiden istifa ve ihraç haberleri art arda gelmeye başlamıştır. Dörtlü takrir Türk siyasi tarihimizde önemli dönüm noktalarından biridir. Türkiye’nin çok partili siyasal yaşama geçmesinde adeta bir meşale görevi görmüştür. Çünkü 6 Ocak 1946 tarihinde kurulan Demokrat Partinin kurucularını dörtlü takrir bir araya getirmiştir. Bu çalışmada Dörtlü Takrir tüm yönleriyle incelendikten sonra milletvekillerinin basında çıkan yazıları ve partiden tasfiye süreçleri değerlendirilecektir

Anahtar Kelimeler:

CHP, Dörtlü Takrir, Demokrasi, Basın

The Quartet Motion in Turkısh Political Life As The Document Of Democratization in The 70th Year Of Issue

After the end of World War II, one- party management systems have lost their value. A multi-party democratic systems have strated to be set up quickly. In the new world consepts of democracy and freedom came out. In our country, four deputies put a motion to the presidency exactly seventy years ago on seventh of June in 1945. Democratic prosedures were required to be applied more broadly in motion. Four deputies have signiture under motion because of this it was passed as quad declaration to the history. Motion was rejected on June 12, 1945 by party group chair. But the owners of motion has began to announce their ideas to public via press. Especially the articles of Fuat Köprülü and Adnan Menderes in newspaper Vatan has a very important place on this process. Party court has decided to expel the deputies from the party on the grounds that their articles were written against the party program. The news of resignation and expulsion from the party have came repeatedly. Quarted Motion is one of the important milestones in Turkish political history. As it was a torch in the Turkey’s multi party system procession. Because Quarted Motion has brought together the founders of Democratic Party which was founded on January 6, 1946.In this study, after all aspects of quad motion were examined articles of deputies and their refinement from the part will be evaluated

Keywords:

CHP, Quartet Motion, Democracy, Press,

PDF

___

I.Arşiv Kaynakları
Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, 490..1.0.0, Yer 572.2277..3.
II. Resmi Yayınlar
TBMM Tutanak Dergisi D.7,C.20. (5 Kasım 1945)
III. Süreli Yayınlar
Akşam,
Cumhuriyet,
Milliyet,
Tan,
Tanin,
Ulus,
Ülkü,
Vakit,
Vatan,
Önce Vatan.
IV. Kitaplar
AĞAOĞLU, Samet, Demokrat Partinin Doğuş ve Yükseliş Sebepleri Bir Soru. b.y.y.
AKIN, Fehmi, Türkiyede Çok Partili Dizgeye Geçiş Sürecinde Demokrat Parti- CHP İlişkileri (1946-1947), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, Ankara 2004.
AYDEMİR, Şevket Süreyya, Menderesin Dramı(1889-1960), İstanbul 1969.
BAYAR, Celal, Başvekilim Adnan Menderes, der. İsmet Bozdağ, Truva Yayınları, İstanbul 2010.
BAYRI, Hakan, Demokrat Parti Döneminde İktidar- Muhalefet İlişkileri 1950-1960), Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 1998.
BOZDAĞ, İsmet, Menderes Menderes, Emre Yayınları, İstanbul 1997.
DEMİR, Şerif, Türk Siyasi Tarihinde Adnan Menderes, Paraf Yayınları, İstanbul 2010.
DEMİREL, Ahmet, Tek Parti İktidarı Türkiyede Seçimler ve Siyaset (1923-1946), İletişim Yayınları, İstanbul, 2013.
EROĞUL, Cem, Demokrat Parti Tarihi ve İdeolojisi, İmge Kitabevi, Ankara 2003.
GÖK, Sanem, Türk Siyasal Yaşamında Vatan Gazetesi (1950-1960), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Ankara 2003.
GİRİTLİOĞLU, Fahir, Türk Siyasi Hayatında Cumhuriyet Halk Partisinin Mevkii(c.1-2), Ankara 1974.
GOLOĞLU, Mahmud, Demokrasiye Geçiş 1946-1950, Kaynak Yayınları, İstanbul 1982.
İNAN, Süleyman, Muhalefet Yıllarında Adnan Menderes, Liberte Yayınları, Ankara 2006.
KABACALI, Alpay, Türk Basınında Demokrasi, T.C Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1999.
KARPAT, Kemal, Türk Demokrasi Tarihi, İstanbul Yayınları, İstanbul 1992.
KOÇAK, Cemil, Türkiyede İki Partili Siyasi Sistemin Kuruluş Yılları (1945-1950) C1, İletişim Yayınları, İstanbul 2010.
TANÖR, Bülent, Osmanlı- Türk Anayasal Gelişmeleri (1789-1980), Der Yayınları, İstanbul 1995.
TOKER, Metin, Demokrasimizin İsmet Paşalı Yılları Tek Partiden Çok Partiye (1944- 1950), Bilgi Yayınları, Ankara 1998.
URAN, Hilmi, Hatıralarım, Ankara 1959.
V. Makaleler
AKANDERE, Osman, Bir Demokrasi Beyannamesi Olarak Dörtlü Takririn Amacı ve Mahiyeti, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, S.9, Konya 2003.
ATAY, Falih Rıfkı, Başbakan Milletle Konuşuyor, Ulus Gazetesi, 7 Eylül 1945.
ATAY, Falih Rıfkı, Rejime Hakaret Edilemez, Ulus Gazetesi, 22 Eylül 1945.
ATAY, Falih Rıfkı, Parti Divanın Kararı, Ulus Gazetesi, 23 Eylül 1945.
ATAY, Falih Rıfkı , Devlet Başkanının Nutku, Ulus Gazetesi, 2 Kasım 1945.
ÇAVDAR, Cengiz, Demokrat Parti, Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, C.8.
DOKUYAN, Sabit, Çok Partili Hayata Geçişte Önemli Bir Adım: Demokrat Partinin Kuruluşu, Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Y.2, S.2/1 Haziran 2014.
ERİŞİRGİL, Emin, Demokrasi ve Parti Terbiyesi, Ülkü Dergisi, C.8, S.95, 1eylül 1945, s.1-2.
KARA, Abdulvahap, Türk Demokrasisinin Manifestosu Dörtlü Takrir 70. Yılında, Önce Vatan Gazetesi, 31 Mart 2015.
KÖPRÜLÜ, Fuat, Yalancının Mumu, Vatan Gazetesi, 6 Eylül 1945.
KÖPRÜLÜ, Fuat, Yalancının Mumu, Vatan Gazetesi, 7 Eylül 1945.
KÖPRÜLÜ, Fuat, Sırça Köşkte Oturan, Vatan Gazetesi, 8 Eylül 1945.
KÖPRÜLÜ, Fuat, Sırça Köşkte Oturan, Vatan Gazetesi, 11 Eylül 1945
KÖPRÜLÜ, Fuat, Miras Davası mı?, Vatan Gazetesi 6 Ekim 1945.
MENDERES, Adnan, Başbakanın Demeci Münasebetiyle, Vatan Gazetesi, 13 Eylül 1945.
MENDERES, Adnan, Başbakanın Demeci Münasebetiyle, Vatan Gazetesi, 14 Eylül 1945.
NADİ, Nadir, Partiden İki Kişi Çıkarıldı, Cumhuriyet Gazetesi, 23 Eylül 1945.
SERTEL, Zekeriya, İki Mebusun Partiden Çıkarılması Hadisesi, Tan Gazetesi, 24 Eylül 1945.
SERTEL, Zekeriya, Atatürkün Varisi, Tan Gazetesi, 1 Ekim 1945.
US, Asım, Gençliğin Bayramı, Vakit Gazetesi, 20 Mayıs 1945.
US, Asım, İki Milletvekili Hakkında Davanın Kararı, Vakit Gazetesi, 23 Eylül 1945.
US, Asım, Celal Bayarın İstifası, Vakit Gazetesi, 1 Ekim 1945.
YALMAN, Ahmet Emin, Bizi Bekleyen Tehlike, Vatan Gazetesi, 23 Eylül 1945.
YALÇIN, Hüseyin Cahit Yalçın, Milli Şefin Beklenen Nutku, Tanin Gazetesi, 2 Kasım 1945.